عبدالحئي پليجو
سوانح
عبدالحئي پليجي جو جنم 31جنوري 1945ع تي ٺٽي ضلعي جي ننڍڙي ڳوٺ ”ٻنون“ ۾ ٿيو. عبدالحئي پليجي شروعاتي تعليم ٻني ۾ حاصل ڪئي. وڌيڪ تعليم نور محمد هاءِ اسڪول، مسلم ڪاليج حيدرآباد، سنڌ يونيورسٽي ۽ سنڌ لا ڪاليج مان حاصل ڪيائين. ايل ايل بي پاس ڪرڻ کانپوءِ هن ڪجهه وقت رسول بخش پليجي جي جونيئر جي حيثيت سان وڪالت ڪئي ۽ انهيءَ کانپوءِ 1972ع ۾ سرڪاري نوڪري ۾ گهڙيو، جيڪا هن نَوَ سال ڪئي. نيٺ پنهنجي والد ارباب نور محمد پليجي جي وفات کانپوءِ 1980ع ۾ نوڪريءَ تان استعيفا ڏئي اچي پنهنجي زمينداري سنڀالڻ سان گڏ لکڻ پڙهڻ جو مشغلو شروع ڪيائين.
ادبي اوسر
عبدالحئي جو والد نورمحمد پليجوسنڌ جي ڄاتل سڃاتل شخصيت ٿي گذري آهي. هن کي سياست ۽ ادب سان گهڻي دلچسپي هوندي هئي. هن جي سنڌ جي وڏي سياسي شخصيت محترم جي ايم سيد سان گهڻي ويجهڙائپ هوندي هئي. ارباب نور محمد پليجي جي ايم سيد جو ڪتاب ”جيئن ڏٺو آ مون“ ڇپرايو، جنهن تان مُلن ڪاوڙجي مٿس ڪفر جي فتوى ڪڍي. ارباب نور محمد پليجي وٽ ٻيو به ڪيتريون ئي ادبي ۽سياسي شخصيتون اينديون رهنديون هيو. اهڙي ماحول ۾ عبدالحئي پليجي جي ذهني اوسر ٿي ۽ انهن کان متاثر ٿي ارڙهن سالن جي عمر ۾ پنهنجي ڳوٺ ۾ ’انجمن نوجوان ٻنون‘ جو بنياد وڌائين ۽ هڪ لائبريري قائم ڪري ادبي ۽ سماجي سرگرمين جي شروعات ڪيائين. ”سنڌ ڳوٺ سڌار سنگت“ ۽ ”ٻنون ايڊيو ڪيشن ڪميٽي“ جي پليٽ فارم تان وقت بوقت سيمينار ،هيلٿ ڪئمپون اسڪولن جي شاگردن ۾ ذهني آزمائش ۽تقريري مقابلا ڪرائيندو رهيو.
عبدالحئي پليجو، جڏهن مڊل اسڪول ۾ پڙهندو هو ته ان وقت مرحوم محمد عثمان ڏيپلائي حيدرآباد مان هڪ هفتيوار اخبار ڪڍندو هو جنهن ۾ هن جون مزاحيا لکڻيون شايع ٿينديون هيون.تنهن کانپوءِ ڪجهه شاعري به ڪيائين، جيڪا سهڻي، سارنگ ۽ هندستان مان نڪرندڙ رسالي رابيل ۾ شايع ٿي. انهيءَ وقت هڪ ڪهاڻي به لکيائين، جيڪا مسلم ڪاليج حيدرآباد جي مئگزين ۾ ڇپي. يونيورسٽيءَ ۾ پڙهڻ جي دوران روزاني عبرت اخبار جي هفتيوار شاگردن جي صفحي ۾ ’سنڌوءَ جي هن پار‘ جي عنوان سان لکندو هو. انهي صفحي جو انچارج اسلم آزاد هوندو هو. يونيورسٽيءَ ڇڏڻ کانپوءِ، عبدالحئي پليجو نوڪري جي مصروفيت سبب لکڻ جاري رکي نه سگهيو. نيٺ نوڪري ڇڏڻ کانپوءِ 1981ع کان باقاعده لکڻ جي شروعات ڪيائين، انهي سلسلي ۾ هو هڪ هنڌ لکي ٿو ”اها به حقيقت آهي ته غلام حسين رنگريز جيڪر منهنجو ويجهو دوست نه هجي ها ته شايد وري لکڻ ممڪن نه ٿئي ها“.
