ڏتڙيل ماڻهن جي مزاحمت، سياست ۽ تشدد
دنيا جي مختلف علائقن ۾ وقت بوقت اهڙا ماڻهو سامهون اچن ٿا جيڪي نه رڳو دنيا جي ختم ٿيڻ جي ڳالهہ ڪن ٿا پر باقاعدي ان لاء مقرر وقت پڻ ٻڌائين ٿا. ان جي باوجود ته اهي ڳالهيون هر ڀيري غلط ثابت ٿي چڪيون آهن پر اهو سلسلو پوء به گھڻي عرصي کان هلندو اچي.
ان ڏند ڪٿا جي حوالي سان لاطيني آمريڪا جي ملڪ پيرو جي نوبل ايوارڊ يافتا ناول نگار ماريو ورگاس لوئس The War of the End of the World جي عنوان سان هڪ ڊگھو ناول لکيو آهي. اهو ناول اوڻهويهين صدي جي آخر جي برازيل جي هڪ پرڳڻي باهيا جي حوالي سان آهي. اتي ڪينيڊوس جي جاگير ۾ ڄڻ هڪ جنت قائم ڪئي وڃي ٿي جتي ڏٽڙيل ماڻهو جن ۾ ڌاڙيل، ويشيائون، معذور، فقير، ڪي ننڍا دوڪاندار، ڏوهاري، پادري، راهب ۽ ٻيا سماج جا ڌڪاريل ماڻهو اچي گڏ ٿين ٿا. اهو جديد تاريخ جو هڪ حقيقي پاسو آهي. ان وقت برازيل ۾ هڪ تبديلي ته اها آئي هئي ته بادشاه غلامي کي ختم ڪري ڇڏيو هو پر ڪجھ عرصي کانپوء بادشاهت به ختم ٿي ويئي ۽ ملڪ هڪ جمهوريه بڻجي ويو.
ڪائونسلر جي لقب سان هڪ شخص شروع ۾ پنهنجن ڪجھ پوئلڳن سان علائقي جي مختلف وستين ۾ وڃي ٿو جتي اهي ماڻهن کان خوراڪ ۽ ڪپڙا خيرات ۾ وٺن ٿا. انهن وستين ۾ اهي گرجائن ۽ قبرستانن وغيره جي مرمت ڪن ٿا.ِ ڪائونسلر اتان جي ماڻهن کي نصيحت ڪري ٿو ۽ کين ٻڌائي ٿو ته قيامت ويجھي آهي ان ڪري پنهنجا اعمال درست ڪيو ۽ صحيح دڳ تي اچو ته جيئن اوهان جو ڇوٽڪارو ٿي سگھي. هر ڳوٺ ۽ وستي ۾ ساڻس ڪجھ ماڻهو شامل ٿين ٿا ۽ اهو تعداد وڌنڌو وڃي ٿو.
هڪ ڀيري انهن جوڪينيڊوس نالي هڪ ويران ڳوٺ، جيڪو علائقي جي نواب ۽ باهيا پرڳڻي جي هڪ اهم سياستدان جي جاگير جو حصو هجي ٿو، مان گذر ٿئي ٿو. ڪائونسلر پنهنجن پوئلڳن کي چئي ٿو ته پاڻ هتي رهنداسين. هتي اڳ ئي ٻن ڀائرن جو دوڪان هجي ٿو جيڪي پنهنجي ڳوٺ ۾ ڏڪر جي ڪري هت اچي رهيا هئا. اهي به ان لڏي جو حصو ٿي وڃن ٿا.
