ڏاهپ / اخلاقيات

شرح حُجة الله البالغه

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب شاهه ولي الله رحه جو ”شرح حجة الله البالغه“ اوهان اڳيان حاضر آهي. ڪتاب جو ليکڪ مولانا عبيد الله سنڌي آهي ۽ سنڌيڪار مولانا محمد انس راڄپر صاحب آهي. امام شاهه ولي اللهؓ، اسلامي دنيا جو يگانو عالم هو، جنهن سماجي زندگي ۽ اقتصاديات جي بدلجندڙ انواع کي خدا جو شان قرار ڏنو ۽ ان پسمنظر ۾ شريعت جي حڪمن جا اسرار ۽ حڪمتون نروار ڪيون. سندس جڳ مشهور ڪتاب ”حجة الله البالغه“ کي ان سلسلي ۾ اسلامي دنيا جي علمي حلقن ۾ بيحد مقبوليت حاصل رهي آهي. امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، شاهه ولي اللهؓ جي فڪر جو وڏو شارح رهيو آهي، تنهن حجة الله البالغه جي شرح پڻ لکي هئي. هي ڪتاب ان شرح جو سنڌي ترجمو آهي.
Title Cover of book شرح حُجة الله البالغه

پهرئين دور ۾ ڪتاب نه لکجڻ جو سبب

گذريل دور جي ماڻهن کي پاڻ سڳورنﷺ جي صحبت جي برڪت حاصل هئي، اهي پاڻ سڳورن جي زماني جي ويجهو هئا، ان کان سواءِ سندن پاڻ ۾ ڪي اختلاف به گهڻا ڪونه هئا ۽ جيڪا شيءِ پاڻ سڳورن کان ثابت ٿي ويندي هئي، انهن جون طبيعتون ان کان مطمئن ٿي وينديون هيون. اهي سبب هئا جن جي ڪري انهن کي هن فن جي تدوين جي ضرورت محسوس نه ٿي. ٿورن گهڻن مسئلن ۾ جيڪڏهن انهن کي ڪي شڪ شبها پيدا به ٿيا ته انهن پنهنجي زماني جي عالمن وٽ وڃي اطمينان حاصل ڪري ٿي ورتو. جنهن ڪري اهي اهڙي قسم جي فن جو ڪو ڪتاب لکڻ کان بي پرواهه رهيا. هن علمِ جو مثال به علم حديث جهڙو آهي. پهرين صديءَ ۾ حديث جي امامن جي موجودگيءَ ۾ ان دور جا ماڻهو حديث جي فن جوڙڻ جي ضرورت محسوس نه ڪري سگهيا. ڇاڪاڻ ته حديث جي ثبوت بابت تمام گهٽ اختلاف ٿيو ٿي ۽ ڪوڙيون ڳالهيون حديثن ۾ شامل ڪرڻ وارا ماڻهو اڃا پيدا نه ٿيا هئا. انهن کي به جيڪڏهن ٿورو گهڻو ڪڏهن ڪنهن حديث ۾ شبهو پيدا ٿي پوندو هو ته عالمن کان پڇي، تسلي ڪري وٺندا هئا. ان ڪري اهي نه ”غريب الحديث“ جي فن بابت ڪجهه لکي سگهيا ۽ نه ڪو ”اسماءُ الرجال“ تي ڪي ڪتاب لکيائون، نه ”اصول حديث“ تي، نه ”مختلف الحديث“ تي ۽ نه ”فقہ الحديث“ تي، نه صحيح کي ضعيف حديث کان جدا ڪرڻ، نه ڪوڙي حديث کي صحيح حديث کان نکيڙ ڪرڻ جي طرف توجهه ڪري سگهيا. انهن سڀني فنن جا ڪتاب ۽ انهن جا اصول توڙي فروع تمام وڏي مدت گذرڻ کان پوءِ ان وقت لکيا ويا، جڏهن عالمن کي ضرورت محسوس ٿي ۽ جڏهن علم حديث منجهان صحيح طرح فائدو حاصل ڪرڻ ان ڳالهه تي وڃي بيٺو ته ماڻهو جيستائين اهي علم حاصل نه ڪندو ته صحيح حديث تائين پهچي نه سگهندو. اهڙي طرح فقيهن ۾جڏهن اختلاف پيدا ٿيو ۽ اهو وڌي وڃي وڻ ٿيو. اهو اختلاف، احڪامن جون علتون متعين ڪرڻ ۾ اختلاف ڪرڻ، تان پيدا ٿيو. تڏهن انهن کي علتن ۾ بحث ڪرڻ جي ضرورت محسوس ٿي ۽ اها ضرورت پڻ پيدا ٿي ته جيڪي مصلحتون شريعت جي نظر ۾ رکيون ويون آهن، اهي انهن علتن سان حاصل ٿين ٿيون يا نه. ۽ اهڙي طرح هاڻي جڏهن کوڙسارن ديني بحثن ۾ صرف بي دين عقلمندن جي خيالن مان دليل وٺڻ شروع ڪيا ويا ۽ عقيدن توڙي عملي اصولن ۾ تمام گهڻا شڪ شبها ظاهر ٿي پيا ته اهڙي زماني ۾ دين جي کليل ۽ چٽن حڪمن کي عقلي دليلن سان ثابت ڪرڻ، معقول ۽ منقول جي پاڻ ۾ موافقت ۽ هڪ جهڙائي پيدا ڪرڻ دين جي سڀ کان وڏي خدمت ٿيندي ۽ مسلمانن جي مختلف جماعتن کي پاڻ ۾ ملائڻ جي ڪوشش هڪ سٺو ۽ معقول ڪم ٿيندو. ۽ اهو ڪم سڀ کان مٿاهين عبادت ۽ نيڪيءَ جي ڪمن ۾ سڀ کان وڏي نيڪي قرار ڏنو ويندو.