هجرت جو الميو
جيتوڻيڪ ماڻهو شروع کان ئي مختلف سماجي، سياسي ۽ معاشي ڪارڻن جي ڪري هڪ علائقي کان ٻئي علائقي ۽ هڪ ملڪ کان ٻئي ملڪ ڏانهن لڏ پلاڻ ڪندو رهيو آهي پر ان جي نتيجي ۾ هو ڪيئي نسلن تائين خاص طور تي ذهني ۽ نفسياتي ڀوڳنائن جو شڪار رهندو آهي. هو ڄڻ پنهنجي اندر ۾ پنهنجي سڄي ڌرتي، ان جا رسم رواج، اتان جي ٻولي، اتان جا ماڻهو، موسم، ميوا، کاڌا ۽ انهن جو سواد سڀ کڻي ٻئي ملڪ پهچندو آهي ۽ اتي پنهنجي ڌار دنيا ٺاهڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. جڏهين گھڻن معاملن ۾ هو ائين نه ڪري سگھندو آهي ته هڪ مايوسي ۽ فرسٽريشن واري ڪيفيت ۾ وٺجي ويندو آهي. ايراني آمريڪي ليکڪ آزادي موئويني شاه خلاف انقلاب جي نتيجي ۾ پنهنجي خاندان جي آمريڪا لڏي وڃڻ جو ذڪر ڪندي ٻڌائي ٿي ته ايرانين لاء باغن جي وڏي اهميت آهي جنهن جو مثال هو ائين ڏئي ٿي ته جڏهين سندس ناني کي پنهنجي مڙس متعلق اها خبر پئي ته سندس ڪنهن ٻي عورت سان ناتا آهن ته هن کانئس بدلي وٺڻ لاء نوڪر کي حڪم ڏنو ته سندس باغ جي وڻن کي وڍي پٽي ويران ڪري ڇڏي. آمريڪا ۾ ايران جهڙا باغ ته ممڪن نه هئا پرسندس ناني پنهنجي سڪ پوري ڪرڻ لاء پنهنجي فليٽ آڏو گلن جي هڪ ٻاري لڳائي هئي ۽ انهن جي سار سنڀال ڪندو هو جڏهين ته سندس ناني انهن کي ايران جي باغن جي ڀيٽ ۾ ڪا اهميت نه ڏيندي هئي. هو ٽي ڏهاڪا آمريڪا ۾ رهيو پر هن انگريزي سکڻ کي ضروري نه سمجھيو. هو پنهنجو ذڪر ڪندي ٻڌائي ٿي ته هو جيتوڻيڪ ڄائي آمريڪا ۾ هئي ۽ ننڍي هوندي پنهنجي ماء سان گڏ ڪجھ وقت لاء ايران ويئي هئي پر کيس ان جي باوجود ته آمريڪا جي ڊپارٽمنٽل اسٽورن تان توتن جا پيڪٽ ملندا هئا کيس اهي ڳاڙها توت نه وسرندا هئا جيڪي هو ايران ۾ باغن ۾ وڻن تي چڙهي ۽ هڪ وڻ کان ٻئي وڻ تائين ٽپي پٽي کائيندي هئي ۽ پوء سندس ماء کي کيس اتان رڙيون ڪري زوري لائڻو پوندو هو.