هتي اوسي پاسي جا ستايل ۽ ڏکويل ماڻهو ايندا وڃن ٿا جن کي پنهننجي گھر ٺاهڻ لاء زمين ڏني وڃي ٿي. ماڻهو پوک ڪرڻ ۽ ٻين مختلف ڪمن ۾ مصروف هجن ٿا.ِ ڪاوئسلر کين روز شام جو نصيحت ڪري ٿو ۽ پاڻ پنهنجن ڪجھ پوئلڳن سان وڏن برجن وارو هڪ چرچ ٺاهڻ ۾ مصروف هجي ٿو. منجھن ڪا تفريق نه ٿي هجي. جيتوڻيڪ اهي ڪنهن ملڪ يا پرڳڻي جي ڪنهن سياسي جماعت ۽ شخصيت سان لاڳاپيل نه ٿا هجن پر اهي ماضي جي ڪنهن بادشاه ۽ ان جي نظام کي پنهنجي لاء آدرش سمجھن ٿا. هو سمجھن ٿا ته هن وقت ملڪ ۾ جيڪا جمهوريه آهي اهو هڪ ڪافرن جو نظام آهي. ڪائوسلر پنهنجن پوئلڳن کي ملڪي ڪرنسي استعمال ڪرڻ کان منع ڪري ٿو ۽ انهن جو گھڻو وهنوار شين جي ڏي وٺ يا بارٽر سسٽم تي هلي ٿو. هو مردم شماري جا فارم ڀرڻ کان به انهن کي منع ڪري ٿو جنهن وسيلي اها حڪومت ڪيٿولڪن جي تعداد جو صحيح اندازو ڪري انهن کي ختم ڪندي.
ان سان بهايا پرڳڻي ۽ ملڪ ۾ هڪ سياسي اڻ تڻ ۽ مختلف جماعتن ۽ سياسي اڳواڻن ۾ سياسي اختلاف جنم وٺن ٿا. مرڪز ۾ جمهوريت پسندن ۽ بهايا پرڳڻي ۾ بادشاهت جي حامين جي حڪومت هجي ٿي. جمهوريت پسندن جو اهو چوڻ هجي ٿو ته ڪينيڊوس جي باغين کي بادشاهت جي حامين ۽ برطانيا، جنهن جو مفاد برازيل مان سستي اگھ ۾ کنڊ وٺڻ هجي ٿو ۽ جنهن کي جمهوريت پسندن جي حڪومت اچڻ ڪري نقصان پهتو هو، جي حمايت حاصل آهي ۽ اهي انهن کي هٿيار ۽ ٻي مدد فراهم ڪن ٿا. ان سياسي جنگاڻ ۾ بهايا جو مخالف ڌر جو جمهوريت پسند اڳوڻ باقاعدي هڪ رٿا جوڙي ٿو. ڪجھ عرصو اڳ هڪ اسڪاٽ گيل گليلو پنهنجي بحري جهاز جي ٻڏي وڃڻ جي ڪري بهايا اچي پهتو هو. سندس اسپين ۽ فرانس وغيره ۾ انقلابي سرگرمين ۽ ان سلسلي ۾ جيل وغيره جي سختين سهڻ جو هڪ پسمنظر هجي ٿو. کيس جڏهين ڪينيڊوس جي خبر پئي ٿي ته سندس اندر جو انقلابي جاڳي پئي ٿو. هو ان جي حمايت ۾ مظاهري لاء ان جمهوريت پسند اڳواڻ جي اخبار ۾ اشتهار ڏيڻ چاهي ٿو پر هو ان کي ڇاپڻ کان انڪار ڪري ڇڏي ٿو. گيل گليلو کي سندس انهن سرگرمين ۽ غيرقانوني طور برازيل ۾ رهڻ جي ڏوه ۾ حڪومت ملڪ مان نيڪالي ڏيڻ جو فيصلو ڪري ٿي. ان موقعي تي پنهنجي رٿا تي عمل ڪندي اهو جمهوريت پسند اڳواڻ گليلو کي پان وٽ گھرائي ٿو ۽ سندس انقلابي جذبن جو فائدو وٺندي کيس ڪجھ هٿيار کڻي ڪينيڊوس وڃڻ لاء چيو وڃي ٿو. هو ان لاء راضي ٿئي ٿو. پر جڏهين هو هٿيارن واري گاڏي سان پنهنجي گائيڊ جي گھر پهچي ٿو ته اتي مٿس حملو ٿئي ٿو ۽ هٿيار ڦرجي وڃن ٿا. حملو ڪندڙ ان جمهوريت پسند اڳواڻ جا ئي ماڻهو هجن ٿا. مقصد اهو هجي ٿو ته ماڻهن کي اهو ڏيکارجي ته ڪينيڊوس کي هٿيار، جن تي برطانيا جو ٺپو لڳل هجي ٿو، انگريز ئي فراهم ڪري رهيا آهن ۽ اهي اتي انهن جي تربيت پڻ ڪري رهيا آهن.
