ماهتاب محبوب
سوانح
ماهتاب محبوب 14جولاءِ 1950ع تي ڪراچي ۾ جنم ورتو. ابتدائي تعليم، ”سينٽ ميريز ڪانوينٽ“ ۽ ”مدرستھ البنات“ مان حاصل ڪرڻ کان پوءِ گورنمينٽ گرلز ڪاليج، حيدرآباد مان گريجوئيشن ڪيائين.
ادبي سفر
ماهتاب محبوب، پنهنجي ادبي سفر جي شروعات ٻالڪپڻي ۾ ٻاراڻي ادب سان ۽ پوءِ ڪهاڻين جي ترجمن سان ڪئي. پهرينءَ هوءَ ماهتاب منور عباسي، جي نالي سان لکندي هئي،پر محبوب شيخ سان شادي ٿيڻ کان پوءِ هوءَ ”ماهتاب محبوب“ جي نالي سان لکندي رهي آهي. ماهتاب سٺ واري ڏهاڪي کان باقاعده لکندي پئي اچي. هن ڪيترائي نفسياتي مضمون ۽ تحقيقي مقالا پڻ لکيا،جيڪي ان وقت ”نئين زندگي“ ۽ ٻين رسالن ۾ شايع ٿيندا هئا. سندس پهرين طبعزاد ڪهاڻي ”ڪڏهن ايئن به ٿيندو آهي،“ آهي. جيڪا ”نئين زندگي“ ۾ شايع ٿي.
شروعاتي دور ۾ هن جي ڪجهه ڪهاڻين کي ٽي-وي لاءِ ڊرامه ٽائيز پڻ ڪيو ويو. هن ريڊيو لاءِ به ڪيترائي فيچر لکيا، جن کي مهتاب چنه (مهتاب راشدي) ”اديون ڇا ٻڌايان؟“ جي سري هيٺ پڙهندي هئي. هيلتائين ماهتاب جي ڇپيل ڪتابن جو تعداد ڪُل پندرهن آهي. چوڏهن سنڌ ۾ ۽ هڪ هند ۾، جن جا ڪيترائي ڇاپا ڇپجي چڪا آهن، جن ۾:
”چانديءَ جون تارون“ (ڪهاڻيون)، ”پرهه کان پهرين“ (ڪهاڻيون)، ”مٺي مُراد“ (ڪهاڻيون)، ”لهر لهر زندگي“ (ڪهاڻيون)، ”پلصراط“ (اردو ترجمي سان چونڊ ڪهاڻيون)، ”چانڊيءَ جون تارون ۽ پرهه کان پهرين“ (گڏيل مجموعو/ڪهاڻيون)، ”اندر جنين اُڃ“ (هند جو سفرنامو)، ”سُرهي سرهي سار“ (هند جو سفرنامو)، ”راهون چنڊ ستارا“ (فارايسٽ ۽ ٿائي لينڊ جو سفر نامو)، ”ورهاڱي جو ورجاءُ“ (مضمون ۽ ڪالم وغيره)، ”خواب خوشبو ڇوڪري“ (ناول)، ”پيار پناهون ڇانورا“ (ناول)، ”جيءُ جهروڪا“ (خاڪا)، ”جيءُ جهروڪا“ (هندي ۾ ڇپيل).
ماهتاب محبوب سنڌي ادب جي اها ليکڪا آهي، جا ادب جي کيتر ۾ لڳاتار پنهنجي قلم جي وسيلي موجود آهي. هوءَ لڳاتار سچائي ۽ جرئت سان زندگيءَ جي مختلف روپن جا چتر چٽيندي رهي آهي. جا ڳالهه نه رڳو سنڌي ادب لاءِ نيڪ سوڻ آهي، پر خود ليکڪا جي لاءِ پڻ اُملهه اعزاز آهي.
ماهتاب محبوب جو پهريون ڪهاڻي ڪتاب ”چانديءَ جون تارون“ 1970ع ۾ ڇپيو. جنهن رائيٽرس گلڊ جو پهريون انعام پڻ حاصل ڪيو. سندس ڪهاڻين تي رايو ڏيندي هڪ هنڌ علي احمد بروهي لکيو ته:
”ماهتاب جي ڪهاڻين جا پلاٽ ديس جي ڌرتي تي بيٺل آهن، نه غير ملڪي ڊزائين ۽ نه سمگل ڪيل سجاوٽي نظريا، سليس سنڌي ۾ ۽ معصوم انداز ۾ لکيل، اوپرن اکرن جي ملاوٽ کان صاف پاڪ، سندس ڪهاڻيون سنڌي ادب ۾ هڪ صحتمند ۽ بي بها اضافو آهن.“
ادبي خدمتن جي حوالي سان ماهتاب کي ڪيترائي انعام ۽ ايوارڊ ملي چڪا آهن، جن ۾ قابل ذڪر اعزاز رائيٽرز گلڊ جو ايوارڊ،سنڌي لئنگويج اٿارٽي جو ايوارڊ، اڪيڊمي ادبيات جو ايوارڊ، سوجهرو لائيف اچيومينٽ ايوارڊ، نئين زندگي ايوارڊ، انڊيا ۾ رام پنجواڻي ايوارڊ ۽ ڪيئي ٻيا شامل آهن.
