ڊاڪٽر الهداد ٻوهيو
سوانح
الهداد ٻوهيي، 8 آگسٽ 1934ع تي لاڙڪاڻي جي ڳوٺ گونگاري، تعلقي قمبر ۾ محترم محمد علي ٻوهيي جي گهر ۾ جنم ورتو. پاڻ اڃا مهيني جو هو جو سندس امڙ گذاري ويئي. تنهن ڪري الهداد ماءُ جي محبت کان محروم رهي زندگي گذاري. سندس پيءُ هڪ هاري هو، تنهن ڪري ننڍي هوندي کيس به پنهنجي پيءُ سان ٻني ٻاري جي ڪم ۾ هٿُ ونڊائڻو پوندو هو. کيس ڇهن سالن جي عمر ۾ ”مُلا مڪتب“ ۾ پڙهڻ جي لاءِ ويهاريو ويو. اهو اسڪول سندس گهر جي ڀرسان هو. تنهن کان پوءِ انگريزي تعليم وڳڻ، ۽ مئٽرڪ لاڙڪاڻي پائلٽ هاءِ اسڪول مان 1953ع ۾ ڪيائين. مئٽرڪ کان پوءِ ٻه سال ”سروري ڪاليج، هالا“ ۾ پڙهيو ۽ اتان انٽر پاس ڪيائين. 1958ع ۾ گورنمينٽ هاءِ اسڪول لاڙڪاڻي ۾ انگريزي استاد طور مقرر ٿيو. 1967ع ۾ سترهين گريڊ ۾ ڪمپرهينسو هاءِ اسڪول جو پرنسپال، پوءِ ريجنل ايجوڪيشن سينٽر خيرپور ۾ چيف انسٽرڪٽر جي عهدي تي رهيو. 1979ع ۾ ڊائريڪٽر آف اسڪولس، لاڙڪاڻو ڊويزن ۽ پوءِ 1993ع ۾ ڊائريڪٽر اسڪولس ميرپور خاص مقرر ٿيو، جتي پنهنجي وفات تائين رهيو.
ادبي سفر
الهداد ٻوهيي پنهنجي ادبي زندگيءَ جي ابتدا، شاعريءَ کان ڪئي. سندس شاعراڻو تخلص ”عاصم“ هو. سندس پهريون نظم ڪا مريڊ حيدر بخش جتوئي جي اخبار ”هاري حقدار“ ۾ شايع ٿيو. انهيءَ ڳالهه جو ذڪر ڪندي الهداد ٻوهيو هڪ هنڌ لکي ٿو:
”منهنجي پهريون نظم قاضي عبدالغفار ”هاري حقدار“ کي ڏياري موڪليو. هڪ ڏينهن اخبار مون کي هٿ ۾ ڏنائين، مون کي اهو ڪونه ٻڌايو هئائين ته ڪو هن نظم اخبار ۾ موڪليو آهي. هن اها شرارت ڪئي. هي اهو زمانو هو، جڏهن مان پنجون يا ڇهون درجو پڙهندو هئس. ان زماني ۾ ست درجا هوندا هئا. اهو سن 50-1949ع هوندو.“
اڳتي هلي ڊاڪٽر الهداد ٻوهيي جي لسانيات سان دلچسپي پيدا ٿي ۽ پاڻ مختلف اخبارن ۾ مضمون لکڻ لڳو. اهڙوئي هڪ مضمون ماهوار نئين زندگي ۾ ڇپيو، جنهن جو ايڊيٽر ”شمشير الحيدري“ هو. ان مضمون جو عنوان هو ”سنڌي ٻوليءَ جو سماجي ڪارج“. دوستن کي اهو عنوان بيحد وڻيو ۽ کيس همٿايائون ته هو انهيءَ موضوع تي پي-ايڇ-ڊي ڪري ۽ کيس اهو به معلوم ٿيو ته انهيءَ موضوع تي سڄي ايشيا ۾ ٿيسز لکڻ وارو اڪيلو هوئي هو. اڳتي هلي پاڻ انهيءَ موضوع تي پي ايڇ ڊي ڪيائين. تنهن کان سواءِ پاڻ انهي موضوع تي سنڌي ۽ انگريزي ۾ پڻ گهڻو ڪجهه لکيائين. سندس انهيءَ مقالي جو گائيڊ ڊاڪٽر غلام علي الانا هو . سندس اها پي ايڇ ڊي ٿيسز سنڌالاجي طرفان ڪتابي صورت ۾ ڇپجي چڪي آهي.
