لينن ۽ پشڪن
لينن ماياڪووسڪي ۽ لونا چارسڪي جي ڀيٽ ۾ پشڪن جي شاعري کي وڌيڪ پسند ڪندو هو. اهو ان ڳالهہ جي باوجود هوندو هو هو ته سندس ساٿي کيس چوندا هئا ته اهي بالشويزم ۽ پرولتاريا جا شاعر آهن. رڳو هڪ موقعي تي هو ماياڪووسڪي سان پوري ريت سهمت ٿيو هو: هن چواڻي ته ڪالهہ مون ازويستا ۾ ماياڪووسڪي جو هڪ سياسي نظم اڻکٽ گڏجاڻيون ڪندڙ پڙهيو. آئون جيتوڻيڪ سندس سياسي صلاحيت جو معترف ناهيان پر آئون اهو به مڃيان ٿو ته آئون ڪو فيصلو ڪندڙ به ناهيان. پر مون سياست ۽ انتظاميا تي هڪ ڊگھي وقت کان ايڏي خوشي سان ڪا شي ناهي پڙهي جيئن هن کي پڙهيو آهي. هن نظم ۾ هو گڏجاڻي جي عادت تي تنقيد ڪري ٿو ۽ ڪميونسٽن جي اڻکٽ گڏجاڻين تي طنز ڪري ٿو. مون کي شاعري متعلق ته ڪا پڪ ناهي پر جيستائين سياست جو تعلق آهي ته آئون ان نظم کي قطعي طور صحيح سمجھان ٿو. درحقيقت اسان نه ختم ٿيندڙ گڏجاڻين ۾ ويهڻ، ڪميشنن ٺاهڻ ۽ اڻ کٽ رٿائن جوڙڻ واري بلڪل واهيات ڪم ۾ ڦاسي پيا آهيون.
نظم ڪجھ هن ريت آهي:
جيئن ئي رات صبوح ۾ بدلجي ٿي
جڏهين هر ڪنهن جو ڪم اهو هونڌو آهي:
فرم ۾ وڃڻ
ڪمپني ۾ وڃڻ
ٽرسٽ ۾ وڃڻ
ڪارپوريشن ۾ وڃڻ
اهي سڀ دفترن ۾ غائب ٿي ويندا آهن.
جيئن ئي اوهان دفترن ۾ داخل ٿيندا آهيو
ڪاغذن جو ڪم
ٻوڏ وانگر ايندو آهي
سو مان اهم ترين ملازم
جي چونڊ ڪريو
اهي ڪانفرنسن ۾ غائب ٿي ويندا
پوء آئون ايندس ۽ پڇندس
ڇا آئون ان سان ملي سگھان ٿو
جيڪو گذريل ڀيري هت هو
ڪامريڊ ايوان ايوانچ
ٽيٽوٽل وائن جي عوامي ڪميسارسان ملاقات لاء ويو آهي.