پنهنجي ڪهاڻين جي حوالي سان ماهتاب محبوب لکي ٿي:
”فني لحاظ کان تور ڪٿ ڪري ان مجموعي ۾ شامل ڪهاڻين کي ڪٿي بيهارڻ گهرجي، ان جي مون کي ڪابه ڳڻتي ڪونهي.مون قلم هٿ ۾ جهلڻ کان وٺي اڄ تائين اهو سوچي ڪڏهن به ڪا شئي ناهي لکي ته مونکي ”عالمن جي ابي“ واري قطار ڀرڻي آهي يا ڪجهه لکي ڪو ڪارنامو سرانجام ڏنو اٿم.“
مشهور شاعر ۽ نقاد ذوالفقار راشدي جي بقول ته:
”ايترو سڄڻ ته ڇا دشمن به قبوليندا ته ماهتاب جون ڪهاڻيون وڌيڪ سوڌيل، سنواريل، گهڙيل ۽ گهريون آهن، جن کي پوري ڇڪ ۽ جرئت سان ڇاتي ٺوڪي، اوچ ڪوڏيءَ جي ادب ۾ شمار ڪري سگهجي ٿو. ماهتاب پنهنجي ڪهاڻيءَ کي پنهنجي فن سان چست ۽ سگهارو ڪري ٿي ۽ ڪڏهن به نعرن ۽ هوڪن جي آڌار سان نٿي هلائي. سندس فن ڪنهن ”پارٽي لائين“ جو ڳٽ ڳچي ۾ نٿو وجهي. ڪنهن انٽرنيشنل پوليٽيڪل پروگرام جو پاڇو نٿو بڻجي. هوءَ پنهنجي پر ۾ پاڻ کي ڪنهن تحريڪ جو اڳواڻ، سوشل ريفارمر، ڪو انقلابي، ڪو پرچارڪ ۽ ڪو مفڪر نٿي سڏائي. هوءَ گرم، سرد، هر قسم جي ڳالهه ۾ لهجي جي نرمي قائم رکڻ جو هنر ڄاڻي ٿي. هر حال ۾ هوءَ هڪ ٻگهڻ، ڌيرج ڀري، ڌيان واري، سٽائتي ۽ پنهنجي ڍنگ ۽ پختي رنگ جي ناليري ڪهاڻيڪار، ڪلاڪار آهي.“
ماهتاب محبوب جي ڪهاڻين جو ٻيو مجموعو ”پرهه کان پهرين“ ڇپيو. هيستائين سندس ڪهاڻين جا چار مجموعا ڇپجي چڪا آهن. جهڙوڪ: مٺي مراد، لهر لهر زندگي، چاندي جون تارون، ۽ پرهه کان پهرين شامل آهن. ماهتاب جي چونڊ ڪهاڻين جو اردو ترجمو ”پل صراط“ جي نالي سان ڇپيل آهي. ماهتاب جون لکڻيون انگريزي، هندي،گجراتي، پنجابي ۾ پڻ ترجمو ٿي چڪيون آهن.
ڪهاڻين کان علاوه ماهتاب محبوب سفرناما، خاڪا، مضمون، ڪالم ۽ ٻه ناول پڻ لکيا آهن، جن جو اسين هيٺ مختصر طورتي جائزو وٺون ٿا.
سفرناما:
ماهتاب محبوب جو پهريون سفرنامو 1980ع ۾ ”اندر جنين اُڃ“ جي نالي سان ڇپيو. جيڪو انڊيا جي سفر تي مشتمل هو. اهو ڪتاب سنڌي ادب ۾ نهايت مقبول ويو ۽ انهي سفرنامي ۾ نه رڳو هند سنڌ جي اديبن کي هڪٻئي جي ويجهو آندو، پر سنڌ ۽ هند جي سڀني سنڌين کي سڪ ۽ پيار جي اٽوٽ رشتن ۾ ڳنڍي ڇڏيو. انهي سفرنامي پڙهڻ کانپوءِ سنڌي ادب جي هڪ وڏي نانءُ پروفيسر رام پنجواڻي، ماهتاب محبوب کي هڪ خط ۾ لکيو:
”اندر جنين اُڃ“ پڙهي دنگ رهجي ويس. سفرنامو نه آهي پر قرب جي ڪهاڻي آهي. الفت جي آکاڻي آهي، برهه جو باب آهي، دلچسپ ڪارنامي جو ڪتاب آهي. ادبي خيالن جو خزانو آهي.“
لڇمڻ ڪومل پنهنجي تبصري ۾ لکيو:
”ماهتاب محبوب سنڌي ڪهاڻي جي ميدان ۾ پنهنجو پاڻ مڃائي چڪي آهي، پر ان سفرنامي هن جي تخليقي وسعت ۽ ان جي گوناگون پهلوئن جون هر پڙهندڙ جي ذهن ۾ چڻنگون ٻاريون آهن. پهرين چڻنگ عنوان”اندر جنين اُڃ“ پڙهڻ سان ئي ڀڙڪي ٿي ۽ سفرنامو شروع ٿيڻ سان ئي هن جي سٽ سٽ سُور جون سِٽون اُڀاريندي ٿي وڃي.“
مٿينءَ ڪتاب کان سواءِ ماهتاب محبوب جو انڊيا جو ٻيو سفرنامو ”سرهي سرهي سار“ پڻ ڇپيو. پر ”اندر جنين اُڃ“ کي جيڪا پذيرائي ملي، تنهن جو ڪو ڪاٿو ئي ڪونهي. ماهتاب محبوب جو فارايسٽ جو سفرنامو ”راهون چند ستارا“ ۽ سنڌ ـ هنڌ جي اديبن جي خطن جو ڳٽڪو ”ماکيءَ مٺاماڻهو“ جي نالي سان ڇپيل آهي.
