ارون ڊي يالوم جو ناول د شوپنھار ڪيور
هو ذري گھٽ هڪ واپاري ٿيندي رهجي ويو. سندس پي هڪ وڏو واپاري هو. پر ساڳي وقت پنهنجي زال جوهانا شوپنهارجي معاملي ۾ شڪي مزاج هو. جيتوڻيڪ شوپنهار جي پنهنجي پي جي خواهش جي ابتڙ سندس ڪاروبار ۾ ڪا دلچسپي نه هئي پريورپ جي مختلف ملڪن جي ڇهن مهينن جي گھمڻ جي موٽ ۾ هو ان ڳالھہ لاء راضي ٿيو ته هو پنهنجي پي جي هڪ دوست وٽ ڪاروبار جي سکيا وٺندو. سندس پي هينرچ پنهنجن نفسياتي مسئلن جي ڪري ڪجھ عرصي کانپوء آپگھات ڪري ڇڏي. آپگھات پوئينرن ۾ هڪ ڏوه، افسوس ۽ پڇتاء جي ڪيفيت پيدا ڪندي آهي. ان ساڳي ڪيفيت هيٺ آرٿر پي جي وفات کانپوء به پنهنجي واعدي مطابق سکيا جو مدو پورو ڪيو.
سندس ماءُ جوهانا شوپنهار پنهنجي مڙس جي مرڻ کانپوء پنهنجي ادبي ڪم جي شروعات ڪئي. هو پنهنجي ليکي جرمني جي هڪ وڏي ليکڪا هئي ۽ سندس محفلن ۾ گوئٽي سميت ان وقت جا وڏا ليکڪ شريڪ ٿيندا هئا. سندس لاء چيو وڃي ٿو ته اها ان وقت جرمني جي پهرين عورت ليکڪا هئي جنهن جا پنهنجي اصلوڪي نالي سان ڪتاب شائع ٿيا پر هاڻي هو آرٿر شوپنهار جي ماء جي حيثيت ۾ سڃاتي وڃي ٿي. آرٿر شوپنهار جي زندگي ۾ اها پهرين اهم عورت هئي. ماء ۽ پٽ ۾ هميشه جھيڙو ۽ اختلاف رهندا هئا. هو مٿس الزام مڙهيندو هو ته هو سندس پي جي دولت کي فضول خرچ ڪري ٿي جڏهين ته سندس چوڻ هوندو هو ته هو ادبي محفلن ۾ پنهنجن ادبي دوستن کي رڳو ڪافي جو هڪ ڪپ پياريندي آهي. ان ڪري هو شوپنهار جي پاڻ سان گڏ رهڻ کي پسند نه ڪندي هئي. ڏٺو وڃي ته عورتن جي معاملي ۾ هو گھڻو خوش قسمت نه هو. هن شادي نه ڪئي هئي. هو جنهن عمارت ۾ رهندو هو ان جي هڪ ٻئي فليٽ ۾ رهندڙ هڪ عورت ڪيرولين ماڪيٽ سان سندس جھيڙو ڪافي مشهور آهي جنهن کي هن ڌڪ هنيا هئا ۽ جنهن مٿس عدالت ۾ هرجاني جو ڪيس ڪيو هو. هو گھڻي ڪوشش جي باوجود ڪيس هارائي ويو هو ۽ کيس ان عورت کي رقم ڏيڻي پيئي هئي. منجھس عورتن کي متاثر ڪرڻ ۽ پاڻ ڏانهن متوجھ ڪرڻ جي صلاحيت نه هئي. ان ڪري جڏهين هن ڪاروبار جي سکيا پئي ورتي ته کيس پنهنجي هڪ دوست سان گڏجي پنهنجي جنسي تسڪين لاء وئشيائن وغيره تي گذارو ڪرڻو پوندو هو. سندس لاء اڪيلائي وڏي نعمت هئي. چيو وڃي ٿو ته جڏهين هو ماني کائڻ لاء هوٽل ۾ ويندو هو ته ٻن ماڻهن جي ماني گھرائيندو هو جيڪا هو پاڻ اڪيلو کائيندو هو. سندس لاء پنهنجي شخصيت ئي سڀڪجھ هئي. هن پنهنجي زندگي اڪيلي ئي گذاري. سندس وفات به ائين ويٺي ويٺي اوچتو ٿي ويئي. چون ٿا ته هن وصيعت ڪئي هئي ته کيس سندس مرڻ کان پنج ڏينهن پوء دفن ڪيو وڃي. اهڙي ريت جڏهين پنج ڏينهن گذرڻ کانپوء کيس دفن ٿي ڪيائون ته لاش ۾ ايتري بدبو هئي جو گھڻن ماڻهن کي نڪ تي رومال رکي تڪڙ ۾ قبرستان مان نڪرڻو پيو.
