عبدالقادر جوڻيجو
سوانح
عبدالقادر ولد مُريد حسين جوڻيجو 13سيپٽمبر 1945ع تي ٿرپارڪر ضلعي جي ڳوٺ ”جنهاڻ“ ۾ ڄائو. عبدالقادر جوڻيجي جا وڏا اُٺيون چاريندا هئا ۽ سندس پيءُ پوليس کاتي ۾ صوبيدار هو. عبدالقادر جوڻيجي پرائمري تعليم پنهنجي ڳوٺ ۾ حاصل ڪئي. سيڪنڊري تعليم پنهنجي پيءُ سان گڏ رهي، ضلع نوابشاهه جي مختلف اسڪولن ۾،وري ميٽرڪ هاءِ اسڪول ڏيپلي مان 1962ع ۾ پاس ڪيائين. گهرو حالتن جي ڪري ڪاليج اڌ ۾ ڇڏي اچي نوڪري لاءِ هٿ پير هنيائين. انهن ڏينهن جو ذڪر ڪندي عبدالقادر جوڻيجي هڪ انٽرويو ۾ چيو:
”پهرين مون کي پوليس آفيسر جي پُٽ هئڻ جي حيثيت ۾ اي ايس آءِ پوليس چونڊيو ويو، پر منهنجو والد جيئن ته انهيءَ کاتي کان الرجڪ هو، تنهنڪري هن مون کي پوليس ۾ وڃڻ نه ڏنو. ان کانپوءِ مون پرائمري ماستري ورتي. اعلى تعليم خانگي ذريعي حاصل ڪئي، بي اي ۽ سي ٽي ڪرڻ کانپوءِ عبدالقادر جوڻيجي کي ايڇ ايس ٽي ڪري مڊل اسڪول فضل ڀنڀري جو هيڊ ماستر ڪري رکيو ويو. پاڻ ايم اي سوشيالاجي ۽ بي.ايڊ ڪيائين، انهي کانپوءِ جڏهن شيخ اياز سنڌ يونيورسٽي جو وي سي ٿيو ته کيس گهرائي سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ نوڪري ڏنائين. انهن ڏينهن جو ذڪر ڪندي عبدالقادر جوڻيجو چوي ٿو:
1976ع جو زمانو هو، آئون گهر ويٺو هئس ته اطلاع مليم ته منهنجو حيدرآباد کان آيل مهمان بيٺو آهي، مليو مانس خبرون چاروون ٿيون، چيائين ته توکي سنڌ يونيورسٽيءَ جي وائيس چانسلر شيخ اياز گهرايو آهي، ڄامشوري پهتس ته هڪڙي ئي ڏينهن ۾ شيخ اياز آرڊر ڪڍي مون کي سنڌالاجي ۾ پبليڪيشن آفيسر مقرر ڪيو.6 مهينن کانپوءِ پاڻهي 16مان 17هون گريڊ ڏنائين“.
اڳتي هلي کيس سنڌلاجي جو ڊائريڪٽر مقرر ڪيو ويو.
ادب ۾ آمد
عبدالقادر جوڻيجي پهرين اردو ادب پڙهڻ سان شروعات ڪئي پوءِ سنڌي ادب پڙهڻ لڳو. هن پهرين ڪهاڻي 1964ع ۾ ”مٺ مٺ سورن“ لکي، جيڪا حميد سنڌي ”روح رهاڻ“ رسالي ۾ شايع ڪئي. لکڻ جي محرڪ جذبي جي حوالي سان عبدالقادر هڪ انٽرويو ۾ چيو:
”پڙهندي پڙهندي مون سوچيو ته جن ماڻهن اهي شيون لکيون آهن ته اهي ڪي آسمان مان ڪونه لٿا آهن. آئون ڇو نٿو اهڙيون ڳالهيون لکي سگهان، گهر ويٺي ليکڪ ٿي ويس. لکڻ جا ٻيا سبب به آهن. ننڍي هوندي جڏهن آئون ٿاڻن ۾ رهندو هئس ته پهه پچائيندو هئس. ڪو ڀاءُ ۽ ڀيڻ نه هئڻ ڪري پهه پچائڻ خود هڪ ڪهاڻي جوڙي ٿو. هاڻي مون کي خبر پئي آهي ته دنيا جاسڀئي وڏا ليکڪ ننڍپڻ ۾ ”ادبي ڊريمنگ“ جو شڪار رهيا آهن. ماسترن جا موچڙا کاڌا اٿن. اڪيلائپ جو شڪار رهيا آهن. ڪافڪا جهڙي رائيٽر کي هڪڙي ماستر ريپ به ڪيو. گهڻا ليکڪ ننڍپڻ ۾ بيمارين جو شڪار پڻ رهيا آهن. اهي محروميون اڪيلايون ۽ خواب گڏجي ڪهاڻي، ناول ۽ ڊراما لکائيندا آهن“.