”جيءَ جهروڪا“ ماهتاب محبوب جو هنڌ-سنڌ جي اديبن تي لکيل خاڪن جو مجموعو آهي. هوءَ واحد سنڌي ليکڪا آهي، جنهن سنڌي ادب ۾ انهيءَ صنف تي قلم کنيو ۽ پاڻ موکيو آهي.ڇاڪاڻ ته سنڌي ۾ خاڪن جا تمام گهٽ ڪتاب ڇپيل آهن ۽ ”جيءَ جهروڪا“ سنڌي ادب ۾ هڪ قابل قدر واڌارو آهي. مراد علي مرزا چواڻي:
”ماهتاب پنهنجي خاڪن ۾ نرم نازڪ ٻولي ۽ ڀرپور تاثراتي ڪردار نگاري ڪري، هڪ عظيم حقيقت کي جنم ڏنو آهي. هن تي سنڌي ادب جي سچن پچن ڪردارن ۽ جيئرن جا ڳندن شخصيتن جيڪو اثر ڪيو آهي، ان کي هن نهايت اثرائتن لفظن ۾ عام گفتگوءَ واريءَ ٻوليءَ ۾ پنهنجي منفرد اسلوب ۽ افسانوي ٽيڪنڪ ۽ ٽون ۾ وجهي پلٽيو آهي.“
ماهتاب محبوب جو اهو ادبي سفر، ڪهاڻين کان شروع ٿيو ۽ مضمون نگاري، ڪالم نويسي، خاڪا نويسي ۽ سفرنامي کان پوءِ ناولن تائين اچي پهتو. ماهتاب محبوب پنهنجي قلم ذريعي سنڌي ٻولي کي ٻه منفرد ۽ بولڊ ناول ”خواب خوشبو ڇوڪري“ ۽ ”پيار پناهون ڇانورا“ پڻ ڏنا.
”خواب خوشبو، ڇوڪري“ جي باري ۾ ڪتاب جي مهاڳ ۾ علي بابا لکي ٿو:
”مان ته اهو پيو سمجهان ته ماهتاب جي هن ناول ”خواب خوشبو ڇوڪري“ ايڪيهن صديءَ ۾ داخل ٿيڻ لاءِ هڪ شاهي دروازو ٺاهي ڏنو آهي، جيئن اسين پنهنجا سمورا ڪڌا ڪرتوت، وحشتون، بيهودگيون،ڪوڙا ويساهه ۽ ڀرم، وڏ ماڻهپايون ۽ حرامپايون، تمنائون ۽ تصنع ۽ ويهن صدي وارو سمورو گند ڪچرو پاسيرو ڪري نئين سر ڌوپجي سوپجي، پنهنجي نئين نسل سان ايڪيهين صدي ۾ داخل ٿيون. هن ناول ۾ اوهان کي سنڌي جاگيرداري نظام،سياست، اپر ڪلاس کان وٺي لوئر مڊل ڪلاس جي ڪُنڊ ڪڙڇ جي ڏکن سکن جو سمورو ڳجهه ڳوهه مڪمل اڀياس سان ملندو.“
بيشڪ ماهتاب محبوب جي ڪتابن سنڌي ادب کي وڌيڪ شاهوڪاري بخشي آهي. هن پنهنجي قلم وسيلي، سنڌي ٻوليءَ ۽ تهذيب کي هڪ نئين زندگي ڏني ِآهي. اهو ماهتاب جي قلم جوئي انداز آهي جو هوءَ تمام آسانيءَ سان پنهنجي ڪردارن کي سندن ماحول ۾ جياري ٿي. سندس ڪهاڻين جا ڪردار جيئرا جاڳندا اسان مان آهن. ماهتاب جي ڪابه ڪهاڻي پڙهڻ سان ايئن نه لڳندو ته هي جملا ڪردار جا نه پر ليکڪا جا آهن ۽ اهائي سچي اديب جي وڏي ۾ وڏي خوبي آهي ته هو ڪردارن جي وات ۾ پنهنجي زبان نه رکي.