ڊاڪٽر درشهوار سيد
سوانح
درشهوار سيد 21مارچ 1942ع تي ڳوٺ ”سن“ ضلع دادو ۾ جنم ورتو. پاڻ محترم جي ايم سيد جو آخري اولاد، ٻن ڀينرن ۽ ٻن ڀائرن جي ٽين ڀيڻ هئي. انهيءَ زماني ۾ محترم جي ايم سيد سياسي ميدان ۾ گهڻو سرگرم هو ۽ ڪراچيءَ ۾ رهندو هو .سندس جنم کان ڪجهه سال پوءِ پاڪستان وجود ۾ آيو. 1953ع ۾ جڏهن هوءَ پڙهڻ جي وهيءَ کي پهتي تڏهن سندس پڙهائي مسئلو بڻجي ويئي، ڇاڪاڻ ته 1947ع ۾ ملڪ جي ورهاڱي سبب ڳوٺ جي گرلس پرائمري اسڪول ۾ پڙهائڻ واريون هندو ماسترياڻيون ملڪ ڇڏي ويون هيون ۽ اتان جو اسڪول بند ٿي چڪو هو. نيٺ سوچ ويچار کانپوءِ فيصلو ڪيو ويو ته کيس ڪراچي ۾ ”حيدر منزل“ تي ڀائرن سان رهائي پڙهايو وڃي. اهڙي طرح درشهوار سيد جي ڪراچي ۾ تعليم جي شروعات ٿي، جنهن ۾ کيس (سينٽ جوزف ڪانوينٽ اسڪول) ۾ داخل ڪرايو ويو. ميٽرڪ تائين اتي تعليم پرائڻ کانپوءِ ساڳئي ڪاليج ۾ داخلا ورتائين جتان 1967ع ۾ بي اي پاس ڪرڻ کانپوءِ پاڻ پوسٽ گريجوئيشن ڪرڻ جي لاءِ ڪراچي يونيورسٽيءَ ۾ داخلا ورتائين ،جتان 1969ع ۾ ايم اي فلاسافي جي ڊگري حاصل ڪيائين. هي اهو ئي زمانو هو، جنهن ۾ درشهوار جي پڙهڻ تي خانداني طور تي وڏا اعتراض ڪيا ويا، پر سيد سائينءَ سڀني اعتراض ۽ ڳالهين کي نظرانداز ڪري کين اڳتي پڙهايو.
پاڻ اڃان ايم اي جي ڊگري نه ورتي هئائين ته سندس والد محترم جي ايم سيد کيس انهي ڳالهه تي راضي ڪيو ته کيس پي ايڇ ڊي ڪرڻي آهي. پوءِ پاڻ جيئن ئي ايم اي پاس ڪيائين ته سائين جي ايم سيد کيس سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ داخل ڪرايو. ان وقت سيد غلام مصطفى شاهه وائيس چانسلر هو. جيڪو سندس گهر جي فرد وانگر هو ۽ کيس پڙهائي ۾ شروع کان ئي مدد ڪندو رهندو هئو. ڪجهه وقت کانپوءِ سيد حسام الدين راشدي جي مشوري سان هن 1972ع ۾ سنڌ يونيورسٽي مان فارسي جو سرٽيفڪيٽ ڪورس ڪيو، جيئن فارسي شاعري جو مطالعو ڪري، ايران ۽ سنڌ جي صوفي ڪلچر جر ڀيٽ ڪري سگهي.
ڪجهه وقت سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ رهڻ ۽ اتي تعليمي ماحول نه هئڻ ۽ ان جي معيار جو ڪو عالم استاد نه هئڻ سبب پاڻ انهيءَ جي شڪايت پنهنجي والد سان ڪيائين. نيٺ محترم جي ايم سيد کيس 1974ع ۾ لنڊن موڪليو ته جيئن اتي وڃي شاهه لطيف تي پي ايڇ ڊي ڪن.
اهڙي طرح پاڻ انگلينڊ جي سسيڪس يونيورسٽيءَ Sussex university جي ايشين سائوٿ اسٽڊيز مان Comparative history Religion جي عنوان تي ٻيهر 1978ع ۾ ايم اي ڪيائين. ان کانپوءِ يونيورسٽي آف ايڊنبرا ۾ The poetry of Shah Latif جي عنوان تي پي ايڇ ڊي ڪرڻ لاءِ داخلا ورتائين. اتي پڙهائي دوران مانٽگو مري واٽ ۽ ايل ول سلٽن جهڙا عالم استاد ۽ڊاڪٽر ڪيرول هلين برانڊ ۽ ڪرسٽوفر شئڪل سندس سهڪاري هئا. مشهور عالم ڊاڪٽر اينمري شمل کانئس “واءِ واز“ ورتي. کيس 1984ع ۾ پي ايڇ ڊي جي ڊگري ملي.
