خيرالنساءِ جعفري
سوانح
خيرالنساءَ جعفري 17آگسٽ 1947ع تي حيدرآباد ۾ جنم ورتو. بنيادي تعليم به اتي ئي حاصل ڪيائين. ان کانپوءِ نفسيات ۾ پوسٽ گريجويشن ڪيائين ۽ 1970ع ۾ سنڌ يونيورسٽِي جي نفسيات جي شعبي ۾ ليڪچرار مقرر ٿي. انهيءَ نوڪري ملڻ جو ذڪر ڪندي هوءَ لکي ٿي:
”1970ع ۾ منهنجي مرضي هئي ته مون کي ڪٿي ماستري ملي پوي، جو هر مهيني پنجاهه روپين جي سخت ضرورت محسوس ٿيندي هئي. بڪ اسٽالن جي ڪتابن خريدڻ جي شوق ۾ ماستري نه ملي، پر اوچتو ان ئي سال 1970ع ۾ يونيورسٽي م نفسيات ۾ ليڪچرر شپ ملي ويئي. پگهار پنجاهه روپين جي بدران 450 روپيا پئي مليو، پر منهنجي ڪتاب پڙهڻ جو شوق ئي لهي ويو. اڄ به منهنجو مطالعو ڪتابن پڙهڻ جي حد تائين نه هئڻ جي برابر آهي.“
ادبي اوسر
خيرالنساءَ جعفري لکڻ جي شروعات ڪهاڻي لکڻ سان ڪئي، سندس پهرين ڪهاڻي 1974ع ۾ ”سوجهرو“ رسالي ۾ ڇپي، تنهن کانپوءِ مسلسل لکڻ جي مشق ڪندي رهي. ڪهاڻيون لکڻ کانسواءِ هن مختلف ڪتابن جا مهاڳ، تقريرون، مضمون ۽ سفرنامون پڻ لکيو. خيرالنساءَ جعفري جي ڪهاڻين جو مجموعو ”تخليق جو موت“ 1978ع ۾ شايع ٿيو، جنهن جي تمام گهڻي پذيرائي ٿي. خيرالنساءَ جعفري جي ڪهاڻين تي راءِ ڏيندي عبدالقادر جوڻيجو لکي ٿو:
”سنڌي افساني جي ارتقا ۾ ماڻڪ جي نئين روپ ۾، مشتاق شوري جي نالي کانپوءِ، ڪجهه وقت ماٺار اچي ويئي ۽ ڪو اهڙو نئون نالو ڏسڻ ۾ نٿي آيو، جنهن کي سٺن ڪهاڻيڪارن ۾ ڳڻي سگهجي. ڪهاڻي ۾ نيون فڪري راهون ڳولهي لهڻ پنهنجي جاءِ تي، پر هڪ تازي تواني ”نالي“ جو وجود ۾ اچڻ، جيڪو هن پيڙهي ۾ پڙهندڙن کي ڀليون ڪهاڻيون ڏيئي سگهي.سنڌي افساني جي اها ڪمي، خيرالنساءَ جعفري جيتوڻيڪ هونئن ته ڪافي وقت اڳ کان ڪهاڻيون لکندي پئي اچي، پر سندس اندر ۾ ويٺل آرٽسٽ سندس تخليق جو موت ۾ پڌرو ٿي پيو.“
خيرالنساءَ جعفري پنهنجي ڪهاڻين ۾ اڪثر علامتي اهڃاڻ ڏنا آهن. هن سماجي اڻ برابرين ۽ براين جو ذڪرڏاڍي سگهاري نموني، نهايت خوبصورت اسلوب سان ڪيو آهي. خيرالنساءَ جعفري نهايت بيباڪيءَ سان لکيو. سندس ڪهاڻي ”حويلي کان هاسٽل تائين“ سنڌي ادب جي نهايت سگهاري ۽ شاهڪار ڪهاڻي آهي، جنهن جو ذڪر ڪندي نوراحمد ميمڻ لکي ٿو:
”نسيم کرل جي چوٽيهون در ۽ امر جليل جي سرد لاش جو سفر وانگيان،خيرالنساءَ جعفري جي ”حويلي کان هاسٽل تائين“ ڪهاڻي، جڏهن به شايع ٿي ته سنڌ جي سماج ۾ وڏا وڏا ”مقدس بت“ پاش پاش ٿيندا نظر آيا. اُتان ئي سندس فن ۾ زندگي، نواڻ ۽ اعتماد جي نڪتل خوشبوءِ ڪيتري عرصي تائين نئين ٽهي جي سوچن کي واسيندي رهي آهي.