اڳتي عبدالقادر جوڻيجو سنڌي ڪهاڻي، ڊرامي،ترجمي ۽ شوبز جو وڏو نالو بڻجي ويو. سندس ڪهاڻين جا هيستائين ٽي مجموعا (1)واٽون راتيون ۽ رول (2)ويندڙ وهي لهندڙ سج (1981ع) (3)سونو روپو سج،ڇپجي چڪا آهن. عبدالقادر جوڻيجي جون ڪجهه ڪهاڻيون اردو، هندي، گجراتي، پنجابي ۽ چيني زبانن ۾ پڻ ترجمو ٿي چڪيون آهن.
عبدالقادرجوڻيجي جو ڪهاڻين تي رايو ڏيندي ”ويندڙ وهي لهندڙ سج“ جي مهاڳ ۾ حميد سنڌي لکي ٿو:
”قادر جي هر ڪهاڻي سنڌ آهي، هر ڪردار سنڌ جي صدين جي سودائن ۾ ڦاٿل اهو پراڻو ماڻهو آهي، جيڪو دراوڙي دور کان آرين جي دور تائين ۽ آرين جي دور کان واپس دراوڙي دور ڏانهن موٽندڙ ماڻهو آهي. هاڻ اهو ئي سندس بُت اگهاڙو آهي. اهي ئي پٿر ۽ ٽامي جي دور جا هٿيار اٿس، .اهي ئي پڪا ۽ پيرون، جهپون هڻي لاهي ٿو. اهو ڀٽون، مڙها، ڪنڀٽ، ڳاڱيون، تڙ ۽ چونئرا سندس مقدر آهن. سندس دائمي قدر ڪٿي به ته نه ٿيا آهن، جڏهن به سندس قدرن تي حملو ٿيو آهي ته سندس ڪردار واچوڙي وانگر وريا آهن. ڪٿي منفي انداز ۾ ته ڪٿي مثبتي انداز“.
ترجما
ڪهاڻيو لکڻ کانسواءِ عبدالقادر جوڻيجي ترجما به ڪيا آهن. انهي جو ذڪر ڪندي هو لکي ٿو:
”لکڻ اڳي منهنجو شوق هو، هاڻي عادت بڻجي پئي آهي. عادت محبوبا نه آهي، ان ڪري صرف ايندي آهي ۽ ويندي نه آهي. سو جيسين چار پنا ڪارا نه ڪريان، تيستائين چُپ ئي نه اچيم، پر تخليق محبوبا وانگر آهي، ايندي آهي، سلام ڪندي آهي، ڀر ۾ ويهندي آهي، دل۽ دماغ مٿان وسڻ شروع ڪندي آهي ۽ پوءِ هڪڙو ڏينهن اهڙو ايندو آهي، جڏهن موڪلاڻي ڪري رواني ٿي ويندي آهي، سو جيستائين تخليق موٽ کائي، تيستائين ماڻهو پنهنجي عادت ڪيئن پوري ڪري ۽ دل کي ڪيئن وندرائي؟ بس دل کي وندرائڻ جو هڪڙو ئي طريقو وڃي بچي ٿو ته ٻين جي تخليق سان دل وندرائي يعني اهي پڙهي به گڏو گڏ چار پنا ڪارا ڪرڻ لاءِ انهن کي ترجمو ڪرڻ ويهي. پر اهڙا ڪتاب ترجمو ڪرڻ لاءِ تخليق وارو ساڳيو سرتال کپي. انهي ڪري ڪوشش ڪري ترجمي ڪرڻ لاءِ اهڙا ڪتاب چونڊيندو آهيان، جيڪي لائيٽ سُرن ۾ هجن ۽ اندر ۾ مچ ٻارڻ جي بدران رڳو وندرائين. ماڻهو پاڻ به وندري پوي ۽ پڙهڻ وارو به. سو اهڙي قسم جا ٽي چار هلڪا ڪتاب ترجمي ڪرڻ لاءِ هر وقت منهنجي اڳيان هوندا آهن.“
عبدالقادر جوڻيجي جو ترجمو نهايت سليس، دلچسپ ۽تخليق جي ويجهو هوندو آهي. سندس ترجمن جا اهڙا پنج ڪتاب ڇپجي چڪا آهن. جيڪي هن ريت آهن: وڏا اديب وڏيون ڳالهيون (1984ع)، ايورسٽ تي چڙهائي (1987ع)، ڪرسي (1998ع)، ڇو، ڇا ۽ ڪيئن (1999ع)، وڻ وڻ ڪاٺي (2003).