شاگرد سياست
پنهنجي گهراڻي جي سياسي پسمنظر جي ڪري عبدالحئي پليجو شاگردي واري دور ۾، ڪجهه وقت سنڌ جي شاگرد سياست ۾ پڻ سرگرم رهيو. پاڻ حيدرآباد اسٽوڊنٽس فيڊريشن جو نائب صدر، سنڌ نيشنل اسٽوڊنٽس يونين جو صدر رهي چڪو آهي. سنڌ يونيورسٽي ۾ پڙهڻ جي دوران پاڻ 4مارچ واري تحريڪ ۾ پڻ سرگرميءَ سان حصو ورتائين ۽انهيءَ تحريڪ جي مهڙ واري دستي ۾ شامل هو. انهي دور ۾ هو ٻه دفعا جيل پڻ ويو. 4 مارچ جو ڏينهن سنڌ جو قومي ۽ شاگرد سياست ۾ سنگ ميل جي حيثيت رکي ٿو. شيخ اياز چواڻي: 4 مارچ سنڌ جو ”مئي ڊي“ آهي. اڳتي هلي عبدالحئي پليجي شاگرد سياست واري دور تي هڪ جامع ڪتاب ”سنڌي شاگرد سياست“ لکيو، جيڪو 1989ع ۾ شايع ٿيو. اهو 4مارچ ۽ سنڌ جي شاگرد سياست تي پهريون جامع ڪتاب آهي، نه ته انهي کان اڳ مسعود نوراني، رسول بخش پليجي، يوسف لغاري انهي تحريڪ تي ڪجهه ليک لکيا، جيڪي پوءِ ”4مارچ ۽ سنڌي جوڌا“ جي سري هيٺ ڪتابي صورت ۾ شايع ٿيا. انهيءَ سلسلي جو ٻيو ڪتاب پروفيسر اعجاز قريشي جو ترتيب ڏنل ”4 مارچ ۽ اڄ جي سنڌ“ آهي. منهنجي خيال ۾ عبدالحئي پليجو جيڪر ٻيو ڪجهه نه به لکي ها ته به اهو ڪتاب کيس زنده ۽ جاويد رکڻ جي لاءِ ڪافي آهي. ڪتاب جي اهميت بيان ڪندي مهاڳ ۾ ف - م - لاشاري لکي ٿو:
”عبدالحئي پليجي جو هي ڪتاب جيڪو هڪ لحاظ کان سندس سياسي سرگرمين جي ڊائري به آهي، ان ڪري به هڪ اهم دستاويز آهي جو اُن ۾ ڏنل مواد منجهان اسان کي پنهنجو هڪ زبردست ۽ تاريخي سياسي تجربو سامهون اچي ٿو. جنهن حوصلي، ترتيب ۽ تنظيم سان شاگرد تحريڪ هلي ۽ ان اڳتي هلي جهڙي طرح سنڌ جي ماڻهن کي اڳتي وڌڻ ۾ مدد ڪئي، جو خود حڪمرانن کي اصل ۾ نه، ته به اصولي طرح ون يونٽ کي هڪ سياسي بداخلاقي سمجهي ٽوڙڻ جو اعلان ڪرڻو پيو. هن ئي چوٿين مارچ جي ڏينهن کي اسان هينئر پيمانو بڻائي ڳالهين کي پرکيون ٿا.“
سفرناما:
عبدالحئي پليجي جي پهريون ڪتاب The Rule sindh for fifteen years آهي، جيڪو انهن ڪامورن جي لسٽن تي ٻڌل آهي. جن پاڪستان ٺهڻ جي شروعاتي پندرهن سالن تائين مختلف ادارن جي صورت ۾، سنڌ مٿان حڪمراني ڪئي. عبدالحئي پليجي جو پهريون سفرنامو ڪتابي صورت ۾ 1983ع ۾ ”ڏوريم ڏيساور“ جي نالي سان ڇپيو. جنهن جو مهاڳ الطاف شيخ لکيو. انهي سفرنامي کي تمام سٺي پذيرائي ملي، جنهن عبدالحئي پليجي جي همت وڌائي ۽ هو انهيءَ ميدان ۾ پنهنجي منفرد ۽ معلوماتي سفرنامن سان اڳتي وڌڻ لڳو.
