مختلف موضوع

ڳالھيون ڪتابن سنديون

رئوف نظاماڻي جو ڪتاب ”ڳالھيون ڪتابن سنديون“، سنڌيءَ ۾ پنھنجي نوعيت جو منفرد ڪتاب آھي، جيڪو سندس مطالعي ھيٺ آيل ڪتابن تي تبصرن تي مشتمل آھي. ڪتاب ۾ ڪل 92 مضمون آھن، جن ۾ 80 کن ڪتابن تي تبصرا آھن. جن ليکڪن جي ڪتابن تي تبصرا ڪيا ويا آھن سي بہ ادب، صحافت ۽ سياست سميت مختلف ميدانن جا تمام وڏا نالا آھن. انھن ۾ جارج آرويل، آرٿر ڪوئسلر، سولزي نٽسن، ارونڌتي راءِ، نجيب محفوظ، طحهٰ حسين، ايلف شفق، ازبل آلندي، رابرٽ فسڪ، ايم ايڇ پنھور، محمد حنيف ۽ طاھر بن جلون شامل آھن. انھيءَ کانسواءِ ھن ڪتاب ۾ اردو ۽ سنڌيءَ جي ڪافي ڪتابن تي تبصرو آھي، جن جي ليکڪن ۾ نور ظھير، فھميدہ رياض، انتظار حسين، جميلہ ھاشمي، جمال نقوي، خالد طور، رسول بخش پليجي، شاھ محمد پيرزادي، انور ابڙي، چندر ڪيسواڻي، رسول ميمڻ، قاسم ميرجت، شبير شر ۽ منور سراج سوڌو ٻيا ليکڪ شامل آھن.