گليلو ان حملي ۾ ته بچي وڃي ٿو پر ان دوران هو پنهنجي گائيڊ جي زال جو ريپ ڪري ٿو. هو ان عورت سان گڏ ئي هڪ سرڪس جي همراهن سان گڏ ڪينيڊوس لاء روانا ٿين ٿا جڏهين ته گائيڊ به سندن ڳولها ۾ رهي ٿو. گائيڊ انهن کي ڳولهڻ ۾ ڪامياب ٿئي ٿو پر اهي ٻيئي هڪ ٻئي سان وڙهندي مارجي وڃن ٿا ۽ گليلو ڪينيڊوس نه ٿو پهچي سگھي.
ان بغاوت کي ختم ڪرڻ لاء پهرين بهايا پرڳڻي جي فوج کي موڪليو وڃي ٿو. اها فوج باغين هٿان شڪست کائي نهايت خراب حالت ۾ واپس اچي ٿي ۽ اها پروپيگنڊا تيز ٿي وڃي ٿي ته بهايا جا بادشاهت پسند حڪمران باغين کي ختم ڪرڻ نه ٿا چاهين. ان ڪارڻ مرڪزي حڪومت پاران ڪرنل موريرا سيزر جي اڳواڻي ۾ ان مقصد لاء هڪ مضبوط فوج موڪلي وڃي ٿي. ڪرنل اڳ به اهڙين ڪجھ بغاوتن کي سختي سان ڪچلي چڪو هو. ٻي ڳالهہ ته سندس جمهوريت ۾ پختو يقين هجي ٿو ۽ ان ڳاله جي کيس پڪ هجي ٿي ته جمهوريت جو تحفظ رڳو فوج ئي ڪري سگھي ٿي ۽ سياستدان اهو سڀڪجھ نه ٿا ڪري سگھن. هو گلو ڪٽيندڙ جي نالي سان مشهور هجي ٿو. ان دوران ڪينيڊوس جي باغين جي حڪمت عملي ۽ ڪارواين ۾ پڻ پختگي اچي وڃي ٿي ۽ اهي سڄي واٽ فوج تي حملا ڪندا ۽ ان کي نقصان پهچائيندا رهن ٿا ۽ ائين نه ٿو لڳي ته ڪرنل لاء اهو ڪو اڳ جيان سولو مشن هوندو. واٽ تي ڪرنل تي بيماري جو هڪ موتمار حملو ٿئي ٿو ۽ نه چاهيندي به کيس اتي نواب جي بنگلي ۾ رهڻو پئي ٿو. فوج جي پهچڻ کان اڳ باغي نواب جي بنگلي ۽ ان سان لڳ شهر کي باه ڏيئي ڇڏين ٿا ته جيئن فوج کي اتان ڪا مدد نه ملي سگھي. ڪينيڊوس جي ويجھو باغين جي هڪ حملي ۾ ڪرنل موريرا سيزر مارجي وڃي ٿو ۽ باقي فوج کي نهايت خراب حالت ۾ واپسي جو سفر اختيار ڪرڻو پئي ٿو.
نواب جي زال جو پنهنجي گھر ۽ ڳوٺ کي باه لڳڻ جي صدمي جي ڪري ذهني توازن خراب ٿي ٿو وڃي ۽ نواب پاڻ به پريشان رهڻ لڳي ٿو. نيٺ هو سياست تان رٽائر ٿيڻ جو فيصلو ڪري ٿو ۽ پنهنجي مخالف سياستدان کي ان شرط تي صوبي جي گورنري ڏيڻ قبولي ٿو ته هو سندس ڪاروبار ۽ ملڪيت تي هٿ نه وجھندو.
