ڏاهپ / اخلاقيات

شرح حُجة الله البالغه

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب شاهه ولي الله رحه جو ”شرح حجة الله البالغه“ اوهان اڳيان حاضر آهي. ڪتاب جو ليکڪ مولانا عبيد الله سنڌي آهي ۽ سنڌيڪار مولانا محمد انس راڄپر صاحب آهي. امام شاهه ولي اللهؓ، اسلامي دنيا جو يگانو عالم هو، جنهن سماجي زندگي ۽ اقتصاديات جي بدلجندڙ انواع کي خدا جو شان قرار ڏنو ۽ ان پسمنظر ۾ شريعت جي حڪمن جا اسرار ۽ حڪمتون نروار ڪيون. سندس جڳ مشهور ڪتاب ”حجة الله البالغه“ کي ان سلسلي ۾ اسلامي دنيا جي علمي حلقن ۾ بيحد مقبوليت حاصل رهي آهي. امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، شاهه ولي اللهؓ جي فڪر جو وڏو شارح رهيو آهي، تنهن حجة الله البالغه جي شرح پڻ لکي هئي. هي ڪتاب ان شرح جو سنڌي ترجمو آهي.
Title Cover of book شرح حُجة الله البالغه

حشر جي واقعن جون حڪمتون

جهڙيءَ ريت پاڻيءَ جا قطرا برسات جي شڪل ۾ زمين تي وسندا آهن، ٿوري دير کان پوءِ اهي پاڻيءَ جو هڪ وهڪرو بڻجي وهڻ شروع ڪندا آهن، ننڍا ننڍا وهڪرا گڏجي هڪ قسم جون ننڍيون ننڍيون پاڻيءَ جون نهرون بڻجي پوندا آهن، ننڍيون ننڍيون نهرون وري پاڻ ۾ ملڻ کان پوءِ هڪ درياءَ تي پونديون آهن پوءِ ننڍا ننڍا درياءَ پاڻ ۾ ملي هڪ تمام وڏي درياءَ کي جنم ڏيندا آهن، بلڪل اهڙيءَ طرح قريب قريب جو مثال آهي انساني روح جو. جيڪو پنهنجي باطني وصفن ۾ جنهن فرد سان وڌيڪ ويجهو هوندو آهي، مرڻ کان پوءِ ان سان ملي ويندو آهي. اهو انهن ۾ موجود قدرتي ڪشش جي سببان ٿيندو آهي. اهڙي طرح هي ٻه فرد اڳتي هلي ٻين سان، وري ٽين سان، وري چوٿين سان ملندا رهندا آهن ۽ ان طريقي سان هم صفت انسانن جي هڪ ڊگهي قطار ٺهي پوندي آهي، جن جي پنهنجي قدرتي نظام مطابق هڪ ترتيب هوندي آهي. جن فردن ۾ سؤ فيصد قوت هوندي آهي، اهي سڀني کان اڳ ۾ هوندا، انهيءَ جي پٺيان ان کان هڪ درجو گهٽ 99 فيصد قوت وارا، ان کان پوءِ 98 ، وري 97. اهڙي طرح انهن جي قطار هڪ ٻئي پٺيان هوندي آهي. انهن جي ان صف ۾ هڪ نئين شيءِ نظر ايندي آهي. اها هيءَ ته پهرين جڏهن هيءُ فرد ڪم ڪندا هئا ته سندن شخصي قوت سمورا سندن ڪم ڪندي هئي، هاڻي هن صف ۾ ملي وڃڻ کان پوءِ، فردن جون شخصي قوتون لڪي وينديون آهن ۽ انهن ۾ جيڪا قوت گڏيل هوندي آهي ۽ سڀني ۾ موجود هوندي آهي، اها نمايان معلوم ٿيندي آهي. اها ڳالهه سمجهائڻ لاءِ هڪ مثال ڏنو ويندو آهي. جيئن پاڻيءَ ۾ طبعي طور ٿڌاڻ هوندي آهي، اهو باهه تي رکڻ سان عارضي طور گرم ٿي ويندو آهي، جنهن وقت پاڻيءَ جي گرمي