Title Cover of book ڳالھيون ڪتابن سنديون

ايران: ماڻهن ۽ حڪومت جي اکٻوٽ

ايران ۾ مذهبي عالمن جي حڪومت سنڀالڻ کانپوء سماجي طور تي هڪ اهم تبديلي اها آئي آهي ته شاه جي دور جو حڪمران شاهوڪار طبقو جيڪو اوله جي طرز تي پنهنجي زندگي گذاريندو هو پوئتي ڌڪجي ويو آهي ۽ ان جي جاء تي شهرن ۽ ٻهراڙين جو روايتن سان لاڳاپيل غريب ۽ هيٺيون وچولو طبقو مذهبي عالمن جي اڳواڻي ۾ طاقت ۾ اچي ويو آهي جيڪو پنهنجي زندگي جو نڪته نظر سڄي ملڪ تي مڙهڻ چاهي ٿو. شهرن ۾ رهندڙ ان شاهوڪار طبقي کي هو جنهن نظر سان ڏسن ٿا ان جي هڪ جھلڪ گارجين جي تهران بيورو جي صحافي جي ذڪر ڪيل هڪ واقعي مان پئي ٿي. سندس چوڻ آهي ته هڪ ڀيرو اهي ڪجھ دوست تهران جي اتر ۾ جبلن تان گھمي واپس پئي موٽيا ته کين هڪ ڳوٺ وٽ محافظن پاران روڪيو ويو. کين چيو ويو ته ڇا اسان کي اها خبر ناهي ته جبلن تي اوهان ڪهڙيون عياشيون ڪرڻ ٿا وڃو. حالانڪه ڏٺو وڃي ته اهڙي ڪابه ڳالھہ نه هئي. منجھانئن هڪ ڄڻي کين مخاطب ٿيندي چيو ته اوهان تهران وارا نيٺ پاڻ کي سمجھو ڇا ٿا. ٻه ٽي اولھه جي فلاسافرن جا نالا کڻندي ان چيو ته ڇا اهي ٻه ٽي ڪتاب پڙهي اوهان معتبر ٿي ويا آهيو، اسان به اهو سڀڪجھ پڙهيو آهي. اهڙيون ۽ ٻيون ڪجھ ڳالھيون چئي ليڪچر ڏيڻ کان پوء هن انهن کي وڃڻ جي اجازت ته ڏيئي ڇڏي پر ان صحافي جو چوڻ آهي ته اها ان وقت کان اهو سوچيندي رهي آهي ته نيٺ ان شخص جي اهو سڀڪجھ چوڻ جو مطلب ڇا هو. جيتوڻيڪ مطلب بلڪل صاف آهي. رڳو ايران ۾ نه پر پاڪستان ۽ ٻين مسلم ملڪن ۾ به مذهب رڳو مذهبي عالمن ۽ مذهب سان لاڳاپيل ماڻهن جو هڪ نظرياتي ۽ زندگي جي نڪته نظر جو مسئلو ناهي پر اهو ساڳي وقت هيٺين ۽ روايتي طبقن کي ملڪ جي ايليٽ خلاف، جيڪو سندن چواڻي ته مذهب کان هٽيل ۽ استعماري ملڪن ۽ قوتن جو آله ڪار آهي، پنهنجي طاقت جو احساس ۽ نفرت جي اظهار جو هڪ موقعو به فراهم ڪري ٿو.
انقلاب سماجي لحاظ کان مختلف طبقن کي مختلف طريقن سان متاثرڪندو آهي. ايران ۾ ان غريب ۽ هيٺئين وچولي طبقي جي عورتن کي هڪ لحاظ کان چار ديوارين کان ٻاهر نڪرڻ ۽ تعليم حاصل ڪرڻ جو تحرڪ ڏنو جيڪو اڳ نه هو ۽ اهي ماڻهو پنهنجين عورتن کي گھرن تائين محدود رکڻ ئي ڪافي سمجھندا هئا. جيتوڻيڪ ان تعليم کان پوء سندن لاء وڌيڪ اڳتي وڌڻ ۽ روزگار جا موقعا محدود هئا. جڏهين ته مٿئين طبقي ۽ خاص طور تي عورتن لاءِ ته ان ملڪ کي ڄڻ هڪ جيل ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. شاه جي دور ۾ کين لباس ۽ گھمڻ ڦرڻ وغيره جي سلسلي ۾ جيڪا آزادي حاصل هئي اها ختم ٿي ويئي. انقلاب جي شروع کان ئي مذهبي قانونن کي استعمال ڪندي ايران جي حڪمران طبقي ماڻهن تي گھڻيون پابنديون لاڳو ڪري ڇڏيون. عورتن جي لباس ۽ عورتن مڙدن جي گڏجي گھمڻ ڦرڻ تي خاص نظر رکي ٿي ويئي ۽ انهن جي خلاف ورزي ڪندڙن کي مختلف سزائون ڏنيون ٿي ويون. جيئن ملڪ تي انهن جو سياسي ضابطو مضبوط ٿيندو ويو ۽ مزاحمت ختم ٿيندي ويئي تيئن انهن پابندين تي عملدرآمد ۾ سختي ايندي ويئي. نوي جي ڏهاڪي جي آخر ۾ اصلاح پسندن کي سياسي ڪاميابين حاصل ٿيڻ سان جيتوڻيڪ صورتحال ۾ ڪجھ سڌارو آيو پر ساڳي وقت قدامت پسندن پاران ان سلسلي ۾ اڃا وڌيڪ سختي ٿيڻ شروع ٿي. آزادي موئني 2000 جي گرمين ۾ جڏهين هو بيروت ۾ هئي اهڙي هڪ سزا جو ذڪر ڪندي ٻڌائي ٿي ته جن عورتن کي سندن ٽنگن نه ڍڪيل هئڻ ڪري پڪڙيو ويندو هو انهن جي ٽنگن کي ڪاڪروچن سان ڀريل بالٽي ۾ وڌو ويندو هو ۽ سندن پيرن تي باقاعدي رنگ جو ڦوهارو هنيو ويندو هو جيڪو گھڻن ڏينهن تائين نه لهندو هو ۽ کين پنهنجي سزا جو احساس ڏياريندو رهندو