ڊاڪٽر ميمڻ عبدالمجيد سنڌي
سوانح
ڊاڪٽر عبدالمجيد، 17آڪٽوبر 1913ع تي، شڪارپور ضلع جي ”لکي“ تعلقي جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ”ماڙيءَ“ ۾ جنم ورتو. سندس والد جو نالو حاجي غلام حسين ميمڻ هو. پرائمري تعليم پنهنجي ڳوٺ ۽ سيڪنڊري شڪارپور ۽ لاڙڪاڻي مان حاصل ڪيائين. مئٽرڪ گورنمينٽ هاءِ اسڪول لاڙڪاڻي مان 1952ع ۾ پاس ڪيائين. شڪارپور مان قرائت ۽ فارسي جي تعليم پڻ حاصل ڪيائين. مئٽرڪ کان پوءِ ”سول انجنيئرنگ“ ڊپلوما ڪيائين. ڊپلوما کان پوءِ پاڻ ڪجهه وقت ايريگيشن کاتي ۾ اوورسيئر به ٿي رهيو. اڳتي هلي بي-اي، ايم-اي (سنڌي) ۽ ايم اي (اسلامڪ ڪلچر) ۽ ايم اي (مذاهب عالم) ۾ خانگي طور ڪيائين. 1962ع ۾ ”لا ڪاليج سکر“ مان ايل ايل بي پڻ پاس ڪيائين.
پاڻ 1954ع کان وٺي 1963ع تائين اوورسيئر رهيو، پر پوءِ اها ڇڏي ليڪچرار ٿيو. 1974ع ۾ سنڌ يونيورسٽيءَ مان مولانا غلام مصطفى قاسميءَ جي رهبريءَ هيٺ ”بيان العارفين سنڌي جي ترتيب ۽ اپٽار“ تي تحقيقي مقالو لکي پي-ايڇ-ڊي ڪيائين. ڊاڪٽر صاحب مختلف هنڌن تي ليڪچرار ۽ پرنسپال جون خدمتون سرانجام ڏيندو، 1990ع ۾ رٽائرڊ ٿيو.
ڊاڪٽر صاحب پنهنجي پيشھ ورانه مصروفيتن کان سواءِ شاهه لطيف يونيورسٽيءَ خيرپور طرفان 1988ع کان ايم-فِل ۽ پي-ايڇ-ڊي جي لاءِ شاگردن لاءِ گائيڊ. سنڌي ادبي بورڊ،سنڌالاجي اڪيڊمڪ ڪائونسل، سنڌ يونيورسٽي،اڪيڊمڪ ڪائونسل شاهه لطيف يونيورسٽي قومي نصاب ڪاميٽي، بورڊ آف اسٽيڊيز سنڌي شعبو، سنڌ يونيورسٽي ۽ شاهه لطيف يونيورسٽي خيرپور، بورڊ آف اسٽيڊيز شعبه اسلامڪ ڪلچر ۽ مذاهب عالم، شاهه لطيف يونيورسٽي ۽ لاڙڪاڻي ”هسٽاريڪل سوسائٽي“ جو ميمبر ۽ سنڌ ادبي اڪيڊمي لاڙڪاڻي جو چيئرمين رهيو.
ڊاڪٽر صاحب، ننڍي هوندي کان ئي سگهڙن جي ڪچهرين ۾ اٿڻ ويهڻ سبب ادب ڏانهن مائل ٿيو ۽ انهن جا ڏور، بيت ۽ ڳجهارتون قلمبند ڪرڻ شروع ڪيائون، جيڪو پوءِ 1961ع ۾ ”ڏور“ جي نالي سان شايع ٿيو. سندس ڇپايل پهريون ڪتاب ”ملان نصيرالدين جا لطيفا“ آهي، جيڪو مُلان نصيرالدين جي سوانح ۽ ٽوٽڪن تي ٻڌل آهي. اهو ڪتاب 1961ع ۾ ئي ڇپيو هو. ڊاڪٽر صاحب جا سنڌي، اردو ۽ انگريزيءَ ۾ اسي کان به وڌيڪ ڪتاب لکيل ۽ ڇپايل آهن. سندس پسند جا موضوع سنڌ جي سماجي ۽ ادبي تاريخ، لسانيات ، تصوف، لطيفيات هئا ۽ گهڻي ڀاڱي انهن ئي موضوعن تي لکيو اٿن.