ڊاڪٽر الهداد ٻوهيي جو مطالعو ۽ مشاهدو تمام وسيع هو ۽ پاڻ ڪيترائي معلوماتي ۽ مطالعاتي ڪتاب پڻ لکيائين. تنهن کان سواءِ پاڻ ڪيترن ئي فرضي نالن سان پڻ مضمون ۽ مقالا لکيائين. گڏوگڏ ڪهاڻيون، سوانح حيات، ڪتابن جا مهاڳ، اخباري مضمون، پڻ سندس قلمي پورهئي ۾ شامل آهن. سندس ڪيترائي مضمون ماهوار ”نئين زندگي“ ۽ ”مهراڻ“ رسالي ۾ ڇپيل آهن، جيڪي پنهجي جاءِ تي الڳ الڳ ڪتاب پڻ آهن، جيڪي گڏ ڪري ڇپائڻ سان سنڌي ادب ۾ بهترين ڪتابن جو واڌارو ٿيندو.
ڊاڪٽر الهداد ٻوهيو هڪ روشن خيال، بردبار، حقيقت پسند، ۽ ترقي پسند مفڪر هو. سندس سڄو قلمي پورهيو سنڌي سماج جي روشن خيال ۽ فڪري پهلوئن کي اجاگر ڪرڻ وارو هو. سندس ڀيٽ يورپ جي انهن عالمن ۽ فاضلن سان ڪري ٿي سگهجي، جن يورپ کي روشن خيال ۽ مهذب بنائڻ لاءِ قلمي جنگ ڪئي، ڊاڪٽر ٻوهيي پڻ سنڌي سماج جي اونداهن پهلوئن کي جديد انداز سان اُجاگر ڪيو۽ سائنسي انداز ۾ ادبي، تحقيقي ۽ فڪري لاڙا ڏنا. سندس شمار سنڌ جي حقيقي ۽ روشن خيال اديبن ۽ مفڪرن ۾ ڪري سگهجي ٿو.
الهداد ٻوهيي جو گهڻو ڌيان تنقيد جي علمي ۽ نظرياتي روين طرف هو. هن سنڌي ادب ۾ تنقيد کي علمي شعبي جي حيثيت سان متعارف ڪرايو. هن ”سنڌي ادب جي تاريخ لکڻ جا اصول“ ۽ ”شعر جي اڀياس جا نوان طريقا“ مقالا لکي شاعري جي قدرن، معيار ۽ ٻولي جو اڀياس پيش ڪيو. سندس خواب هڪ روشن خيال، وڏيرڪي سماج کان آزاد سماج ۽ سنڌ جو خواب هو.
ادب کان سواٰءِ، ڊاڪٽر الهداد ٻوهيي جون تعليمي ميدان ۾ پڻ وڏيون خدمتون آهن. هن ڊائريڪٽر اسڪولس ايجوڪيشن ميرپور خاص ڊويزن جي حيثيت ۾ ٿر جي ڏورانهن علائقن ۾ ”تعليمي ورڪرن“ سان گڏجي هڪ انقلاب جي شروعات ڪيائين ۽ سندس انتقال به هڪ اهڙي ئي سيمينار ۾ ٽنڊي آدم ۾ 16جولاءِ 1994ع تي صدارتي تقرير ڪندي ٿيو.
جناب الهداد ٻوهيي جا ڪتاب سنڌي ادب، تنقيد ۽ عمرانيات جي موضوعن تي اهم جاءِ والارين ٿا. اهي هيٺينءَ ريت آهن:
سنڌي ٻولي جو سماجي ڪارج (1978ع)، تنقيدون (1980ع)، علم تحقيق، ادب جا فڪري محرڪ، دي ٽيلس ٽيولڊ (انگريزي ڪهاڻيون) ايجوڪيشن ايلسز اينڊ آئيڊياز (انگريزي)، ڪتب خانو، سماجي تبديليءَ جي رٿابندي، سنئون سڌو رستو، چونڊي ڪڻو (شاعري) ٻولي ۽ ٻولي جي تعليم، ارسطو کان روسو تائين، تعليم اور معاشرتي تقاضي (اردو)، ٻوهيي جون تحريرون (ڀاڱو-1 مرتب ناز سنائي) سنڌي ٻوليءَ بابت مقالا ۽ مضمون (2008ع). تنهن کانسواءِ ڊاڪٽر الهداد ٻوهيي جي خذمتن تي ماهوار ”ادب“ آڪٽوبر 1997ع (مرتب: يوسف سنڌي) خاص نمبر پڻ شايع ڪيو ويو.