ائين سيد صاحب جو اهو خواب پورو ٿيو، جنهن جو اظهار هن هڪ خط ۾ ڪيو، جيڪو کيس لنڊن ۾ پڙهائي دوران لکيو هئائين:
”تنهنجي تعليم جي ڪاميابي منهنجي زندگي جي مشن جي سرانجام جو واڌارو آهي.“
نوڪري ۽ علم و ادب جي خدمت
لنڊن مان واپس اچڻ کانپوءِ محترم جي ايم سيد جو خيال هو ته پاڻ نوڪري ڪرڻ جي بدران گهر ويهي علمي ۽ فڪري ڪم ڪري، پر پوءِ انهيءَ خيال کي وزنائتو ڀانيائين ته گهر ۾ ويهي هوءَ ڪو موثر ۽ ڪارگر ڪم ڪري نه سگهندي. پاڻ پهرين ڪراچي يونيورسٽيءَ سان لاڳاپيل پاڪستان اسٽڊي سينٽر ۾ تاريخ جي مضمون پڙهائڻ لاءِ جوائن ڪيائون. ان وچ ۾ 1991ع ڌاري کيس ”شاهه لطيف چيئر“ ۾ ڊائريڪٽر طور مقرر ڪيو ويو جتي پاڻ 1996ع تائين خوش اسلوبيءِ سان خدمتون سرانجام ڏنائين.
چيئر ۾ رهڻ دوران هڪ طرف ته پاڻ چيئر کي يونيورسٽي گرانٽس ڪميشن پاران مستقل طور تي فنڊ جاري ڪرائڻ جو بندوبست ڪيائين، ٻي طرف شاهه تي مختلف ڪتاب مرتب ڪري شايع ڪرايائين. جن جو وچور هن ريت آهي:
(1)شاهه جو رسالو (اردو، فارسي، عربي ۽ انگريزي)جلد 1.
(2) ڪشف الابيات (ڏسڻي جنهن مان شاهه جو ڪوبه بيت مختلف رسالن مان سولائي سان ڳولهي سگهجي ٿو (مرتب:ڊاڪٽر عبدالجبار جوڻيجو)
(3)شاهه لطيف: شاعري اور فڪر (اردو ۾ سندس پي ايڇ ڊي ٿيسز جو ترجمو)
(4)شاهه لطيف جي موسيقي (موسيقي تي مختلف مضمونن جو ڳٽڪو)
(5)تحقيق جو طريقيڪار (تحقيق ڪرڻ لاءِ مختلف مضمونن تي مشتمل)
(6)شاهه لطيف جي ببلو گرافي (شاهه بابت ڇپيل مواد ڪي فهرست)
مٿين ڪتابن کانسواءِ سندس هيٺيان ڪتاب ڇپيل آهن.
(1) The Poetry of Shah Abdul Latif(سندس پي ايڇ ڊي ٿيسز انگريزي ۾ 1998ع ۾ سنڌي ادبي بورڊ شايع ڪئي)
(2) ڏونگر سي ڏورينديون: ڊاڪٽر درشهوار ۽ جي ايم سيد جي وچ ۾ خط و ڪتابت. هي ڪتاب سيد ضيا شاهه مرتب ڪيو ۽ 1998ع ۾ ڇپيو.
ان کانسواءِ سندس تحقيقي مقالا سنڌي، اردو ۽ انگريزي ۾ شايع ٿي چڪا آهن. سندس ڪيل عملي پورهئي جي مڃتا طور کيس ڪيترن ئي ادارن کان ايوارڊ ۽ انعام پڻ مليا. سندس ڪتاب The Poetry of Shah Latif شايع ٿيڻ تي کيس سنڌ سرڪار کان ڪئش ايوارڊ 1998ع. ڊاڪٽر ارنيسٽ ٽرمپ جي نالي سان جاري ڪيل اينمري شمل انسٽيٽيوٽ حيدرآباد کان 1985ع ۾ شاهه لطيف گولڊ ميڊل. لطيف ادبي اڪيڊمي پاران 1989ع ۾، پير حسام الدين راشدي ايوارڊ. سنڌ ڪلچر ڪائونسل ڪراچي کان 1993ع ۾ انٽرنيشنل سچل ڪانگريس ايوارڊ سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن کان 1981ع ۾ مليو. پاڻ سنڌي ادبي بورڊ آف گورنرس جي ميمبر، شاهه لطيف يونيورسٽي خيرپور ”سچل چيئر“ جي صلاحڪار بورڊ جي ميمبر ۽ سنڌي لئنگويج اٿارٽيءَ جي گورننگ باڊي جي ميمبر پڻ رهي.
علمي خدمتن کانسواءِ پاڻ ”آل سنڌ وومين ايسوسيئيشن (اسوا)“ نالي هڪ سماجي تنظيم جو پڻ بنياد وڌائين، جنهن جي پليٽ فارم تان ڪراچي جي ٻهراڙين ۾ غريب عورتن جي مدد ڪرڻ، پرائمري تعليم جا اسڪول کولائڻ ۽ وقت به وقت بيمارن ۽ لاچار ماڻهن جي مدد ڪئي ويندي هئي.
سنڌ جي هيءُ باوقار ۽ باصلاحيت نياڻي 26ڊسمبر 1997ع تي وڃي مالڪ حقيقيءَ سان ملي.