پنهنجي عادتن، لباس ۽ رسم ۽ رواج جي ڪري اهي ماڻهو مقامي ماڻهن لاء نه رڳو عجيب هونڌا آهن پر انهن لاء مسئلا به پيدا ڪندا آهن. اها ڳالهہ سنڌ جي ماڻهن کان بهتر ٻيو ڪير سمجھي سگھندو جيڪي هڪ ڊگھي عرصي کان ٻنهي پاسن کان ان ڪيفيت مان گذري رهيا آهن ۽ اهو نه ٿو چئي سگھجي ته ڪيتري عرصي تائين اهو معاملو جاري رهندو ۽ ان جو انت ڪٿي ٿيندو. ان سان گڏوگڏ ساڳي وقت ان ڳالهہ کي به نظر ۾ رکڻ ضروري آهي ته ننڍي کنڊ جي ورهاڱي جي نتيجي ۾ ٿيل لڏپلاڻ پهرين وڏي ۽ آخري لڏ پلاڻ نه هئي. دنيا خاص طور تي هن وقت لڏپلاڻ جي هڪ غيرمعمولي ڪيفيت مان گذري رهي آهي. افغان جنگ جي نتيجي ۾ پاڪستان، ايران ۽ ٻين ملڪن ڏانهن ٿيل اٽڪل اڌ ڪروڙ ماڻهن جي لڏپلاڻ ان کان پوء پيدا ٿيل صورتحال جي ڪري ڄڻ پس منظر ۾ هلي ويئي آهي. صدام جي حڪومت ختم ٿيڻ کان پوء عراق جي گھرو ويڙه گھڻن ماڻهن کي ملڪ جي اندر ۽ ٻاهر لڏپلاڻ ڪرڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو. ان کان پوء شام ۽ ليبيا جي صورٽحال، جنهن جي پيدا ڪرڻ ۾ عالمي ۽ علائقائي طاقتن جو وڏو هٿ آهي، ڄڻ سڄي علائقي کي وڪوڙي ويئي آهي ۽ لڏ پلاڻ جي اها صورتحال گھڻا ڀيرا وڌي ويئي آهي. ان لڏ پلاڻ ۾ رڳو متاثر ٿيل ملڪن جا ماڻهو شامل ناهن پر پاڪستان، افغانستان ۽ ٻين گھڻن آفريڪي ۽ ايشيائي ملڪن جا ماڻهو شامل ٿي ويا آهن جن جي ملڪ ۾ بظاهر ڪا اهڙي هنگامي صورتحال موجود ناهي. هن وقت رڳو ترڪي ۾ ٽيه لک کان مٿي شامي ۽ ٻيا پناهگير موجود آهن. پر ترڪي انهن ماڻهن جي منزل ناهي. انهن ماڻهن جي منزل ايجين سمنڊ پار ڪري يونان پهچڻ ۽ پوء اتان بلقان جي رستي يورپ جي ٻين آسودن ملڪن ڏانهن وڃڻ آهي. ان کانسواء گھڻا سمنڊ جي رستي ليبيا کان اٽلي پهچن ٿا ۽ پوء اتان يورپ جي مختلف ملڪن ڏانهن اسهن ٿا. اهي سڀ ماڻهو پنهنجي جان ۽ پنهنجن ٻارن کي جوکم ۾ وجھي ٻيڙين رستي سمنڊ جو خطرناڪ سفر اختيار ڪن ٿا ۽ پوء ان ڪوشش ۾ گھڻا پنهنجي منزل تي پهچن ٿا، گھڻا اجل جو شڪار ٿي وڃن ٿا ۽ گھڻا پنهنجن پيارن کان وڇڙي وڃن ٿا.
