ايشور چندر
سوانح
ايشور چندر جو جنم 30جولاءِ 1937ع ۾ حيدرآباد سنڌ ۾ ٿيو. تعليم ميٽرڪ تائين حاصل ڪيائين. ورهاڱي کان ڪجهه سال پوءِ هي ريلوي کاتي ۾ نوڪري ڪندي،راجسٿان جي شهر اجمير ۾ وڃي رهيو.
ايشور چندر سنڌيءَ جو اهو ليکڪ هو، جنهن سنڌي ۽ هنڌيءَ ۾ لڳاتار لکيو. کيس هندي ۾ لکيل ڪهاڻين جي ڪتاب ”لوءٽتاهئا اتين“ تي راجسٿان ساهتيه اڪيڊمي پنهنجو سڀ کان وڏو ”ميرا انعام“ (يارهن هزار روپيا) ڏيئي، سندس قدر شناسي ڪئي. تنهن کانسواءِ کيس مختلف وقتن تي اهڙا ڪيترائي صوبائي ۽ قومي سطح جا انعام پڻ مليا. جن ۾ ”اکل ڀارت سنڌي ٻولي ۽ ساهت سڀا“ پاران ساليانو انعام ڏهه هزار روپيا، سينٽرل هندي ڊئريڪٽوريٽ پاران ٽن ڪتابن تي پهريون انعام، راجسٿان سنڌي اڪيڊمي پاران نه رڳو انعام پر ”آتنڪ“ نالي سان ڪهاڻين جو مجموعو پڻ ڇپايو ويو.
ايشور چندر 1960ع کان آڪاش واڻي لاءِ ڪهاڻيون ۽ ناٽڪ لکندو رهيو. ”دور درشن“ جي نيٽ ور ڪ پروگرام جي ”درپڻ“ سيريل ۾ سندس ڪهاڻي ”گڻت“، ايتري ته مقبول ٿي جو فقط ان ڪهاڻي کي ٻيهر ٽيليڪاسٽ ڪيو ويو. سندس ڪهاڻي ”ڪلهن تي سمهيل مستقبل“ لاءِ سي پي سي پاران ٽيلي فلم پڻ تيار ڪري ٽيليڪاسٽ ڪئي وئي. ڀارت جي مختلف يونيورسٽين ۽ بورڊن جي درسي ڪتابن ۾ سندس ڪهاڻيون ڏنل آهن.
ايشور جون ڪهاڻيون
ايشور جي همعصر ڪهاڻين تي نظر ڦيرائڻ سان خبر پوي ٿي ته ان وقت جي سنڌي ڪهاڻي، پيار، پاپ، پڃ، انڌو وشواس، ڀاڳوديا تقدير تي ڀاڙيندڙ ڪردارن وغيره جي ڄار ۾ ڦاٿل هئي يا ڪنهن نه ڪنهن خيمي ۾ جڪڙيل هئي، پر ايشور اهو ئي لکيو، جو ڏٺو، محسوس ڪيو ۽ ڀوڳيو. سندس ڪهاڻين ۾ پيڙهين جو تفاوت، ٽٽندڙ ڪٽنب، بيروزگاري ڪري گهر ڪري ويل نراسائي، نا اميدي ۽ احساس ڪمتريءَ جا جذبا، عورتن جا بدلجندڙ خيالات نظر اچن ٿا. سندس ڪردار ڪڏهن ماءُ جي نه مرڻ تي ڏک ٿا محسوس ڪن ته پي ايف جا پيسا ختم ٿي ويا ته هاڻي مرندي ته آخري سنسڪار لاءِ خرچ ڪٿان ايندا. جيڪڏهن ڌيءَ جي پيڪن ۾ ٽڪڻ، پيءُ کي مالي تنگي ڪري ڪا خوشي نٿو ڏئي، جڏهن پريمڪا ڪنواري هوندي ماءُ بڻجڻ ۽پريمي جي شادي کان انڪار تي به ششدر نٿي ٿئي، پر ٻار ڄڻي بردبار ٿي ان کي پالي ٿي. هوٽل ۾ ويهي سگريٽ ڇڪڻ کيس رواجي ڳالهه ٿي لڳي. ڪٿي ٻار مائٽن جي مرضي جي خلاف پيار جي شادي ڪري، مائٽن جي ارمانن تي پاڻي ڦيري ٿا ڇڏين ۽ ڪڏهن ڪاليج جي هڙتال ۾ نيتاگري ڪندڙ ڇوڪرجي گذرڻ تي پيءُ کي پنهنجو مستقل ڪلهن تي سمهارڻ جي تڙپ ۽ تڪليف آهي. بدلجندڙ لمحن کان پريشان پيءُ جا سڀ پٽ هڪ هڪ ڪري ڌار ٿي وڃن ٿا ۽ اهو پيءُ پٽ جو ڪميونيڪيشن نه هجڻ ۽ فرد جي فراريت، ڪوڙيون شاهديون ڏيندڙ ڪردار جي سائيڪا لاجي ۽ آخر۾ آپگهات ڪرڻ، مطلب ته هر ڪهاڻي ۾ ڪردار ٽٽي رهيا آهن ۽ ڀڄي ڀري رهيا آهن. هيري شيوڪاڻي چواڻي ”ايشور جي ڪهاڻين جي جملن ۽ لفظن جي وٿين مان اڄ جي فرد جي آتم - بيگانيت (ويڳاڻپ)، انستوش، خوف وغيرهه نوڪدار بڻجي ڇپڻ لڳي ٿو“.
