لينن: هڪ انقلابي اڳواڻ ۽ هڪ عام ماڻهو
لينن ٻين ماڻهن جيان هڪ ماڻهو هو ۽ منجھس اهي سڀ ڳالھيون موجود هيون جيڪي هڪ عام ماڻهو ۾ هونديون آهن. هو پاڻ به ان ڳالھہ جي حق ۾ نه هو ته مرڻ کانپوء سندس مڙه کي محفوظ ڪيو وڃي يا سندس شخصيت کي ڪا خاص حيثيت ڏني وڃي. سندس بيوه به سندس جنازي تي جيڪا تقرير ڪئي، ان ۾ هن ان ڳالھہ جي مخالفت ڪئي هئي ته سندس مڙه کي ممي جي صورت ۾ محفوظ ڪيو وڃي. سندس چوڻ هو ته لينن کي پنهنجي مشهوري ۽ پنهنجي شخصيت سان گھڻي دلچسپي نه هئي، پر کيس ان ڳالھہ سان وڌيڪ خوشي ٿئي ها ته هن جي نالي ۾ اسپتال، اسڪول ۽ يتيم ٻارن جي تعليم ۽ سارسنڀال وغيره جا ادارا قائم ڪيا وڃن جن سان عام ماڻهو کي فائدو پهچي. بهرحال جيئن ٿيندو آيو آهي ته انقلابي اڳواڻن کي سندن مرڻ کانپوء سندن پونيئر سندن تعليم ۽ ڏنل پيغام تي عمل ڪرڻ کان وڌيڪ پنهنجن چڱن ۽ خراب ڪرتوتن کي جواز ڏيڻ لاء استعمال ڪندا رهيا آهن ۽ ائين لينن جي مڙه سان به ڪيو ويو جنهن کي سوويت يونين جي ختم ٿيڻ کانپوء دفن ڪيو ويو آهي.
طارق علي جو تازو ڪتاب- Terrorism, War, Empire, Love, Revolution” “The Dilemmas of Lenin لينن جي شخصيت جي مختلف پاسن متعلق آهي. طارق علي کاٻي ڌر جي دانشور جي طور هڪ ٽرائٽسڪائٽ جي حيثيت ۾ ڄاتو وڃي ٿو. ٽرائٽسڪي ۽ ان جي پوئلڳن جا اختلاف اسٽالن ۽ ان جي پاليسين سان رهيا آهن جڏهين ته لينن جي هڪ انقلابي اڳواڻ جي حوالي سان اهي ٻيئي متفق آهن. لينن کي سندس مرڻ کان پوء هڪ ماورائي حيثيت ڏني ويئي آهي ۽ سندس زندگي جي اهڙن پاسن متعلق جيڪي کيس ديوتا جي بجائي هڪ ماڻهو ثابت ڪن ڳالھائڻ ڄڻ منع ٿيل رهيو آهي. اها پنهنجي ليکي هڪ غلط ڳالھہ آهي. هن عام ماڻهن جيان شادي به ڪئي، عشق به ڪيا ۽ دوستيون ۽ دشمنيون به رکيون. هن ڪتاب ۾ انهن سڀني ڳالھہين جو مختصر احوال ۽ جھلڪيون ڏنل آهن.
لينن جو پيءُ هڪ قدامت پسند ۽ چرچ سان لاڳاپيل ماڻهو هو جڏهين ته سندس وڏو ڀاءُ اليگذينڊر انقلابي تنظيمن سان لاڳاپي ۾ هو جن جو دهشت پسندي ذريعي زار ۽ حڪومت جي اهم اهلڪارن کي ختم ڪري تبديلي آڻڻ ۾ يقين هو. زار کي قتل ڪرڻ جي اهڙي ئي هڪ ڪوشش ڪندي پنهنجي گروپ جي ڪنهن رڪن جي مخبري جي نتيجي ۾ هو پڪڙجي پيو ۽ کيس ڦاهي ڏني ويئي. ان ڪيس ۾ لينن جي وڏي ڀيڻ کي به گرفتار ڪيو ويو هو جنهن کي قيد جي سزا ڏني ويئي. لينن جو جيتوڻيڪ پنهنجي وڏي ڀاء سان نهايت ويجھو تعلق هو پر هن سندس واٽ اختيار نه ڪئي. سندس خيال ۾ دهشت پسندي سان اقتدار جي مسند تي ويٺل حاڪمن جي نالن ۾ ئي تبديلي اچي ٿي جڏهين ته نظام اهو ساڳيو رهي ٿو. هن پنهنجين لکڻين ۾ پنهنجي ڀاء جو گھڻو ذڪر نه ڪيو آهي. سندس لکڻين جي پنجونجاه مجموعن ۾ مشڪل سان ٻه ڀيرا سندس ڀا۽ جو نالو ملي ٿو. باقي اها ڳالھہ پنهنجي جاء تي آهي ته چرنيشيوسڪي جو ناول نيٺ ڇا ڪجي جنهن سندس ڀاء کي متاثر ڪيو هو لينن لاء به ڪارل مارڪس جي داس ڪيپيٽال پڙهڻ کان اڳ اهو ئي اتساه جو ڪارڻ بڻيو هو.
سندس وڏي ڀاء جي ڦاهي کان پوء لينن جو خاندان جيتوڻيڪ سندس سياسي سرگرمين ۾ حصي وٺڻ جي حق ۾ نه هو پر هو ان ڳالھہ کي ذهن ۾ رکندي ته دهشت پسندي مسئلي جو حل ناهي پاڻ کي ملڪ جي حالتن کان پري نه رکي سگھيو. سندس هڪ ڊگھو وقت قيد، جلاوطني، مختلف انقلابي تنظيمن جي ٺهڻ ۽ ڊهڻ ۽ پراڻن ۽ نون انقلابين سان ڏي وٺ ۾ گذري ٿو.