تيز ٿي ويندي آهي ۽ پاڻي اُٻرڻ لڳندو آهي، ان وقت جيڪڏهن ان ۾ هٿ وجهبو ته هٿ سڙي پوندو، (يعني گرم ٿي وڃڻ کان پوءِ پاڻي باهه وارو ڪم ڪرڻ لڳندو آهي، ان جي طبعي طور ٿڌ پهچائڻ واري. وصف گم ٿي ويندي آهي ۽ عارضي طور کيس ملندڙ گرمي، نمايان ٿي پوندي آهي پر تنهن هوندي به ان ساڙيندڙ پاڻيءَ کي جيڪڏهن باهه تي هاربو ته ان کي وسائي ڇڏيندو. ڇاڪاڻ ته ان جي طبعي ٿڌاڻ جيتوڻيڪ عارضي طور گم هئي پر مورڳو ختم نه ٿي آهي. اهڙي طرح مٿئين مسئلي ۾ فردن جي گڏيل صف ۾ انسانيت جون طبعي خاصيتون نمايان ٿي وينديون ۽ عارضي شخصي قوتون گم ٿي وينديون. پاڻيءَ ۾ طبعي خاصيت گم ٿيل هئي ۽ عارضي خاصيت ظاهر هئي. هتي عارضي خاصيت گم آهي ۽ طبعي خاصيت نمايان آهي.) اهڙيءَ طرح ايئن ٿوري ٿوري فرق سان انسانيت جون کوڙساريون قطارون ٺهي پونديون. اسان جيڪڏهن پهرين قطار ۾ ملڪيت کي پنجاهه نمبر ڏيون، اهڙيءَ طرح بهيميت کي به پنجاهه نمبر ته هڪ هڪ نمبر جي گهٽ وڌائيءَ سان تمام گهڻيون قطارون ٿي سگهن ٿيون ۽ هر هڪ قطار کي ٻي قطار سان ملي پنهنجي نمبر تي رهڻو هوندو. جنهن صف ۾ سڀ کان وڌيڪ ملڪيت هوندي، اها سڀ کان وڌيڪ مٿاهين هوندي ۽ ان کان جنهن قطار ۾ هڪ نمبر گهٽ ملڪيت هوندي، اها ان جي ويجهو هوندي، ان طرح نمبر وار قطارون ٺهنديون وينديون، ان طرح سان جڏهن اهي سڀ قطارون ملي بيهنديون ته اصل انسانيت نمايان ٿي پوندي. جيئن شخص جي انفراديت صف ۾ لڪي ۽ گم ٿي ويندي ايئن ئي هر هڪ قطار جي الڳ الڳ سڃاڻپ پوري مجموعي انسانيت ۾ گم ٿي ويندي. (يعني جيئن افرادي قوتون جڏهن صف ۾ اچن ٿيون ته هاڻي صف واري قوت نمايان ٿئي ٿي ۽ افرادي قوت ان ۾ گم ٿي وڃي ٿي. اهڙيءَ طرح جڏهن گهڻيون صفون ملي ڪري هڪ مجموعو تشڪيل ڏين ٿيون ته هاڻي ان مجموعي ۾ انهن صفن جو تشخص گم ٿي وڃي ٿو ۽ ان مجموعي جي بحيثيت مجموعي قوت نمايان ٿئي ٿي.) هيءَ انسانيت، عالم مثال جي جنهن طبقي مان تقسيم ٿي آهي، اتي ان جو پورو خزانو محفوظ آهي. ان هنڌ جو نالو حظيرة القدس آهي. حشر جي ميدان ۾ فردن جي ملڻ کان پوءِ قطارن ۽ قطارن جي ملڻ کان پوءِ جيڪا گڏيل انسانيت مرتب ٿي، ان کي پنهنجي اصل خزاني حظيرة القدس ڏانهن طبعي طور ڪشش هوندي آهي ۽ انهيءَ ڪشش جو جيڪو اثر قطارن ۽ انهن جي شخصيتن تي ٿيندو آهي يعني جيڪي انهن ۾ قوتون محفوظ هيون ۽ جيڪي قبر جي زماني ۾ مهذب ٿي چڪيون آهن، ان سان اهي هڪ نئين شڪل ۾ نمايان ٿيڻ لڳنديون آهن. ان تبديليءَ ۾ ڪهڙيون قوتون ڪم ڪري رهيون آهن، انهن کي سمجهڻ، اصل ۾ حشر جي واقعن جي تشريح ۽ وضاحت به آهي، ته حڪمت به آهي.