ادبي اوسر ۽ ڪم
ڊاڪٽر صاحب سڄي زندگي سنڌي ادب جي واڌاري ۽ سڌاري لاءِ جاکوڙ ڪئي. انهيءَ سلسلي ۾ڪيترائي ڪتاب لکي ۽ مرتب ڪري، سنڌي ادب جو دامن مالا مال ڪيائون. سندس انهن خدمتن جومختصر تفصيل هن ريت آهي.
(1)ڊاڪٽر صاحب 1958ع ۾ پنهنجي دوست جناب سيد خادم حسين شاهه سان گڏجي ”سنڌي ادبي اڪيڊمي لاڙڪاڻو“ قائم ڪئي، جنهن پاران ڏهاڪو کن ڪتاب ڇپائي پڌرا ڪيائين.
(2)1961ع ۾ پاڻ جڏهن اسلاميھ ڪاليج سکر ۾ پروفيسر مقرر ٿيو ته ڪاليج ۾ اچڻ سان، ”سنڌي ادبي سوسائٽي“ قائم ڪري، نه رڳو ادبي جلسا، مذاڪرا ۽ مشاعرا ڪوٺايائين، پر اشاعتي سلسلو پڻ شروع ڪيائين، ڏهاڪو کن ڪتاب ڇپايائين ۽ ”سکر جي سوکڙي“ نالي ڪتابي سلسلو پڻ جاري ڪيائين. هن ڪتابي سلسلي جا ڪي خاص نمبر به ڪڍيائين. جهڙوڪ: ”شعراءِ سکر نمبر“، ”جديد سنڌي ادب نمبر“، ”مولائي شيدائي نمبر“، ”صحافت نمبر“، ”رشيد لاشاري نمبر“ وغيره. سنڌي ادبي سوسائٽي پاران سندس ڇپايل هي ڪتاب قابل ذڪر آهن: تنقيد ۽ تجزيو (شيخ عبدالرزاق ”راز“)، ذڪر اشرف، فڪر لطيف، مهراڻ تي مجلس، سکر جي سونهن، فڪر بيدل، رتي جي رهاڻ، ملاحظو مهراڻ جو، پهرين ڪتاب کان سواءِ باقي سڀ ڪتاب ميمڻ صاحب جا پنهنجا لکيل يا مرتب ڪيل آهن.
(3)سکر ۾ رهڻ دوران ئي پاڻ ”لطيف اڪيڊمي“ نالي ادبي ادارو قائم ڪيائين، جنهن جو چيئرمين شيخ عبدالرزاق ”راز“ ۽ جنرل سيڪريٽري پاڻ هو. اهو ادارو وسيع مقصدن وارو هو. اڪيڊمي پاران ”پارس ڪتابي سلسلو“ جاري ٿيو. جنهن جو مرتب ڊاڪٽر صاحب پاڻ هو. هن ڪتابي سلسلي جا ٽي پرچا شهادت حسين (1966ع) رحمتھ اللعالمين (1966ع)۽ پارس (1967ع) نڪتا، بعد ۾ جڏهن حڪومت سڀني ڪتابي سلسلي تي پابندي هنئي ته هي ڪتابي سلسلو به بند ٿي ويو.
(4)1982ع ۾، شڪارپور ضلعي جي انتظاميه ”جشن شڪاپور“ ملهايو ۽ ”شڪارپور سيمينار“ منعقد ڪرايو. سيمينار ۾ پڙهيل مقالن کي ڇپايو. هي ڪتاب شڪارپور جي تاريخ تي اهم دستاويز آهي.