هو. عورت ۽ مڙد جو گڏجي هلڻ پوء ڀلي اهي زال مڙس هجن، پيءُ ڌيءَ هجن يا ڀاءُ ڀيڻ هجن سندن لاءِ مسئلن کي جنم ڏيندو آهي. کين پنهنجي تعلق جي ثابتي ڏيڻي پوندي آهي ۽ ٿوري به شڪ پوڻ تي ٻنهي تي تشدد ڪرڻ ۽ ماڻهن آڏو ڦٽڪن جي سزا ڏيڻ هڪ عام ڳالھہ آهي. حڪومت پاران ماڻهن جي ڀلائي وارن ڪمن تي توجھ ڏيڻ جي بجائي تازو اهڙي اخلاقي پوليس جي تعداد ۾ ست هزار واڌاري جو فيصلو ڪيو ويو آهي جيڪي لڪل نموني مختلف علائقن ۾ ڇاپا هڻندا ۽ عورتن جي لباس وغيره جي پابندي جي سلسلي ۾ اڃا وڌيڪ سختي ڪندا. ان ملڪ جي مختلف حلقن ۾ تشويش پيدا ڪري ڇڏي آهي ۽ ايران جي مختلف حلقن پاران ان جي نندا ڪندي ان فيصلي کي واپس وٺڻ لاء چيو ويو آهي. ايستائين ته صدرروحاني ان تي ڳالھائيندي چيو آهي ته قانون تي عمل ڪرڻ وقت ماڻهن جي وقار ۽ انسانيت جو خيال رکيو وڃي.
پر اها ايراني ماڻهن ۽ حڪمرانن جي وچ ۾ هڪ لاڳيتي جدوجهد آهي. ماڻهن زندگي کي ترڪ ناهي ڪيو پر نئين صورتحال سان مطابقت پيدا ڪرڻ لاء پنهنجن جذبن ۽ احساسن جي اظهارلاء اهڙن موقعن جي چونڊ ڪئي آهي جنهن تي اعتراض جي گنجائش گھٽ ئي نڪري ٿي. ماڻهو محرم، عاشوري ۽ ٻين مذهبي تهوارن جو بيچيني سان انتظار ڪندا آهن جڏهين کين وڏي تعداد ۾ جلسن جلوسن جي صورت ۾ شهر ۾ نڪرڻ جي آزادي هوندي آهي. اهو اهڙو موقعو هوندو آهي جڏهين جلوسن ۾ شامل ڇوڪريون ميڻ بتيون کڻي نڪرنديون آهن جن جي هيٺان ڪاغذ جون پرچيون هونديون آهن جن تي ٽيليفون نمبر لکيل هوندا آهن جيڪي مختلف طريقن سان جلوس جي پاسن کان بيٺل ڇوڪرن تائين پهچندا آهن ۽ اهڙي ريت هڪ تعلق قائم ڪندا آهن. ايران جي فٽ بال ٽيم جا ميچ ماڻهن جي لاءِ پنهنجي اوٻر ڪڍڻ جو هڪ ٻيو ذريعو هوندا آهن. ان ۾ ان ڳالھه جي اهميت نه هوندي آهي ته ٽيم جي ڪارڪردگي ڇا آهي ۽ اها مئچ کٽي ٿي يا هارائي ٿي، ٻنهي تي ساڳي نموني جو هڪ خوشي ۽ جشن وارو ردعمل ڏيکاريو ويندو آهي. اهڙن موقعن تي اخلاقي پوليس پاسن کان بيٺل هوندي آهي ۽ سڀڪجھ ڏسندي واسندي به ڪجھ نه ڪري سگھندي آهي جيستائين معاملو پنهنجي دائري مان نه ٿو نڪري. متحده عرب امارات سان اهڙي هڪ هارايل مئچ جو ذڪر ڪندي آزادي موئني ٻڌائي ٿي ته سڄي تهران ۾ مختلف هنڌن تي ماڻهو ڄڻ هڪ جشن ملهائڻ لاء نڪري آيا هئا جنهن دوران خميني مرده باد جو نعرو هڻندي ڪو ماڻهو موٽر سائيڪل ڊوڙائيندو نڪري ويو ۽ ڪنهن شي کي تيلي ڏيکاري باه ٻاري ڇڏي جنهن سان ڄڻ ماڻهن ۾ هڪ ڦڙڦوٽ پئجي ويئي ۽ محافظن کي ماڻهن تي تشدد ڪرڻ جو هڪ موقعو هٿ اچي ويو. هو پنهنجي هڪ دوست سان گڏ ان واقعي کي ڪور ڪري رهي هئي پر هو ان تشدد کان پاڻ کي بچائي نه سگھي. لٺيون کائي، پڪڙجڻ کان بچڻ لاءِ ميلن تائين ڊوڙي هو گھر پهچي ٿي پر ڦٽن ۽ جسماني تڪليف مان نڪرڻ کان پوءِ به هڪ ڊگھي عرصي تائين هو ان نفسياتي ڪيفيت مان نه نڪري سگھي ۽ سندس چوڻ آهي ته هو ماڻهن جي ميڙن جي ويجھي وڃڻ کان به ڪيٻائيندي هئي ۽ پنهنجي رپورٽنگ لاء پنهنجين ساٿين کان مدد وٺندي هئي.
ساڳي ريت تهران ۾ اهڙا فيشن ڊيزائنر اچي ويا جن پيرس ۽ ٻين مختلف هنڌن تان تربيت حاصل ڪئي آهي. حجاب ۽ مذهبي ڪپڙن جي حوالي سان انهن اهڙي نواڻ متعاف ڪرائي آهي جنهن جو مقصد قانون جي پابندي ڪرڻ ۽ ساڳي وقت لباس ۽ ان جي پائيندڙ جي سونهن کي به وڌائڻ آهي.
بهرحال ماڻهن کي اهو سڀڪجھ ڪرڻ جي آزادي ڏيڻ ۽ ان کي نظر انداز ڪرڻ جو مقصد انهن کي ان حد تائين پنهنجي اوٻر ڪڍڻ ڏيڻ آهي جتي سياسي حڪمراني ۽ نظام لاء ڪو جوکم پيدا نه ٿئي. ان مقصد لاء وقت بوقت رياستي طاقت جو استعمال ڪندي اها پڪ ڪئي ٿي وڃي ته ماڻهو ان حد کان ٻاهر نه نڪرن.