هڪ ليکڪ جي زندگي
ويڪوم محمد بشير مليالم ٻولي جو ليکڪ آهي. جيتوڻيڪ هن افساني ۽ ناول وغيره جي حوالي سان گھڻو ڪجھ لکيو آهي پر سندس رڳو اهو ڪم نه رهيو آهي. 1910 ۾ جنم وٺندڙ هن ليکڪ جو ڀارت جي آزادي جي جدوجهد ۾ هڪ اهم ڪردار رهيو آهي. هو پنهنجي اسڪول جي ڏينهن کان ئي ان ۾ شامل رهيو. جڏهين هو پنهنجي پڙهائي جي سلسلي ۾ روچي رياست جي شهر ويڪوم ويو ته اتي سندس ملاقات مهاتما گانڌي سان ٿي جيڪو اتي ستيا گره تحريڪ جي سلسلي ۾ آيو هو. گانڌي جي شخصيت ۽ ڳالهين کيس گھڻو متاثر ڪيو ۽ پنهنجن ڪجھ دوستن سان گڏ هن پڙهائي ڇڏي ان تحريڪ ۾ حصي وٺڻ جو فيصلو ڪيو. ان وقت روچي جي رياست هئڻ ڪري اتي سياسي سرگرمين جي اجازت نه هئي ان ڪري اهي دوست ستيا گره جو حصو ٿيڻ لاء مالابار لاء روانا ٿي ويا پر پوليس کين مقصد تائين پهچڻ کان اڳ ئي گرفتار ڪري ورتو. ٿاڻي ۾ ڪجھ ڏينهن رهائڻ کانپوء مقدمو هلائي کيس سزا ڏيئي ٽن مهينن لاء جيل اماڻيو ويو. اتي هن ڀڳت سنگھ، سکديو ۽ ٻين انقلابين جن کي ان دوران ڦاهي ڏني ويئي هئي جا قصا ٻڌا ۽ انهن کان متاثر ٿيو.
گانڌي ارون ٺاه کانپوء ٻين ڪارڪنن سان گڏ کيس به آزاد ڪيو ويو پر هو سک سان نه ويٺو ۽ پنهنجين سرگرمين کي جاري رکيائين. هو پنهنجي سياسي جدوجهد ۾ گھڻي ڀاڱي کاٻي ڌر جي انقلابين سان گڏ هونڌو هو جيڪي تشدد کي به پنهنجي جدوجهد جو هڪ طريقو ڪري ليکيندا هئا. هن سياسي تحريڪ کي منظم ڪرڻ سان گڏ اجيونن جي نالي سان هڪ رسالو جاري ڪيو جنهن جي ڪري مٿس وارنٽ جاري ٿيا ۽ هو فرار ٿي ويو. پوليس کان بچڻ لاء هو لاڳيتو هڪ جاء کان ٻي جاء تائين اٽڪل ستن سالن تائين سفر ۾ رهيو. ان دوران هن اٽڪل سڄو هندوستان گھميو ۽ ايشيا ۽ آفريڪا جي گھڻن ملڪن ۾ ويو. سادن سنتن سان گڏ رهيو ۽ هماليه جي غفائن ۽ گنگا جي ڪنارن تي به رهيو. هن بکون به ڪاٽيون، موت جي آمهون سامهون به ٿيو ۽ پنهنجي پيٽ ڀرڻ لاء ڪنهن به ننڍي وڏي ڪم کان نه ڪيٻايو. هن چوڪيدار، قسمت جو حال ٻڌائيندڙ، ميوو وڪڻندڙ، باورچي، اخبار وڪڻندڙ هاڪر، هوٽل مينيجر ۽ ٻڪرار جهڙا ڪم ڪيا. گھر موٽڻ کانپوء پنهنجي پي جي خراب معاشي حالت کي ڏسندي هن ڪاروبار شروع ڪيو پر سائيڪل جي حادثي ۾ ٽنگ ڀڄڻ جي ڪري اهو به ختم ٿي ويو. 1940 جي ڏهاڪي جي شروعات ۾ کيس وري گرفتار ڪيو ويو. آزاد ٿيڻ کانپوء هن فيصلو ڪيو ته هاڻي کيس رڳو هڪ ليکڪ طور جيئرو رهڻو هو. هو اخبار ۾ ڪهاڻيون لکڻ ۽ پنهنجا ڪتاب ڇپائي ان کي پاڻ گھر گھر وڃي وڪرو ڪرڻ شروع ڪري ٿو. اڳتي هلي هو پنهنجو بوڪ اسٽور پڻ قائم ڪري ٿو. ڀارت جي آزادي کانپوء سندس عملي سياست سان دلچسپي ختم ٿي ويئي پر هو اخلاقي ۽ معاشرتي مسئلن سان لاڳاپيل رهيو ۽ ان تي پنهنجو موقف ڏيندو رهيو.