ڊاڪٽر ميمڻ عبدالمجيد سنڌيءَ کي سندس علمي ۽ ادبي خدمتن عيوض اعتراف طور 1982ع ۾ صدارتي تمغه امتياز ۽ 1992ع ۾ صدارتي ايوارڊ ”ستاره امتياز“ سندس وفات کان پوءِ ڏنو ويو، تنهن کان سواءِ ڪيترائي ٻيا ايوارڊ، ٽيڪسٽ بوڪ بورڊ ۽ سنڌالاجي طرفان ادبي انعام پڻ مليا.
ڊاڪٽر صاحب جي علمي ۽ ادبي ڪم جو جائزو وٺڻ سان خبر پوي ٿي ته پاڻ پنهجي پسند جي موضوع واري ميدان ۾ خوب نڀايو اٿس ۽ سڄي عمر پڙهڻ ۽ لکڻ ۽ گذاري اٿس.
ڊاڪٽر صاحب پنهجي زندگيءَ ۾ جيڪي سنڌي ٻوليءَکي جواهر پارا ڏيئي ويو، اهي صدين تائين سنڌي قوم کي لاڀ ڏيندا رهندا.سندس لکيل مقالن جو تعداد 261 بيهي ٿو، جڏهن ته سندس ڇپيل ۽ اڻ ڇپيل ڪتابن جو تعداد سنڌيءَ ۾ 80، اردو ۾ 10۽ انگريزيءَ ۾ 2 آهي. سندس ڇپيل خاص ڪتابن مان ڪجهه هي آهن:
سنڌي
”سنڌي ادب جي تاريخ“، ”سنڌي ثقافت تي اسلامي اثرات“، ”سنڌيءَ ۾ نعتيه شاعري“، ”سنڌي شرح قصيده برده شريف“. ”فڪر لطيف“، ”سچل جو پيغام“، ”فڪر بيدل“، ”سنڌ سياحن جي نظر ۾“، ”شڪارپور ماضي ۽ حال“، ”پرک ۽ پروڙ“، ”تذڪره شهباز“، ”تذڪره شعراءِ سکر“، ”ماڻڪ موتي لعل“، (ٻه ڀاڱا)، ”رس مَ رسڻ گهوريو“، ”سنڌي علم ادب اصول ۽ اهڃاڻ“، ”سنڌي علم ادب“، ”جوتيون جواهرن جون“، ”سُرڏهر“، ”سچل جو سنيهو“، ”گهڙيون گهاريم جن سين“، ”شڪارپور جي ٻولي“، ”سنڌي ادب جو تنقيدي اڀياس“، ”سنڌ جي تاريخ جا وکريل ورق“، ”ڪلام بشير“، ”شاهه ڪريم جو ڪلام“، ”ناول نگاري ۽ ٽئلمسن جو جائزو“، وغيره.
اردو
”سندهي ادب کي مختصر تاريخ“، ”نگارشات سندهه“، ”سوانح قلندر“، ”شهباز قلندر“، ”پاکستان مين صوفيانه تحريک“، ”لسانيات پاکستان“.
مٿين ڪتابن کان سواءِ ڊاڪٽر صاحب جا ڪيترائي ڪورس جا ڪتاب پڻ لکيل آهن، جن مان ڪي هي آهن: ”واحد سنڌي گرامر“،”سنڌي گرامر“،”اسلامڪ ڪلچر“،”اسلامڪ اسٽڊيز“،”علم اقتصاديات“ شامل آهن.
ڊاڪٽر صاحب ڪجهه ڪتابن جا ترجما پڻ ڪما، جن جا نالا هي آهن: ”ڏوهاري ڪير“ (ناولٽ)، ”ديس ديس جون ڪهاڻيون“،”ذڪر اشرف“.
ڊاڪٽر ميمڻ عبدالمجيد سنڌي 11فيبروري 1996ع تي وفات ڪئي، کيس لاڙڪاڻي ۾ دفنايو ويو.