ورهاڱو: لڏپلاڻ ۽ صحافت
ننڍي کنڊ جي ورهاڱي کي هڪ ڊگھو عرصو گذري چڪو آهي پر گھڻا ماڻهو اڃا ان کي سمجھڻ جي ڪوشش ڪري رهيا آهن. ان موضوع تي گھڻو ڪجھ لکيو ويو آهي ۽ اڃا به لکجي رهيو آهي.
ڪلديپ نير ڀارت جو هڪ ناميارو صحافي رهيو آهي جنهن جو پاڪستان سان به ويجھو لاڳاپو رهيو آهي. Beyond the Lines: An Autobiography هونئن ته سندس آتم ڪٿا آهي پر هڪ لحاظ کان اها ورهاڱي کان وٺي من موهن سنگھ جي وزيراعظم ٿيڻ تائين جي تاريخ آهي جنهن ۾ سندس پنهنجو نهايت سرگرم ڪردار رهيو آهي.
ورهاڱي کان اڳ هو پنهنجي پي، جيڪو هڪ ڊاڪٽر هو، سان گڏ سيالڪوٽ ۾ رهندو هو. ان وقت هن لاهور ۾ قانون جي تعليم پئي حاصل ڪئي. خشونت سنگھ لاهور لاء ڪاليج ۾ سندس استاد هو جنهن کي هو پوء پروفيسر صاحب جي نالي سان سڏيندو هو. علامه اقبال سيالڪوٽ ۾ سندس هڪ دوست شفيق جي پاڙي ۾ رهندو هو. هڪ ڀيري هي ٻيئي دوست سندس گھر ويا ته هن کٽ تي ويٺي چلم ڇڪي ۽ ٺيٺ پنجابي ۾ پئي گهٽ وڌ ڳالهايو. اهو ڏسي ٻنهي دوستن کڙين تي زور رکيو ۽ اتان ڊوڙ پاتي. هن پنهنجي گھر ۾ هڪ پير جي قبر جو ذڪر ڪيو آهي. ان قبر تي شهر جا ٻيا ماڻهو به فاتحه وغيره پڙهڻ لاء ايندا هئا. ان پير جي هڪ ڪرامت جو ذڪر ڪندي هو لکي ٿو ته اندرا گانڌي پاران لاڳو ڪيل ايمرجنسي واري وقت جڏهين هو جيل ۾ هو ته هڪ ڀيري رات جو هڪ بزرگ خواب ۾ آيو جنهن جي لاء هن سمجھيو ته اهو ساڳيو سندن سيالڪوٽ واري گھر جو پير هو. هن کيس چيو ته تون ايندڙ خميس تي آزاد ٿي ويندين. هن ان کي ائين ئي پنهنجو وهم ۽ خيال ڄاتو پر واقعي ايندڙ خميس تي هو آزاد ٿي ويو. ان کانپوء هن ٻين گھڻن مسئلن ۾ ان پير جي مدد وٺڻ جي ڪوشش ڪئي پر ان ۾ ڪامياب نه ٿي سگھيو.
سنڌ جيان پنجاب جي هندن ۾ به سک ڌرم سان گڏجي هلڻ عام هو. ايستئين ته جيڪي پٽ ڄمندا هئا انهن جي نالي سان سنگھ لڳايو ويندو هو. ڪلديپ جو چوڻ آهي ته هن پنهنجي نالي سان سنگھ ان ڪري هٽائي ڇڏيو ته متان ماڻهو کيس بغير وارن وارو سک نه سمجھن.
ننڍي کنڊ جو ورهاڱو ساڳي وقت پنجاب جو ورهاڱو به هو. ڪانگريس جنهن مذهبي بنيادن تي ننڍي کنڊ جي ورهاست جي مخالفت ٿي ڪئي ان بنگال ۽ پنجاب جي مذهبي بنيادن تي ورهاست تي زور ڏنو.
ورهاڱي کان اڳ ئي پنجاب ۾ وڏي پئماني تي فساد شروع ٿي ويا هئا. ڪلديپ جي خاندان جو اتان لڏڻ لازمي ٿي ويو. هڪ ميجر، جنهن ڀارتي فوج جي چونڊ ڪئي هئي، ڪلديپ جي پي جو واقف هو. هن کين ٻڌايو ته وٽس هڪ ماڻهو جي جاء آهي. ڪلديپ ان ميجر سان گڏ ويو. واٽ تي کيس جيڪي ڪجھ نظر آيو ان سندس ذهن ۽ باقي زندگي تي ديرپا اثر وڌا. ٻنهي پاسن کان لٽيل ڦريل ماڻهن جا قافلا پئي آيا. رستن ۾ ماڻهن جا لاش پيا هئا.مختلف جاين تي انهن قافلن تي حملا ٿي رهيا هئا. ڪجھ مانهن پاران کيس پنهنجا معصوم ٻار پئي ڏنا ويا ته سندن خاندان ۾ اهو باقي بچيو هو ۽ اهي هندوستان پهچي کيس ڳولهي پنهنجو ٻار کڻي ويندا. پر کيس پنهنجو ئي پتو نه هو ته دهلي پهچڻ کانپوء هو ڪٿي هوندو ۽ سندس ڇا ٿيندو. ان صورت ۾ هو انهن ٻارن جو ڇا ڪندو.