ڊراما
عبدالقادر جوڻيجي پهرين ريڊيو ڊراما لکيا. سندس پهريون ريڊيو ناٽڪ 1970ع ڌاري ريڊيو پاڪستان حيدرآباد تان نشر ٿيو. سندس ٽيهن کان به وڌيڪ ريڊيو ناٽڪ نشر ٿي چڪا آهن. 1976ع ۾ سندس پهريون ٽي وي ناٽڪ ”تلاش“ پي ٽي وي ڪراچي تان ٽيليڪاسٽ ٿيو. سندس پهرين سنڌي سيريل ”راڻيءَ جي ڪهاڻي“ اردو ۾ ”ديوارين“ جي نالي سان ٽيليڪاسٽ ۽ بعد ۾ ساڳيو سيريل بي بي سي چئنل فور تان انگريزي ترجمي سان ٽيليڪاسٽ ٿيو، جيڪو ڏکڻ ايشيا جو پهريون سيريل هو. ان کانسواءِ سندس ٻيو سنڌي سيريل ”خانصاحب“ اردو ۾ ”ڇوٽي سي دنيا“ جي نانءُ سان ٿيو. انهيءَ سيريل تي ”فري يونيورسٽي برلن“ جي ڪلچرل ائنٿر پالاجي ۾ ”ڊاڪٽر هيليني باسو“ ٿيسز لکي، جيڪا جرمن ٻولي کانسواءِ انگريزي ٻوليءَ ۾ به ترجمو ٿي چڪي آهي. سندس هڪ ٻيو اردو سيريل ”سيڙهيان“ تيرنهن ملڪن ۾ هلي چڪو آهي. تنهن کانسواءِ سندس هڪ سيريل ”پرانده“ ڪئناڊا ۽ ناروي ۾ پڻ هلي چڪي آهي. ائين عبدالقادر جوڻيجو شوبز جي حوالي سان عالمي سطح جو سنڌي ليکڪ آهي. مٿين کانسواءِ سندس ڪيترائي اردو ۽ سنڌي ٽي وي ناٽڪ ٽيليڪاسٽ ٿي چڪا آهن.
عبدالقادر جوڻيجو سٺو ڪالم نويس پڻ آهي. سندس ڪالم ”ڇا لکان؟“ ۽ ”ڪتابن جي دنيا“ بيحد مشهور ۽ گهڻو پڙهجندڙ آهن.
عبدالقادر جوڻيجي کي ڪيترائي ايوارڊ پڻ ملي چڪا آهن. جهڙوڪ پي ٽي وي ايوارڊ (1984ع) نگار ايوارڊ (1984ع) سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن ايوارڊ (1985ع) پي ٽي وي سلور جوبلي ايوارڊ (1989ع) ۽ صدارتي تمغه حسن ڪارڪردگي (1989ع) شامل آهن. مٿين ڪتابن کانسواءِ عبدالقادر جوڻيجي جا ٻيا ڪتاب: شڪليون (خاڪا-1979ع)، خط ٻن اديبن جا (محمد ابراهيم جويي سان خط و ڪتاب (1999ع)، ڇا لکان! (2005ع) ۽ ايئن ڀلا ڪيئن هوندو؟ (2010ع) ڇپجي چڪا آهن.
پاڻ هڪ ناول ”سو ديس منهنجو ڙي“ تي پڻ ڪم ڪري رهيو آهي.