ان دوران ڪينيڊوس ۽ ڪائونسلر سڄي ملڪ ۾ بحث جو موضوع بڻجي وڃن ٿا ۽ مختلف جماعتن ۾ سياسي اختلاف ۽ ڇڪتاڻ وڌي وڃي ٿي. حڪومت پاران پهرين کان به مضبوط ترين فوج کي پوري ساز ۽ سامان سان ڪينيڊوس کي فتح ڪرڻ لاء اماڻيو وڃي ٿو. ان فوج کي به شروع ۾ سخت مزاحمت کي منهن ڏيڻو پئي ٿو ۽ ان کي وڌيڪ ڪمڪ گھرائڻي پئي ٿي. ڪينيڊوس جي گھرگھر ۽ گھٽي گھٽي ۾ ويڙه ٿئي ٿي. ڪائونسلر فطري موت مري ٿو جڏهين ته ڪينيڊوس کي مڪمل طور تباه ڪيو وڃي ٿو. لاشن کي ڳترا ڳترا ڪيو وڃي ٿو. اتي گھرن جي ڳڻپ موجب ٽيه هزار جي آبادي جو اندازو هو جڏهين ته فوج پاران رڳو پنج هزار آبادي ٻڌائي وڃي ٿي. ڇاڪاڻ ته ٻين لاشن جي ٽڪرن ۾ ورهائجڻ ۽ ٻري وڃڻ ڪري ڳڻپ ڏکي هئي. پوء جيڪي ماڻهو اتي ويا انهن جو چوڻ هو ته اتي ڳجھن جو راچ ۽ ايتري بدبو هئي جو اتي وڌيڪ دير بيهڻ ڏکيو هو.
هتان رڳو ست ماڻهو جيئرا سلامت نڪري سگھيا هئا. انهن ۾ هڪ گھٽ نظر وارو صحافي جيڪو ڪرنل موريو سيزر سان گڏ ويو هو ۽ پنهنجي عينڪ ۽ نطر جي ڪري هميشه مسئلن ۾ رهندو هو ۽ نيٺ عنيڪ جي ٽٽڻ جي ڪري پوري ريت معاملن کي ڏسي نه سگھيو هو. ان کنسواء گائيڊ جي زال جريما، سرڪس ۾ ڪم ڪندڙ بونو ۽ دوڪاندار ڀائر ۽ سندن زالون شامل هجن ٿيون.جريما ان صحافي سان گڏ رهي ٿي ۽ سمجھي ٿي ته کيس حقيقي خوشي هاني ملي هئي. موٽڻ کانپوء اهو صحافي نواب کي ڪينيڊوس جي سڄي صورتحال کان واقف ڪري ٿو جنهن جي لاء اهو سڀڪجھ بڌڻ تڪليف ڏيندڙ هجي ٿو پر هو اهو ٻڌڻ به چاهي ٿو.
جيئن سنڌ ۾ جو کيڙي سو کائي جي شاه عنايت واري تحريڪ ۽ ان جي مزاحمت رهي آهي اهڙي ريت دنيا جي مختلف علائقن ۾ غريب ۽ ڏتڙيل ماڻهن جا احتجاج ۽ مزاحمت رهي آهي. ظاهر آهي ته ان وقت سيڪيولر نعرن ۽ پروگرام جي بنياد تي ماڻهن کي گڏ ڪرڻ ناممڪن هو. ان ڪري ان جو حوالو مذهبي ئي رهيو آهي جنهن کي روايتي مذهبي اڳواڻ پنهنجي لاء خطرو سمجھندي رد ڪندا هئا.بهرحال اها هڪ وڏي مزاحمت هئي جنهن کي نهايت سختي ۽ بيدردي سان ڪچليو ويو.