ايشور جي ڪهاڻين جي ڪردارن جو جائزو وٺندي طارق اشرف لکي ٿو، ”ايشور جنهن فنائتي نموني سان انهن جي ڪردار نگاري، انهن جي دل جي ترجماني، انهن جي جذبن ۽ احساسن کي ظاهر ڪيو آهي. اهو سندس ڪمال آهي.“
ڊاڪٽر پريم پرڪاش ”سخت چهري وارو ماڻهو“ جي مهاڳ ۾ لکي ٿو، ”ٻين ارٿن کي ڇڏي ڏجي ته هڪ ارٿ طئه آهي ته ايشور سنڌي ڪهاڻي ۾ هڪ اهم نالو آهي، جنهن لاءِ ڪنهن وٽ به ٻه رايا نه آهن ته هو اڄ جي مقبول ڪهاڻي نويسن سان گڏ هر پيڙهي پريه آهي، ته هن ئي ڪهاڻي کي سهج ڪندي عام پاٺڪن (پڙهندڙن) تائين پهچايو آهي“.
ايشور جي ڪهاڻين جي اسلوب کيس ٻين ڪهاڻيڪارن کان ڌار ڪري بيهاريو آهي. مشهور هندي نقاد ’نند چترويد‘ پنهنجي ويچارن ۾ چيو ”ايشور جي ڪهاڻين جي اُڻت هڪ الڳ نموني جي آهي. جا اندران ئي اندران اوج پائي ٿي. ٻاهران گنبذ يا قبا ۽ مينار نظر نٿا اچن. ڪهاڻي بيحد معمولي جڳهه تان شروع ٿيندي ۽ پوءِ هڪ اندروني اُڻت ذريعي پکڙجي ويندي. اهو ئي ڪارڻ آهي جو سنڌي ڪهاڻيءَ جو پاٺڪ ۽ نقاد ان ڏينهن وائڙو ٿي عجب ۾ پئجي ويو، جڏهن کيس لڳو ته سنڌي ڪهاڻي ،پنهنجي ٻالپڻ کي ڇڏي يڪ به يڪ جوان ٿي ويئي آهي. جنهن جوشرف بيشڪ ايشور چندر کي آهي.“
ايشور چندر اها واٽ اختيار ڪئي، جو هن سڌي واٽ ڇڏي، پٿريلي زمين تان هلندي پاڻ کي زخمي ڪيو. هو لکي ٿو: ”مون ۾ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ جي، رئليو ن ۽ سرگسون ڪڍڻ جي، هڙتالون ڪرڻ جي، نعريبازي جي يا پنهنجا حق حاصل ڪرڻ لاءِ ان نموني جي ٻين واهڻن جي توفيق ڪونه آهي. ان ڪري مان هن گونگي قلم ذريعي پاڻ کي اظهاريان ٿو.“
ايشور جا ڪتاب
هن جا تيرنهن ڪتاب سنڌي ۾، ڏهه هندي ۾، ٽي گجراتي ۾ ، هڪ انگريزي ۽ هڪ مليالم ۾ شايع ٿيا. ان کانسواءِ ست ڪشميري آکاڻيون، ڪتاب سنڌي ۾ ترجمو ڪيائين. سندس سنڌي ڪتابن جانالا هن ريت آهن. (1 ) ٿڌا چپ، 1965ع، (2) مئل ماڪوڙو-1966ع (3)پنهنجي ئي گهر ۾ -1973ع (4)نئين زماني جو ڪوئو -1979ع (5)سخت چهري وارو ماڻهو-1980ع (6)موٽي آيل ماضي-1981ع (7)ايشور چندر جون ست ڪهاڻيون-1983ع (8) ڇوڪرو ڇوڪري-1983ع (9)اندر جو ڄامڙو-1984ع (10) ساڳيو ئي سوال-1984ع (11) هڪ بيمار غزل-1985ع (12) رت-1986ع (13)پر/شايد-1987ع. سندس انگريزي ۾ ڪتاب ”Forgotten“ جي نالي سان ڇپيو. ايشور چندر جا اڪثر ڪتاب سنڌ ۾ پڻ ڇپجي چڪا آهن.
هن 13آگسٽ 1992ع تي ديهانت ڪئي.