ڪوئيٽا کان دھلي
ڀارتي ليکڪا رينا نندا پنهنجي From Quetta to Delhi- A Partition Story ۾ پنجاب جي شهر جھنگ جي عورتن جو دلچسپ انداز ۾ ذڪر ڪيو آهي. ليکڪا جي ماء شڪنت پنهنجي گھر جي دري مان صبوح سوير سامهون کوه تي ڪپڙن ڌوئڻ ۽ وهنجڻ لاء گڏ ٿيل عورتن کي ڏسندي هئي. هڪ لحاظ کان اهو ڄڻ انهن عورتن جي لڳ لاڳاپي جو هڪ مرڪز هوندو هو. هتي اهي ڪپڙن ڌوئڻ سان گڏوگڏ گپ شپ ڪنديون ۽ گيت ڳائينديون هيون. اهي کوهن جو پاڻي جڏهين نالين ۾ وهي ايندو هو ته ان سان اتي ئي وهنجنديون ۽ پنهنجن پيرن کي ٺڪرين سان صاف ڪنديون هيون. ان جاء تي ڪنهن مڙد کي اچڻ جي اجازت نه هونڌي هئي ۽ جيڪڏهين غلطي سان ڪو ائين ڏسڻ لاء بيهي رهيو ته اها عورت بجائي لڪڻ جي ان جي سامهون ٿي بيهي کيس چوندي هئي ته تون هي ڏسڻ آيو آئين نه، ها ڏس. وهنجي گھر ڏانهن واپس ويندي کين پسيل ڪپڙا پيل هوندا هئا جنهن ۾ جسم جو ڪو به عضوو لڪل نه هوندو هو. وٽن شرم جهڙي ڪا شي نه هوندي هئي. جيڪڏهين واٽ تي برادري جو ڪو مرد ملي ويندو هو ته پوتي سان کڻي اڌ منهن ڊڪينديون هيون.
جھنگ جون عورتون بهادر، ارڏيون ۽ ڪنهن مڙد کان ڊڄڻ واريون نه هيون. حقيقت ۾ ته مڙد سندن تيز زبانن ۽ گارين کان ڊنل هوندا هئا. ايستائين ته انهن وهنجدڙ عورتن جي شهرت لاهور تائين پهچي ويئي هئي ۽ اهڙيون خبرون هونديون هيون ته گورنمنٽ ڪاليج لاهور جا ڇوڪرا هفتي جي موڪلن ۾ انهن کي ڏسڻ لاء جھنگ ويندا هئا. انهن ڇورن کي هڪ محفوظ فاصلو رکڻو پوندو هو نه ته ٻي صورت ۾ ڏنڊو سندن مٿي تي ٺڪاء ڪندو هو.
اولهہ جي تعليم ۽ عورت جي شرم و حيا جي وڪٽورين آدرشن جي اثر ۾ اچي پڙهيل لکيل پنجابين ان روايتي عمل جي مخالفت شروع ڪئي. 1872 ۾ امرتسر ڌرم سڀا هڪ ٺهراء منظور ڪيو ته ڪا به عورت اگھاڙي تلائن، کوهن، دريائن ۽ نهرن تي وهنجي نه سگھندي. پر ڪنهن به اهڙو ٺهراء منظور نه ڪيو ته هر گھر ۾ وهنجڻ لاء حوض هئڻ گھرجي. (From Quetta to Delhi-A Partition Story p:69-70)