ڏٺو وڃي ٿو ته اهو اهڙو وقت هو جڏهين يورپ جا مختلف ملڪ برطانيا، فرانس ۽ جرمني وغيره سياسي اٿل پٿل ۾ ورتل هئا ۽ اتي تبديلي جي حوالي سان مختلف بحث هلي رهيا هئا. روس پاڻ 1905 ۾ هڪ انقلابي صورتحال مان گذري چڪو هو جنهن جي نتيجي ۾ ڪا وڏي تبديلي ته واقع نه ٿي هئي پر ان انقلابين جي سکڻ لاء گھڻو ڪجھ ڇڏيو هو. 1914 ۾ پهرين مهاڀاري جنگ يورپ جي سوشلسٽن کي واضح طور تي ورهائي ڇڏيو هو. لينن ۽ سندس ساٿين جنگ جي مخالفت ٿي ڪئي جڏهين ته جرمني جا سوشل ڊيموڪريٽ پنهنجن حڪمرانن جي پاسي هئا. لينن ان خيال جو هو ته اها جنگ يورپ جي مختلف ملڪن ۾ گھرو ويڙه کي جنم ڏيندي جنهن جي نتيجي ۾ انقلاب جنم وٺندا.
زمين، ماني ۽ امن لينن جو نعرو روس جي پورهيتن. هارين ۽ فوجين جي نمائندگي ٿي ڪيئي، فيبروري جو انقلاب انهن مقصدن کي حاصل ڪرڻ ۾ ڪامياب نه ويو هو ۽ نه ئي ان جي اڳواڻن جو اهڙو ڪو ارادو هو. ان نعري بالشويڪن ۾ ڄڻ ته هڪ روح ڦوڪي ڇڏيو ۽ سندن لاء ماڻهن کي متحرڪ ڪرڻ ۽ ڪيرنسڪي ۽ زار جي جنرلن کي منهن ڏيڻ ممڪن ٿي ويو
لينن چيو هو ته انقلاب مظلوم ۽ پيڙهيل طبقن لاء تهوار مثل هوندا آهن. پر مظلوم طبقن پيٽرز برگ ۾ لينن جي اوچن آدرشن کي مان ڏيئي فتح جو جشن ملهائڻ جي بجائي پراڻي دور جي روايتي طريقن کي اختيار ڪندي ونٽر پيلس جي شراب جي ذخيرن کي ڦري شراب کي استعمال ڪري موج مستي ڪرڻ شروع ڪئي. جيڪي فوجي ايستائين هڪ نظم و ضبط ۾ هئا اهي پاڻ ان ۾ شامل ٿي ويا ۽ جن کي صورتحال کي قابو ڪرڻ لاء موڪليو ٿي ويو اهي پاڻ ان ۾ شامل ٿي ٿي ويا. ڪيترن هفتن تائين اهو هنگامو هلندو رهيو ۽ پيٽرز برگ جي زندگي بلڪل معطل ٿي ويئي. اهو انقلاب لاء پاڻ هڪ وڏو جوکم هو جنهن کي وڏي ڏکيائي سان قابو ۾ آندو ويو.
هن ڪتاب ۾ لينن جي زندگي جي هڪ ٻئي پاسي کي سامهون آندو ويو آهي. هو ترگنيف جي ڪهاڻي آندري ڪولوسيف کان گھڻو متاثر هو ۽ جلاوطني دوران پنهنجي زال سان گڏ ان جي ڪجھ حصن کي جرمن ۾ ترجمو به ڪيو هئائين. ان ڪهاڻي جو ڪردار ڪولوسوف ان لحاظ کان هڪ غيرمعمولي ماڻهو هو ته هو هڪ عورت سان عشق ڪرڻ کان پوء ان کي ڇڏي ٻي عورت سان عشق ڪرڻ لڳي ٿو پر ان ۾ ڪنهن ڊپ ڊاء کانسواء ۽ ايمانداري سان پهرين عورت کي ان کان آگاه ڪري ٿو. ان ڪهاڻي کي پيرس ۾ روسي انقلابين جي حلقي ۾ هڪ ڪمزور ڪهاڻي ڪري ليکيو ويو ٿي پر کين ان ڳالھہ تي حيرت هئي ته لينن کي اها ئي ڪهاڻي گھڻو پسند هئي. ان جو ڪارڻ اهو هو ته لينن جو پنهنجو لاڙو ان پاسي هو. 1909 ۾ پيرس ۾ جلاوطني دوران سندس هڪ بالشويڪ فيمننسٽ انيسه آرمنڊ سان ملاقات ٿئي ٿي جنهن جي مڙس جو ٽي بي وگھي انتقال ٿي چڪو هجي ٿو. ٻنهي جي وچ ۾ هڪ نينهن جو ناتو قائم ٿي وڃي ٿو جنهن جي ڄاڻ لينن جي زال کي هجي ٿي ۽ اها کيس ان ڳالھہ جي اجازت ڏئي ٿي ته هو ڀلي ان عورت سان پنهنجي زندگي گذاري. لينن جيتوڻيڪ ان سان شادي نه ڪئي پر ان سان ويجھو ناتو آخر تائين رهندو آيو. انيسه آرمنڊ جي وفات لينن جي زندگي ۾ ئي ٿي جنهن لينن کي بلڪل جھوري وڌو.
اهو ڪتاب ان لحاظ کان اهم آهي ته اهو لينن جي زندگي جي روايتي پاسن سان گڏوگڏ سندس گھڻن غيرروايتي پاسن تي پڻ روشني وجھي ٿو ۽ لينن کي پڙهندڙن آڏو هڪ عام ماڻهو جي طور تي پيش ڪري ٿو.