پئسي جي معاملي ۾ هو ڪنجوسي جي حد تائين محتاط هو. چون ٿا ته جنهن بينڪ ۾ سندس پئسا رکيل هئا ان جو ڏيوالو نڪري ويو ۽ ان پنهنجن اڪائونٽ هولڊرز کي رڳو هڪ معمولي رقم ڏيڻ ٿي چاهي.هن گھڻي لکپڙه ڪري بينڪ کي عدالت ۾ گھلڻ جي ڌمڪي ڏني. نتيجي ۾ بينڪ پاران کيس وڌ ۾ وڌ رقم واپس ڪئي ويئي جڏهين ته سندس ماء ۽ ڀيڻ، جن جي به رقم ساڳي بينڪ ۾ هئي، کي رڳو معمولي رقم ملي سگھي.
نٽشي، هيگل ۽ ان دور جا ٻيا فلاسفر مختلف يونيورسٽين وغيره سان لاڳاپيل هئا ۽ انهن کي اتان مالي سهائتا ملندي هئي. ان جي موٽ ۾ انهن کي ڪنهن به اهڙي موضوع تي طبع آزمائي وغيره ڪرڻ کان گريز ڪرڻو پوندو هو جيڪو يونيورسٽي ۽ ٻين اختيارن جي پاليسي جي خلاف هجي. ان ڪري اسپنوزا بجائي ڪنهن يونيورسٽي جي اهڙي ڪنهن آڇ کي قبول ڪرڻ جي شيشي جو ڪم ڪري پنهنجو گذر بسر ڪندو هو. جڏهين ته شوپنهار کي پي جي ورثي مان ايترو ڪجھ مليو هو جو ان کي ڪنهن نوڪري وغيره ڪرڻ جي ضرورت نه هئي ۽ هو آزادي سان پنهنجا خيال پيش ڪري سگھيو ٿي. اهڙي ريت هي پهريون فلسفي هو جنهن جنس ۽ جنسي مسئلن تي کليل طور لکيو ۽ ساڳي وقت مذهب جي حوالي سان به پنهنجن خيالن جو اظهار ڪيو. هو پاڻ ناستڪ هو. هن فرائڊ کان گھڻو اڳ ان خيال کي پيش ڪيو ته جنس هڪ نهايت طاقتور عنصر آهي جيڪو انسان جي تخليقي عمل، فلسفي، آرٽ ۽ ادب جي تخليق ۾ هڪ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. هو ان ڳالھہ ۾ يقين رکندو هو ته مرڻ کانپوء ماڻهو هڪ ته پنهنجي جينس وسيلي ٻين ماڻهن جي شخصيت جو حصو بڻجي وڃي ٿو ۽ ٻيو ته هوهڪ وڏي ۽ عظيم خيال جو حصو بڻجي ٿو وڃي. ان تي اهو سوال اٿاريو وڃي ٿو ته جيڪڏهين فرد جو شعور ۽ يادگيري ختم ٿي وڃي ٿي ته پوء ٻئي ڪنهن فرد جي شخصيت جو حصو ٿي وڃڻ ۽ ڪنهن خيال جو حصو بڻجڻ ڪا معني نه ٿو رکي. سندس لاء رڳو ننڍپڻ جي عمر ئي هڪ خوشي ۽ آسيس وارو عرصو آهي جڏهين ته باقي زندگي کي هو هڪ سزا ۽ ڀوڳنا ڪري ليکي ٿو. جيڪو ساه ماڻهو کڻي ٿو اهو موت کي پري ڪري ٿو. سندس چوڻ آهي ته دنيا ۾ خوشي موجود ناهي بس غم ۽ ڏک جي غير موجودگي کي اهو نالو ڏنو وڃي ٿو. زندگي ائين آهي جيئن گلن سان گڏ ڪنڊا هوندا آهن پر ڪنڊن سان گڏ ڪو گل نه هوندو آهي. هو هڪ خيال پرست فلاسفر هو جنهن جو خيال هو ته شين جي پنهنجي ليکي ڪا صورت ۽ حيثيت ناهي بلڪ اهي ماڻهو جا پنهنجا حواس آهن جيڪي ان کي ڏسي ۽ پرکي پنهنجي ذهن ۾ ان جي هڪ صورت ٺاهين ٿا.
کيس ۽ سندس ڪم کي گھڻي عرصي تائين جوڳي مڃتا نه ملي سگھي. سندس ڪتاب ٿوري تعداد ۾ ڇپجندا هئا ۽ انهن کي ٿورا ئي ماڻهو خريد ڪندا ۽ پڙهندا هئا. کيس ان مان ڪا خاص آمدني نه ٿيندي هئي. عمر جي آخري حصي ۾ سندس ڪم کي مڃيو ويو ۽ سندس ڪم جي ساراه ٿيڻ لڳي ۽ سندس ڪتاب وڪامجڻ لڳا.
