ٻاھرين ڪاھن جا اثر
ٻاهرين ڪاهن جا اثر نسلن ۽ صدين تائين هلندا آهن ۽ ماڻهن جي نفسيات ۽ عام ڳالهہ ٻولهہ جو حصو بڻجي ويندا آهن. جهڙي ريت سنڌي ۾ گھوڙا ڙي گھوڙا نادر شاه، احمد شاه ابدالي، غزنوي ۽ ٻين حملي آورن جي ڊپ ڪري استعمال ٿيندو آهي اهڙي ريت پنجاب، جيڪو انهن سڀني ڪاه ڪندڙن جي دلي تائين وڃڻ جي واٽ رهي آهي، ۾ ڪجھ ڳالهيون ڄڻ ماڻهن جي نفسيات جو حصو بڻجي ويون آهن. ڀارتي ليکڪا رينا نندا پنهنجي ڪتاب From Quetta to Delhi-A Partition Story ۾ ڪجھ ڳالهين ڏانهن ڌيان ڇڪرايو آهي. سندس چوڻ آهي ته پنجاب جا ماڻهو مال بچائڻ کان وڌيڪ کائڻ پيئڻ ۽ کپائڻ کي وڌيڪ ترجيح ڏيندا آهن. ان جو تاريخي پسمنظر اهو آهي ته اهي جيڪي ڪجھ پوکيندا ۽ بچائيندا هئا اهو سڀڪجھ وقت بوقت اتر مان ايندڙ ڪاه ڪندڙ ڦري ويندا هئا ۽ اهي اهڙا جا اهڙا رهجي ويندا هئا. ان ڪري پنجاب ۾ هڪ چوڻي آهي ته جيڪو کاڌو پيتو اهو پنهنجو آهي باقي سڀ احمد شاه ابدالي جو آهي.
اهڙي ريت ليکڪا ٻڌائي ٿي ته جڏهين سندس ماء جوان ٿي ۽ کيس پهرين ماهواري آئي ته هو ان رت کي ڏسي پريشان ٿي ويئي ۽ پنهنجي ماء سان ڳاله ڪيائين جنهن وٺي روڄ راڙو شروع ڪيو ته هائي ڪڙي مٽيارن هوگئي. ان جو ڪارڻ به اهي ڪاه ڪندڙ ئي هوندا هئا جيڪي جڏهين ڦرلٽ ڪرڻ انهن علائقن ۾ ايندا هئا ته جوان عورتن کي مال غنيمت طور کڻي ويندا هئا. ان ڪري ڪنهن ڇوڪري جو جوان ٿيڻ مائٽن لاء تشويش جو باعث هوندو هو ۽ اها ڳالهہ هاڻي ڄڻ اجتماعي نفسيات جو حصو بڻجي ويئي آهي. ان جي ابتڙ اهي علائقا جيڪي حمله آورن جي پهچ کان پري هوندا هئا اتي ڇوڪري جي ان جوان ٿيڻ تي باقاعدي خوشي جو اظهار ڪيو ويندو هو ۽ اڃا به ڪيو وڃي ٿو ۽ ان تي باقاعدي تقريبون ٿينديون آهن. ان سلسلي ليڪکا پنهنجي ماء جي ڪوئيٽا ۾ رهندڙ مهاراشٽر جي هڪ ساهيڙي جو مثال ڏنو آهي جيڪا ساڻس گڏ جوان ٿي هئي ۽ ان موقعي کي مائٽن پاران ڀرپور طريقي سان ملهايو ويو هو.