عبدالحئي پليجي جي سفرنامن جي منفرد خوبي اها آهي ته انهن ۾ وندر ۽ ورنهن سان گڏ، معلومات جو ڀنڊار پڻ ملي ٿو، جنهن ۾ سفر ڪيل ملڪن جي سياسي، جاگرافي، تاريخي، ڌرمي ۽ معاشي صورتحال جي پڻ ڇنڊڇاڻ ڪيل هوندي آهي.
عبدالحئي پليجي جا هيستائين اٺ سفرناما شايع ٿي چڪا آهن، جيڪي مختلف ملڪن جي سير ۽تفريح تي مشتمل آهن، جن جو وچور هن ريت آهي.
(1) ڏوريم ڏَيساور (1983ع)
(2) هو جي وڻ ولات جا (1984ع)
(3) ڪنواريون ۽ ڪنول (1985ع)
(4) ديس بديس (1987ع)
(5) اُتر لڳا آءُ پرين (2002ع)
(6) ڪجل ڀنل نيڻ (2001ع)
(7)پريان سندي پار ڏي (2004ع)
(8)بندر مون ڏور ٿيا (2005ع)
(9) اسان پنڌ پرين ڏي (آتم ڪهاڻي) (2010ع)
(10) ڳر لڳي ڳالهيون ڪريون (2010ع)
مٿين ڪتابن کانسواءِ عبدالحئي پليجي جو هڪ ترتيب ڏنل ڪتاب ”هي وري نه ورندو وڻجارو“ پڻ ڇپيل آهي، جيڪو سندس والد ارباب نور محمد پليجي جي وفات کانپوءِ سندس شخصيت تي لکيل مختلف ليکڪن جي مضمونن جو مجموعو آهي.
عجائبات عالم:
سفرنامن ۽ شاگرد سياست تي لکيل ڪتاب کانسواءِ عبدالحئي پليجي جو اهم ڪتاب ”عجائبات عالم“ آهي، جيڪو 2004ع ۾ ڇپيو. هن ڪتاب ۾ دنيا جي 75 عجائبات بابت تاريخي معلومات سان گڏ تصويرون پڻ ڏنل آهن. جهڙوڪ: مصر جا اهرام، موهن جو دڙو، ديوار چين، برٽش ميوزيم، ٽوڪيو ٽاور، وائيٽ هائوس، توپ ڪپي ميوزيم، بابل جا باغ، تاج محل، انگلش ٽيونل، نياگرا آبشار وغيره شامل آهن. ڪتاب جي مهاڳ ۾ ڊاڪٽر غلام علي الانا لکي ٿو:
”مون کي يقين آهي ته هن ڪتاب ۾ ڏنل مواد پڙهندڙن جي مطالعي لاءِ جتي دنيا جي تاريخ جي مواد جي سلسلي ۾ اضافو ڪندو، اتي اهي پڙهندڙ جيڪي جاگرافي، جيالاجي، ائنٿرا پالاجي، آرڪيالاجيءَ جهڙن علمن ۾ دلچسپي رکندا هوندا، انهن لاءِ هي ڪتاب نهايت ئي معلوماتي ۽ ڪارائتو ثابت ٿيندو...... هي ڪتاب جنهن انداز سان لکيو ويو آهي ۽ جنهن طرز بيان سان هرماڳ جو منظر چٽيو ويو آهي، ان لاءِ محترم عبدالحئي پليجي جي طرز تحرير جي جيتري تعريف ڪجي اوتري گهٽ آهي.“
عجائبات عالم سنڌي ۾ پنهنجي نوعيت جو پهريون ڪتاب آهي ۽ اهو ڪتاب ثابت ڪري ٿو ته سنڌي ادب ۽ ٻولي هر قسم جي ڪتابن سان مالا مال ٿيندي پئي وڃي.