هن ناول جو مک ڪردار هڪ نفسيات دان ڊاڪٽر جوليس آهي. پنهنجي معمول جي طبي چڪاس دوران کيس خبر پيئي ٿي ته کيس ڪينسر آهي. سندس معالج کيس ٻڌائي ٿو ته وٽس هڪ صحت مند زندگي گذارڻ لاء هڪ سال جو عرصو آهي. هو سوچي ٿو ته ان عرصي کي ڪيئن وڌ ۾ وڌ مثبت نموني استعمال ڪجي. هو اهو ڏسي ٿو ته هو هڪ ڪامياب معالج رهيو آهي ۽ سندس علاج مان گھڻن ماڻهن کي شفا ملي آهي. پر هو اهو ڏسڻ چاهي ٿو ته گھڻا اهڙا ماڻهو آهن جن کي سندس علاج مان ڪو فائدو نه رسيو آهي. هو جڏهين ٿورو غور ويچار ڪري ٿو ته سندس ذهن ۾ فلپ نالي هڪ مريض اچي ٿو جنهن جو مسئلو سندس اڻکٽ جنسي خواهش هئي جنهن جو ڪو انت نه هو. هو هڪ ڊگھي عرصي تائين سندس علاج هيٺ رهيو هو پر کيس ڪو فائدو نه ٿي سگھيو هو ۽ پوء هن پنهنجي ڌار واٽ ورتي هئي. ان ڳالھہ کي گھڻا سال گذري چڪا هئا. ائين به ٿيندو هو ته جيڪڏهين ڪنهن کي فوري فائدو نه ٿو پهچي ته ان جا اثر پوء ظاهر ٿين ٿا. ان ڳالھہ کي گھڻا سال گذري چڪا هئا. هاڻي هن اهو معلوم ڪرڻ چاهيو ٿي ته فلپ جي هن وقت ڇا صورتحال هئي. پنهنجي ريڪارڊ مان سندس فون نمبر هٿ ڪري هو کيس چئي ٿو ته هو ساڻس ملڻ چاهي ٿو. فلپ کيس پنهنجي آفيس ۾ گھرائي ٿو. هو کيس ٻڌائي ٿو ته سندس علاج مان کيس ڪو به فائدو نه پهتو. کيس فلسفي پڙهڻ جو شوق هو ۽ هن پنهنجي ذهن کي جنس کان پري رکڻ لاء فلسفي کي پڙهڻ شروع ڪيو. ان سلسلي ۾ آرٿر شوپنهار سندس لاء گھڻو مددگار ثابت ٿيو آهي. جوليس سوچي ٿو ته اهو شوپنهار ڪير آهي، ڇا هي ڪو نفسيات دان آهي. فلپ ان ڳالھہ جي وڌيڪ وضاحت لاء کيس پنهنجي يونيورسٽي، جتي هو پڙهائي ٿو، ۾ هڪ ليڪچر ۾ شريڪ ٿيڻ جي دعوت ڏئي ٿو.
ان ليڪچر ۾ هو ناول جي هڪ ڪردار جي حوالي سان شوپنهار جو موت متعلق فلسفو سمجھائي ٿو ته ان کي سمجھڻ سان موت کي قبول ڪرڻ ڪيتري قدر نه آسان ٿي ٿو وڃي. هن ليڪچر ۾ شاگردن وغيره جي دلچسپي گھٽ هجي ٿي ۽ آخر ۾ هال ۾ سندس ليڪچر ٻڌنڌڙن مان رڳو ڊاڪٽر جوليس رهجي وڃي ٿو. فلپ سندس پڇڻ تي کيس ٻڌائي ٿو ته هن جيئن ته کيس بيماري متعلق ٻڌايو هو ان ڪري هن اهو ليڪچر خاص سندس لاء ڪيو هو. فلپ کيس اهو به ٻڌائي ٿو ته هو مختلف ماڻهن کي سندن نفسياتي مسئلن متعلق صلاحون ۽ مشورا ڏيندو آهي. ڊاڪٽر سوچي ٿو ته فلپ جهڙوِ آدم بيزار ۽ اڪيلائي پسند شخص ڪيئن سائيڪو ٿراپي ۾ ڪامياب وڃي سگھي ٿو. پنهنجي ڳالھہ ٻوله ۾ هو کيس قائل ڪري ٿو ته هو سندس گروپ ٿراپي، جنهن ۾ مختلف ماڻهو شريڪ ٿين ٿا، ۾ شامل ٿئي ته جيئن خاص طور سندس ماڻهن سان ميل جول ۾ سڌارو اچي جيڪا ڳالھہ سندس پيشي لاء ضروري هئي.