خيرالنساءَ جعفري جي ٻين ڪهاڻين ۾ ”تخليق جو موت“ ”پيڙا جو پڙلاءُ“، ”1967ع-1968-1969“ اهم ڪهاڻيون آهن.
انهن ڪهاڻين تي تبصرو ڪندي عبدالقادر جوڻيجو لکي ٿو:
”خيرالنساءَ جعفري ڪهاڻي لکڻ وقت پنهنجي ماحول، طبقي ۽ ان طبقي جي بي پاڙن ڪردارن کي پاڻ سان ڳنڍيل رکيو آهي. اهڙائي ڪردار کنيا اٿس، جيڪي سندس آسپاس موجود آهن ۽ سندس ماحول سان گهاٽو تعلق رکن ٿا.“
خيرالنساءَ جعفري پنهنجي ڪهاڻي ”حويلي کان هاسٽل تائين“ ۾ اهڙي مسئلي طرف ڌيان ڇڪايو آهي، جيڪي صدين کان اسان جي سماج ۾ موجود آهي. انهيءَ ڪهاڻي ۾ هن عورت جي مظلوميت ۽ مجبوريءَ جو عڪس نهايت خوبصورت نموني چٽيو آهي ۽ ڪنهن حساس دل رکندڙ انسان جي اندر ۾ چير ٿو وجهي ڇڏي، ڪهاڻي ۾ هو مظلوم عورت جي واتان چوائي ٿي:
”مڃان ٿي مقدس آهي هيءَ حويلي، جنهن جي اوچين ديوارن تان سج صدين کان لنگهڻ ڇڏي ڏنو آهي. ڏينهن ته هن حويليءَ تان ڪڏهن گذرڻو ئي ناهي، هر وقت،رات ئي رات سان رسڻ پرچڻ ٿيندو رهندو آهي. پوءِ جتي ڏينهن اچڻ ڇڏي ڏين، صرف رات ئي رات جو ديرو دُکندو رهي، اتي ناجائز مال ڪيڏو نه اُپائي ۽ نپائي سگهجي ٿو. پر سچ پچ صرف اُپائي ئي سگهجي ٿو، سڌي طرح نه“.
ڪهاڻي جا هي جملا به ڪوٽن ۾ بند مظلوم عورتن جي اندر ۾ ڪيڏي نه اُپٽار ٿا ڪن:
”اڄ هن حويلي ۾ آئي ڪي سال ٿيا.. حويلي! منهنجو اصلي مسڪن منهنجي پراڻي پناهگاهه، جنهن جي مقدس ڪنگرن تان سج ڪڏهوڪو لنگهڻ ڇڏي ڏنو آ، رات ويلا ٻين آرياڻين جيان ڪنهن بلاؤزر کي ڀاڪر ۾ ڀري زندگي پيراميشم جيان پنهنجي ئي وجود جهڙي حصي سان لئي ۾ اچي لڙهڻ لڳندي رهي. روز جيان جسم سان جسم جي ٽڪراءُ سان احساس گرم ٿي ويندا آهن. عام ماڻهوءَ جيان منهنجا لنئوڻا تپندا ۽ رڳون تاڻجي وينديون آهن. انڌيرن جي خوف کان....ڪن بستري جي ڀَوَ کان سماج، اُتم پڻو ۽ ساداتي تقدس سڀ ساٿ ڇڏي پري هليا ويندا آهن. هوريان هوريان هميشه رات جي پوئين ڄڀي جي ماڪ ۾ اهي احساس ڀڄي ڀڄي نستا ٿي پوندا آهن...باک ڦٽڻ سان اهي نستا احساس لاش سمان منهنجي ضمير کي ِضربون هڻڻ شروع ڪندا آهن... اهوئي ڪنهن اڻ ڏٺي پاپ ۽ پيڙا جو احساس! ڪنهن پڃ ۽ پڇتاءُ جي ڀوڳنا!.“
ڪهاڻين کانسواءِ خيرالنساءَ جعفري مختلف ڪتابن جا مهاڳ، تقريرون ۽ انڊيا جو سفرنامو پڻ لکيو، جن کي گڏي 1992ع ۾ ”منهنجو تخليقي سفر“ جي نالي سان ڪتابي صورت ۾ ڇپيو ويو.
خيرالنساءَ جعفري 4 مارچ 1998ع تي وفات ڪئي.