اڻ ڳڻين ڏاڪڻين جو ٿڪ سهندي
بلڪل ڌيمي روشني ۾
وري
توهان کي چيو وڃي ٿو ته ڪلاڪ سوا ۾ موٽي اچو
ڪانفرنس ۾ :
سڀني ڪوآپريٽوز، ڪارپوريشنن ۽ ڪمپنين جي
مس جي خريداري لاء
ڪلاڪ ۾
نه ڪلارڪ،
نه ڪو پٽيوالو،
ظاهر ٿئي ٿو
ٻاويهہ سالن تائين جي عمر وارا سڀ
مٿي ڪومسومول جي ڪانفرنس ۾ آهن
رات ٿي رهي آهي
آئون اڃا پنهنجي عارضي گھر جي
سڀ کان اوچي ماڙ ڏانهن وڃان پيو
ڇا ڪامريڊ ايوان ايوانچ آيو آهي؟
اڃا ڪانفرنس ۾ آهي
ا ب ت ث ج ح خ جي ڪاميٽي سان
ان ڪانفرنس ۾
آئون نهايت گھٽ وڌ ڳالهائيندي
هڪ ٻرندڙ جبل جيان داخل ٿيان ٿو
۽ ڏسان ٿو ته ماڻهو اتي
آسمان جي هيٺان
اڌورا ويٺا آهن
سندن ٻيو اڌ ڌڙ ڪيڏانهن هليو ويو
ڪسجي ويو
قتل ٿي ويو
چرين وانگر ڊوڙندي آئون رڙ ٿو ڪيان
اهڙي منظر تي آئون پنهنجن حواسن مان
نڪري ٿو وڃان
پوء آئون سڀني کان پرسڪون
ڪلرڪ کي نشاندهي ڪندي ٻڌان ٿو
اهي بلڪل ساڳي وقت ٻن ڪانفرنسن ۾ آهن
اسان کي هر روز ويه ڪانفرنسن ۾ وڃڻو آهي
جڏهين ته باقي ٻيون انهن کان ڌار آهن
ان ڪري اسان کي پاڻ کي ٻن حصن ۾
ورهائڻو پيو آهي
چيله تائين هتي آهيون
۽ باقي هتي آهن
ان تجسس ۾ آئون سمهي نه سگھيس
صبوح پريشان حواسن سان جاڳيس
۽ بس انهن سڀني ڪانفرنسن
کي ختم ڪرڻ لاء هڪ ٻي ڪانفرنس
اها ڳالهہ رڳو سوويت يونين سان لاڳو نه آهي، پر ساڳي ريت سنڌ جي کاٻي ڌر جي جماعتن ۾ پڻ موجود آهي ۽ ماڻهن جي سياست کان بيزار ٿيڻ جو هڪ وڏو ڪارڻ آهي. آئون سنڌ جي کاٻي ڌرسان واسطو رکندڙ ٻن سياسي جماعتن، عوامي تحريڪ ۽ وطن دوست ۾ ڪجھ عرصو رهيو آهيان. انهن جماعتن جي ڪارڪنن ۽ اڳواڻن جو زور اهڙين گڏجاڻين تي هوندو هو جن جو ڪو سر پير نه هوندو هو ۽ نه ئي پنهنجي ليکي ڪو نتيجو نڪرندو هو. مون کي ياد آهي هڪ ڀيري لطيف آباد ۾ رسول بخش پليجو جي گھر تي مرڪزي ڪاميٽي جي گڏجاڻي هئي. مون کي تازو پارٽي ۾ ٽوڙ ڦوڙ کان پوء ڪاميٽي ۾ کنيو ويو هو. پليجو ٿوري دير گڏجاڻي ۾ ويهي وڃي سمهي پيو جڏهين ته گڏجاڻي ۾ موجود همراهن لاء ايجنڊا جي هڪ اسم کي اڪلائڻ به ڏکيو ڪم هو. هڪ همراه جيڪا ڳالهہ ختم پيو ڪري اتان ٻيو همراه شروع پيو ڪري ۽ ائين ڳالهہ ختم ئي نه پئي ٿئي. ائين ڪندي سڄي رات گذري ويئي پر ڳالهہ اتي ئي هئي. آخري فيصلو وري پليجي اچي ڪيو ۽ اهڙي ريت گڏجاڻي پوري ٿي. اها ساڳي ڪار وطن دوست جي گڏجاڻين سان هوندي هئي. ڪنهن دوست جي گھر ۾ جيڪڏهين گڏجاڻي رکبي هئي ته ان جي گھر وارن لاء ڄڻ عذاب ٿي پوندو هو. هڪ ته چانهہ، ماني ۽ پاڻي وغيره لاء ڄڻ ڪجھ ماڻهو مخصوص ٿي ويندا هئا ۽ ٻيو ته گڏجاڻي ۾ ويٺل همراهن کي سڄي دنيا جا فيصلا ڄڻ ان هڪ گڏجاڻي ۾ ئي ڪرڻا هوندا هئا پر ڪو به فيصلو نه ٿي سگھندو هو. اهو سلسلو لاڳيتو پيو هلندو هو ۽ بجائي ڪنهن عملي ڪم ڪرڻ جي معاملو رڳو ڪجھ دوستن جي ملڻ تي وڃي ختم ٿيندو هو.