هن گروپ ۾ مختلف مزاج ۽ پسمنظر جا ماڻهو هجن ٿا. هر ڪنهن جا پنهنجا مسئلا هجن ٿا. انهن جي ٿراپي ۽ علاج اهو هجي ٿو ته هرڪو پنهنجن مسئلن جي اپٽار ڪري ٿو ۽ بيا ان تي بحث ڪري پنهنجا رايا ڏين ٿا ۽ حل تجويز ڪن ٿا. ڪڏهين ڪڏهين اهي شريڪ ٿيندڙ پاڻ ۾ اٽڪي به پون ٿا پر منجھن هڪ هم آهنگي پيدا ٿئي ٿي. ڊاڪٽر جوليس جو ڪم ان سڄي بحث جي سمت مقرر ڪرڻ ۽ رهنمائي ڪرڻ هجي ٿو.
هن گروپ جي هڪ اهم رڪن انگريزي جي پروفيسر پم هجي ٿي. هڪ ته پنهنجي مڙس سان سندس طلاق ٿيڻي هجي ٿي جڏهين ته سندس دوست به ساڻس شادي ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏي ٿو. هو سمجھي ٿي ته گروپ ٿراپي سندس نفسياتي مسئلن کي حل نه ڪري سگھي آهي. سندس هڪ شاگرد کيس ڀارت جي هڪ گرو ۽ آشرم جو ڏس ڏئي ٿي جتان ان کي گھڻو فائدو حاصل ٿيو هو. هو اوڏانهن اسهي ٿي. ٽرين ۾ کيس وجي نالي هڪ نوجوان ملي ٿو جيڪو پڻ اوڏانهن پئي ويو. هو کيس آشرم ۽ ان جي طور طريقن متعلق ٻڌائي ٿو ۽ اهو پڻ چئي ٿو ته ضروري ناهي ته واپسي ۾ به اسان گڏ هجون. آشرم ۾ جيتوڻيڪ ساڻس خاص ورتاء ڪيو وڃي ٿو پر کيس اتان جي نيم ۽ اصولن تي عمل ڪرڻو پئي ٿو جنهن ۾ گھٽ ۾ گھٽ کاڌو، ننڊ ۽ ان تپسيا جي ڏهن ڏينهن ۾ چپ رهڻ هجي ٿو. هو پنهنجو اهو مدو ته پورو ڪري ٿي پر ساڳي وقت اهو به سوچي ٿي ته جيڪڏهين دنيا جا سڀ وڏا ماڻهو انهن تي عمل ڪن ها ۽ پاڻ کي دنيا جهان ۽ ماڻهن کان ڪٽي ڇڏين ها ته ڇا انسان مختلف شعبن ۾ جيڪا ترقي ڪئي آهي اها ممڪن هجي ها. هو ان نتيجي تي پهچي ٿي ته ٻڌ مت ۽ جين مت وغيره جيڪي ان طريقه ڪار جي وڪالت ڪن ٿا اهي ڀارت جي ان دور جي پيداوار هئا جڏهين هتي ڏڪر هو ۽ ماڻهن وٽ کائڻ لاء نه هوندو هو. ان صورتحال ۾ اهي مذهب ۽ فلسفا کين بکون ڪاٽڻ ۽ قناعت جي تلقين ڪندا هئا.
پم ڪنهن دور ۾ فلپ جي شاگردياڻي رهي هئي. فلپ ساڻس جنسي فعل ڪري کيس ڇڏي ڏنو هو جيئن هو ٻين سان ڪندو هو. پم جڏهين ڀارت مان موٽي ٿي ته هو گروپ ۾ فلپ کي ڏسي سخت ڪاوڙ جو اظهار ڪري ٿي پر فلپ ان تي ڪو ردعمل ظاهر نه ٿو ڪري. اهو سلسلو هلندو رهي ٿو ۽ نيٺ ٻنهي کي هڪ ٻئي جي سمجھ اچي وڃي ٿي. ان گروپ جو سال جو عرصو پورو ٿئي ٿو ۽ ڊاڪٽر جوليس جي طبيعت به خراب ٿئي ٿي ۽ سندس انتقال ٿي وڃي ٿو.
ائين چئجي ته مناسب ٿيندو ته ليکڪ آرٿر شوپنهار جي فلسفي ۽ زندگي کي ناول وسيلي سولي نموني سمجھايو آهي جيئن هن نٽشي ۽ اسپنوزا جي سلسلي ۾ به سندس ناولن ۾ ڪيو آهي.