اسپين : فاشزم خلاف جنگ ۾ سوڀ ممڪن هئي (حصو ٽيون ۽ آخري)
وڌيڪ علاج لاء مريضن کي بارسلونا يا ٻئي ڪنهن وڏي شهر جي اسپتال ۾ منتقل ڪيو ويندو هو. پر ان جو دارومدار ريل گاڏي جي اچڻ ۽ ان ۾ جاءِ هئڻ تي هوندو هو جنهن جي لاءِ ڪيئي ڏينهن انتظار ڪرڻو پوندو هو. ساڳي وقت اها ريل جي ڊرائيور جي مرضي هوندي هئي ته هو گاڏي کي ڪهڙي شهر ٿي وٺي هليو. نيٺ گھڻن ڏينهن کان پوء اسان کي ٻڌايو ويو ته فلاڻي ڏينهن اوهان کي بارسلونا موڪليو ويندو ۽ مون اهڙو نياپو پنهنجي زال کي به موڪلي ڇڏيو. پر ريل ۾ سوار ٿيڻ کان پوءِ خبر پيئي ته گاڏي جي ڊرائيور جو ارادو بدلجي ويو هو ۽ هاڻي اها بارسلونا نه پر ٻئي ڪنهن شهر وڃي رهي هئي. پروگرام ۾ آيل ان اوچتي تبديلي جو اطلاع ڏيڻ لاءِ مون پنهنجي زال کي تار موڪلي جيڪا کيس ڪڏهين به ملي نه سگھي. اتي نئين شهر جي اسپتال ۾ ڊاڪٽرن مون کي اهو ٻڌايو ته هاڻي تون جنگ ۾ شامل نه ٿي سگھندين. ان ڪري ڪجھ ڏينهن کان پوء بارسلونا موٽي علاج لاء ڪجھ وقت اسپتال ۾ گذاري مون کي اهو بهتر لڳو ته پنهنجي زال سان گڏ اسپين مان موٽي وڃجي. پر ان وقت حڪومت ۽ اسان جي مليشيا پوم جي وچ ۾ ڇڪتاڻ وڌي ويئي هئي ۽ اسپين کان ويندي گھڻن اهڙن پرڏيهين کي گرفتار ڪيو ويو هو جن وٽ ڊسچارج وغيره جي حوالي سان دستاويز پورا نه هئا.
انهن ڪاغذن کي حاصل ڪرڻ لاءِ مون کي اسپين جي ڪجھ ٻين شهرن ۾ وڃڻو ۽ مختلف ميڊيڪل ٽيسٽن مان گذرڻو پيو. ان دوران انهن شهرن کي ڏسڻ ۽ اتان جي ماڻهن سان ملڻ جو موقعو مليو جيڪو اڳ محاذ تي ويندي انهن ئي شهرن مان گذرندي نه ملي سگھيو هو. دستاويز حاصل ڪرڻ کان پوءِ جڏهين بارسلونا پنهنجي هوٽل پهتس ته اتي مون کي عجيب صورتحال نظر آئي. منهنجي زال ڪمري جي ٻاهران بيٺل هئي ۽ ان مون کي ڏسندي ئي چيو ته هتان فورن هليو وڃ. مون کي ڳالھه سمجھ ۾ نه آئي ۽ مون کانئس وڌيڪ سوال ڪرڻ شروع ڪيا، پر هن مون کي رڳو ايترو ٻڌايو ته جنهن تنظيم پوم جي مليشيا سان تون لاڳاپيل هئين ان تنطيم تي پابندي لڳي ويئي هئي ۽ ان سان لاڳاپيل سڀني ماڻهن کي گرفتار ڪيو پئي ويو. ان ڪري ان کان اڳ جو هوٽل وارا تنهنجي متعلق پوليس کي مطلع ڪن ۽ توکي گرفتار ڪيو وڃي تون هتان هليو وڃ.