دهلي ۾ هو پنهنجي ماسي جي گھر رهي ٿو. هتي به فسادن جي ڪري متاثر ۽ بي گھر ٿيل مسلمانن کي همايون جي مقبري ۽ ٻين هنڌن تي قائم ڪيل ڪئمپن ۾ رهايو ويو هو. انهن مسلمانن ڏانهن نهرو ۽ پٽيل جا مختلف رويا هئا. نهرو انهن کي هرقسم جي تحفظ ڏيڻ جي حق ۾ هو جڏهين ته پٽيل کي انهن سان ڪا همدردي نه هئي.
هو سيالڪوٽ مان ڪي گھڻا پئسا کڻي نه نڪتو هو. هتي اچڻ کانپوء کيس پنهنجي جياپي لاء هٿ پير هڻڻا هئا. سندس جيئن ته لاهور ۾ کاٻي ڌر سان واسطو رهيو هو ان ڪري هو پراڻي شهر ۾ ڪميونسٽ پارٽي جي دفتر وڃي ٿو. هو کيس شهر ۾ وڪڻڻ جي لاء پارٽي جي ترجمان اخبار جون ڪاپيون ڏين ٿا. اتي چوڪ تي هڪ ڇوڪري کيس سڃانيندي چئي ٿي ته مار هاڻي اها نوبت اچي ويئي آهي جو ڊاڪٽر صاحب جو پٽ اخبار پيو وڪڻي. هو فوري طور پارٽي جي دفتر وڃي ٿو ۽ اتي همراه کي چئي ٿو ته کيس نوڪري گھرجي. هو کيس هڪ اڙدو اخبارانجام جي مسلمان مالڪ ڏانهن موڪلي ٿو جيڪو کيس ان آسري تي پنهنجي اخبار ۾ رکي ٿو ته هڪ هندو هئڻ جي ناتي هو کيس سندس ڀاء جي اها ملڪيت واپس وٺي ڏيندو جيڪا ان جي پاڪستان لڏي وڃڻ جي ڪري سرڪار ضبط ڪري ڇڏي هئي. ان ڪري هو چئي ٿو ته هن پنهنجو آغاز يعني شروعات ئي انجام يعني پڄاڻي کان ڪئي. ڪجھ عرصي کانپوء جڏهين مالڪ اهو ڏسي ٿو ته هو ملڪيت نه ٿو وٺي ڏيئي سگھي ته هو کيس نوڪري کان جواب ڏيئي ڇڏي ٿو. سندس ٻي نوڪري به هڪ ٻي اڙدو اخبار ۾ هجي ٿي. اتي سندس ملاقات مولانا حسرت موهاني سان ٿئي ٿي.
مولانا کاٻي ڌر جي خيالن جو ماڻهو هو. هو ڪجھ عرصو ڪانگريس ڇڏي مسلم ليگ ۾ هليو ويو هو پر اتي گھڻو عرصو هلي نه سگھيو. ڪلديپ ان وقت اڙدو ۾ شاعري ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو هو ۽ درستگي لاء مولانا کي ڏيکاريندوهو. مولانا کيس صلاح ڏني ته اها شاعري ۽ اڙدو صحافت وغيره ڇڏي هو انگريزي صحافت ڏانهن وڃي جتي سندس آئيندي لاء سٺا موقعا هئا. هن اها صلاح مڃي اها نوڪري ڇڏي ڏني پر کيس فوري طور ڪنهن انگريزي اخبار ۾ نوڪري نه ملي سگھي. هن انگريزي ۾ مضمون لکڻ شروع ڪيا جن مان ڪي شائع ٿيندا هئا ۽ ڪي نه. نيٺ کيس آمريڪي سفارخاني جي انفارميش کاتي ۾ نوڪري ملي ويئي. ڪجھ عرصي کانپوء هو صحافت ۾ ڊپلوما ڪرڻ لاء آمريڪا هليو ويو. پر جڏهين اتان موٽي آيو ته وري ساڳي بيروزگاري. ڪنهن اخبار ۾ کيس نوڪري نه ٿي ملي. گھڻين ڪوششن کانپوء نيٺ کيس هند حڪومت جي اطلاعات کاتي ۾ انفارميشن آفيسر جي نوڪري ملي. سندس ڊيوٽي مختلف جاين تي لڳائيويئي ۽ پوء کيس گھرو وزير پنٿ جو انفارميشن آفيسر مقرر ڪيو ويو. اهڙي ريت ڪلديپ جو وڪيل ٿيڻ وارو خواب اڌورو رهجي ويو ۽ هو صحافت ۾ اڳتي وڌنڌو ويو. ڪجھ ٻيون ڳالهيون ايندڙ مضمونن ۾ اينديون.