يورپ جيتوڻيڪ پنهنجي تاريخ ۽ ثقافت وغيره جي تحفظ جي خيال کان وڏي پئماني تي پناهگيرن جي اچڻ جي ڊپ ۾ مبتلا رهيو آهي پر مختلف سماجي ۽ معاشي حالتن جي ڪري منجھن ان مسئلي متعلق گھڻا اختلاف رهيا آهن. ان سلسلي ۾ جرمني پنهنجي معاشي ۽ سياسي طاقت جي ٻل تي هڪ فيصلي ڪن ۽ رهنمائي وارو ڪردار ادا ڪندو رهيو آهي. يورپي يونين جي گھڻن ملڪن پاران پناهگيرن جي اچڻ جي مخالفت ۽ انهن جي اچڻ تي پابنديون وجھڻ جي باوجود جرمني جي چانسلر انجيلا مارڪيل هڪ واضح موقف اختيار ڪندي وڏي پئماني تي جرمني ۾ پناهگيرن جي اچڻ ۽ رهڻ جي اجازت ڏني. ان جو بنيادي ڪارڻ اهو هو ته يورپ جي ٻين ملڪن جيان جرمني ۾ به ڪم نه ڪري سگھندڙ پوڙهن جي آبادي جو تناسب ڏينهون ڏينهن وڌي رهيو آهي جڏهين ته ان کي پنهنجي وڌنڌڙ معيشت لاء اهڙن ماڻهن جي ضرورت آهي جيڪي ڪم لائق هجن ۽ ڪم ڪري سگھن. پنهنجي ان فيصلي جي ڪري مارڪيل لاڳيتو يورپي يونين ۾ شامل ملڪن ۽ پنهنجي ملڪ جي ماڻهن جي تنقيد جو نشانو بڻجندي رهي پر هو پنهنجي موقف تي قائم رهي. ڪجھ وقت ۾ ئي اها ڳاله واضح ٿي ويئي ته پناهگيرن جو اچڻ ڪو هڪ دفعي جو يا هڪ خاص تعداد جي اچڻ جو معاملو ناهي پر اهو هڪ لاڳيتو سلسلو آهي جنهن متاثر ٿيل ملڪن جي ڳوٺن ۽ شهرن کي خالي ڪري ڇڏيو آهي.
اها ڳالهہ ته واضح آهي ته اهي پناهگير رڳو افرادي قوت جو پورائو ڪندڙ ناهن پر اهي ساڳي وقت انهن ملڪن جي سماجي سهولتن ۽ وسيلن تي پڻ هڪ بار بڻجن ٿا. ان سان گڏوگڏ اهي پاڻ سان اهڙا قدر ۽ رسم ۽ رواج کڻي اچن ٿا جيڪي اتان جي ماڻهن کان بلڪل ئي مختلف آهن ۽ گھڻن معاملن ۾ انهن سان ٽڪراء ۾ اچن ٿا. انهن پناهگيرن جي گھڻائي جو مسلمان هئڻ موجوده حالتن ۾ دهشت گردي وغيره جي واقعن کي ڏسندي انهن ملڪن جي حڪومتن ۽ ماڻهن لاء اڃا وڌيڪ تشويش جو باعث آهي. ان ڪري گھڻن ملڪن پاران پناهگيرن لاء پنهنجين سرحدن کي بند ڪيو ويو آهي. يورپي يونين پاران ترڪي کي مختلف ترغيبون ڏيئي قائل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پيئي وڃي ته پناهگيرن کي ايجين سمنڊ پار ڪري يونان ۾ داخل ٿيڻ کان روڪيو وڃي. ان کي ٽي ارب يورو ڏيڻ سان گڏوگڏ ترڪي جي ان گھر تي پڻ غور ڪرڻ جو واعدو ڪيو ويو آهي ته ان جي يورپي يونين ۾ داخل ٿيڻ لاء ڳالهين جي عمل کي تيز ڪيو ويندو. ترڪي کي اهو چيو ويو آهي ته اهو يونان ۾ پناه ورتل هڪ شامي پناهگير جي بدلي ۾ هڪ شامي پناهگير کي يورپ اماڻيندو.
انهن قدمن سان گڏوگڏ شام جي مسئلي جو پڻ حل ڪڍڻ جي ڪوشش ڪئي پيئي وڃي. پر اصل ڳالهہ اها آهي ته ايشيا ۽ آفريڪا هن وقت غربت، بک، بيروزگاري، سياسي عدم استحڪام، دهشت گردي ۽ گھرو ويڙه ۾ ورتل آهن جن اتان جي ماڻهن جي جيئڻ کي جنجال ڪري ڇڏيو آهي ۽ انهن کي ڄڻ اتان لوڌي ڪڍيو پيو وڃي. جيستائين انهن مسئلن کي حل نه ٿو ڪيو وڃي ۽ ماڻهن جي حياتي کي جيئڻ لائق نه ٿو بڻايو وڃي تيستائين ان صورتحال جو تدارڪ ڪرڻ ڏکيو آهي.