کيس اها به خبر پيئي ته سندس پارٽي جي گھڻن اڳواڻن کي سندن جماعت جي دفترن مان گرفتار ڪيو ويو هو جن مان گھڻن کي جيل ۾ ڪوڙا مقدما هلائي موت جي سزا ڏيئي شوٽ پڻ ڪيو ويو هو. پارٽي ۽ ان جي اڳواڻن تي مک الزام اهو هو ته اهي ٽراٽسڪائٽ هئا ۽ سندن جنرل فرانڪو ۽ فاشسٽن سان لاڳاپا هئا ۽ انهن جمهوري حڪومت کي ڪمزور ڪرڻ لاء ڪم ڪيو پئي. جڏهين ته اهڙي ڪا به ڳالھہ نه هئي. پارٽي جي مليشيا باقاعدي فاشسٽن خلاف جنگ ۾ شامل هئي ۽ سندن ڏنل قربانيون ڪنهن کان به لڪل نه هيون. دراصل ان وقت پنهنجن مخالف انقلابين کي بدنام ڪرڻ جو ڪميونسٽن جو اهو هڪ مک حربو هو جنهن کي اسپين ۾ به استعمال ڪيو ويو. آرويل هوٽل مان نڪرڻ کانپوء ڏينهن ته ماڻهن جي گھڻي آبادي واري ان وڏي شهر ۾ گھمي ڦري گذاري سگھي پيو جتي ماڻهن جي هجوم ۾ سندس سڃاپجڻ ڏکيو هو. کيس رڳو اهڙين جاين تي وڃڻ کان گريز ڪرڻو هو جتي ماڻهو کيس سندس پارٽي جي حوالي سان سڃاڻندا هئا. اصل مسئلو رات گذارڻ جو هو جنهن جي لاء وٽس ان کان سواء ٻي ڪا واٽ نه هئي ته گرجائن جي فرش، فٽپاٿن ۽ پارڪن ۾ سمهي ڏکيو سکيو گذارو ڪري. ان دوران مختلف جاين تي پنهنجي زال سان ملاقاتن وسيلي کيس پنهنجن دوستن يارن جي خبر ڇاربه ملندي رهندي هئي جن کي گرفتار ڪيو ويو هو يا جيڪي اڃا محاذ يا روپوشي جي حالت ۾ هئا. سندس لاء اسپين مان نڪرڻ جو واحد رستو برطانوي سفارتخاني وسيلي پنهنجي پاسپورٽ ۽ ٻين سفري دستاويزن کي درست ڪرائڻو هو. ان سلسلي ۾ سفارتخاني پاران سندن گھڻي مدد ڪئي ويئي ۽ هو پنهنجي زال ۽ ڪجھ دوستن سميت اسپين کان فرانس پهچي ويو.
آرويل اسپين جي ماڻهن جي مزاج ۽ سندن هلت چلت جي حوالي سان دلچسپ مشاهدا لکيا آهن. مثال طور جيڪڏهين ڪنهن کي ڪنهن ڪم لاء چئبو ته اهو چوندو ته ها اهو صبحاڻي ٿي ويندو. خوش اخلاقي ۽ ٻئي جي ڪم اچڻ سندن خاص وصفون هيون. ساڳي ريت عورتن جو وٽن جيڪو احترام هو ان جو ذڪر ڪندي هو لکي ٿو ته پوليس جا ماڻهو منهنجي ڳولها ۾ هوٽل آيا ۽ منهنجي زال کي ڪمري جي تلاشي وٺڻ لاء چيائون. ان تلاشي دوران منهنجي زال بستر تي ليٽي پيئي هئي. پوليس ڪمري جي ذري ذري جي تلاشي ورتي پر منهنجي زال کي انهن بستر تان اٿڻ جو نه چيو جتي کين ڪيترائي دستاويز وغيره ملي سگھيا ٿي. جيتوڻيڪ سندن تعلق ڪميونسٽ پارٽي سان هو پر ساڳي وقت اهي اسپيني به هئا ۽ کين ڪنهن عورت کي بستر تان اٿارڻ مناسب نه پئي لڳو.
اسپين جي مختلف انقلابي گروپن ۾ ڪير صحيح هو ۽ ڪير غلط ان متعلق هن وقت فيصلو ڪرڻ ڏکيو آهي پرگھرو ويڙه متعلق اهو چيو وڃي ٿو ته جيڪڏهين اهي اختلاف پاسيرا رکي فاشزم خلاف جنگ تي توجھ ڏنو وڃي ها ته جنرل فرانڪو کي شڪست ڏيڻ ڪا وڏي ڳالھہ نه هئي ۽ اها جنگ گھڻو اڳ ئي جمهوري حڪومت جي حق ۾ ختم ٿي وڃي ها. ممڪن آهي ته ان سان يورپ ۾ هٽلر ۽ مسوليني جي طاقت کي پڻ ڌڪ لڳي ها. بهرحال اهو هاڻي رڳو تاريخ جو هڪ باب آهي.