پنهنجي قيد دوارن ٿاڻي ۽ جيل ۾ بند قيدين ۽ پوليس وارن سان سندس جيڪا ڳاله ٻوله ٿيندي رهي ان اڳتي هلي سندس مختلف ڪهاڻين جو روپ ورتو. جيل ۾ هونڌي هن ديوارن جي نالي سان هڪ شاندار ۽ انوکي ڪهاڻي لکي. هو جتي قيد هجي ٿو اتي ديوار جي ٻئي پاسي عورتن جو وارڊ هجي ٿو. هو روز انهن جا آواز ٻڌي ٿو. هڪ عورت، جنهن جو آواز کيس پاڻ ڏانهن متوجھ ڪري ٿو، سان سندس ڏيٺ ويٺ ۽ ديوار ۾ ٿيل سوراخ ذريعي ڳالهہ ٻولهہ ٿئي ٿي. پر جڏهين اهي هڪٻئي کي ڏسڻ ۽ ملاقات لاء ڪو ڏينهن مقرر ڪن ٿا ته ان کان ڪجھ وقت اڳ ئي سندس آزادي جو حڪم اچي وڃي ٿو ۽ اها ملاقات نه ٿي ٿي سگھي ۽ اها بس سندس تصور جو حصو بڻجي سندس ڪهاڻي ۾ امر ٿي وڃي ٿي. سندس ٻي هڪ مشهور ڪهاڻي فاطمه جي ٻڪري آهي. اها هڪ اهڙي شخص جي ڪهاڻي آهي جيڪو هڪ ڊگھي سفر تان پنهنجي گھر اچي ٿو جتي سندس ماء، ڀائر، ڀينرون ۽ انهن جا گھر وارا رهن ٿا. هن ڪهاڻي جو مرڪزي ڪردار سندس وڏي ڀيڻ فاطمه، جيڪا ڌار ٻئي گھر ۾ رهي ٿي، جي ٻڪري آهي جيڪا سڄو ڏينهن سندن گھر ۾ رهي ٿي ۽ ڪو نه ڪو نقصان ڪندي رهي ٿي. ان ڪهاڻي جي ٻي خاص ڳاله اها آهي ته سندس ماء سميت گھر جو هر فرد کانئس ڪجھ نه ڪجھ رقم ۽ ٻيون شيون وٺڻ جي چڪر ۾ هجي ٿو. گھڻن موقعن تي هو بيزار به ٿئي ٿو، کين ڇڙٻي به ٿو ۽ گھر مان هليو وڃڻ جي ڌمڪي به ڏئي ٿو پر اهي سڀ نڪ جا ڏاڍا ۽ نرڄا هجن ٿا ۽ پنهنجي ڪرت کي لڳل رهن ٿا. هڪ عام ۽ آسان انداز ۾ لکيل ڪهاڻي جنهن کي گھڻا پڙهندڙ ڄڻ پنهنجي ئي وارتا ڪري سمجھي سگھن ٿا.گھڻن پاران اهو خيال ڏيکاريو وڃي ٿو ته اهي ڪهاڻيون هڪ لحاظ کان ڄڻ سندس آتم ڪٿا آهن. هڪ سادي ۽ سهل انداز ۾ هو ائين لکي ٿو ڄڻ ڪا ڳالهہ ڪبي آهي.
جيڪڏهين سندس زندگي جي سفر تي نظر وجھجي ته واقعي ائين لڳي ٿو ته اهو سڀڪجھ ساڻس ئي ٿيو هو. سندس ڪهاڻين جي ٻولي عام فهم ۽ اها آهي جيڪا عام استعمال ۾ اچي ٿي. جيتوڻيڪ کيس پنهنجي ٻولي مليالم تي عبور حاصل هجي ٿو پر هو گرامر وغيره کي گھڻي اهميت نه ٿو ڏئي. هڪ ڀيري سندس ڀاء جيڪو مليالم جو استاد هجي ٿو کيس ان متعلق سمجھائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو ته هو کيس ڇڙٻ ڏيئي چئي ٿو ته پنهنجي گرامر پاڻ وٽ رک آئون اها ئي ٻولي استعمال ڪندس جيڪا عام ماڻهو ڪري ٿو. ساڳي ريت هو انهن پبلشرز سان وڙهي پوندو هو جن جي ليکي هن معياري ادبي ٻولي استعمال نه ڪئي هئي ۽ ان ۾ هٿ چراند ۽ ڦيرڦار جي ڪوشش ڪندا هئا. سندس اصرار هونڌو هو ته اهڙي ريت سندس لکڻين جي خودرويت ۽ انهن جي رواني متاثر ٿئي ٿي ان ڪري ان کي جيئن ان لکيو آهي ائين ئي ڇاپيو وڃي. هن ڪردار به عام زندگي مان کنيا آهن. اهي گھڻو ڪري ڏتڙيل ۽ هيٺئين طبقي سان واسطو رکندڙ آهن.
سندس زندگي لاڳيتو بحرانن جو شڪار رهي. هڪ غيرمعمولي ڳاله اها ته هو ٻه ڀيرا شديد ذهني بيماري جو شڪار ٿيو جنهن جي ڪري کيس ذهني بيمارين جي اسپتال ۾ داخل ڪيو ويو. پرِ ٻيئي ڀيرا هو صحتياب ٿي موٽيو ۽ پنهنجي ادبي ۽ سياسي ڪرت کي لڳي ويو.
پنهنجي ان سڄي جاکوڙي زندگي جي ڪري هو رڳو وچولي عمر ۾ ئي سانتيڪو ٿي هڪ جاء تي ويهي سگھيو.هن اٺيتاليهہ سالن جي عمر کانپوء ويهن سالن جي ڇوڪري فاطمه سان شادي ڪئي جنهن سان کيس شديد محبت هوندي آهي ۽ پنهنجي نالي جا ڪجھ حرف گڏي هو ان کي فبي ڪوٺيندو هو. ان مان کيس ٻه ٻارٿيا ۽ اها سندس وفات کانپوء ويه سالن تائين جيئري رهي. سندس ادبي ڪمن کي عوامي ۽ حڪومتي سطح تي مڃتا ملي ۽ مرڪزي ۽ ڪيرالا جي رياستي سرڪار پاران کيس