امانت جي معنيٰ
اِنَّا عَرَضۡنَا الۡاَمَانَۃَ عَلَی السَّمٰوٰتِ وَ الۡاَرۡضِ وَ الۡجِبَالِ فَاَبَیۡنَ اَنۡ یَّحۡمِلۡنَہَا وَ اَشۡفَقۡنَ مِنۡہَا وَ حَمَلَہَا الۡاِنۡسَانُ ؕ اِنَّہٗ کَانَ ظَلُوۡمًا جَہُوۡلًا ﴿ۙ۷۲﴾ لِّیُعَذِّبَ اللّٰہُ الۡمُنٰفِقِیۡنَ وَ الۡمُنٰفِقٰتِ وَ الۡمُشۡرِکِیۡنَ وَ الۡمُشۡرِکٰتِ وَ یَتُوۡبَ اللّٰہُ عَلَی الۡمُؤۡمِنِیۡنَ وَ الۡمُؤۡمِنٰتِ ؕ وَ کَانَ اللّٰہُ غَفُوۡرًا رَّحِیۡمًا ﴿٪۷۳﴾ (الاحزاب: 73-72)
”اسان آسمانن، زمين ۽ پهاڙن اڳيان امانت (حڪمرانيءَ جي ذميواري) پيش ڪئي، پر انهن سڀني انڪار ڪري ڇڏيو ۽ ڊڄي ويا، صرف انسان ان کي قبول ڪري ورتو. (۽ پاڻ ان جو لائق به هو) ڇاڪاڻ ته هو ”ظالم“ ۽ ”جاهل“ آهي. (الله تعاليٰ کي اهو منظور هو ته اهڙو نظام ضرور قائم ٿئي.) ته جيئن منافق مردن، منافق عورتن، مشرڪ مردن ۽ مشرڪ عورتن تي عذاب ڪري ۽ مؤمن مرد ۽ عورتن تي رحمت جا مينهن وسائي، الله تعاليٰ بخشيندڙ ۽ مهربان آهي.“
امام غزالي، بيضاوي ۽ ٻيا محقق اشاري ۾ لکن ٿا ته هن آيت ۾ امانت مان مراد ”قانون تي پابندي جو جيڪو فرض آهي، ان جي ذميواري قبول ڪرڻ آهي.“ ان جي صورت ۾ هيءَ آهي ته فرمانبرداريءَ جي صورت ۾ ثواب ۽ نافرماني جي صورت ۾ عذاب جي اصول کي قبول ڪري وٺجي. قرآن ۾ جيڪو چيو ويو آهي ته ”اسان انهن تي هيءَ ذميواري پيش ڪئي.“ ان جو مطلب آهي ته انهن جي استعداد ۽ صلاحيت کي سامهون رکي جائزو ورتو ويو ته اُهي هن ذميواريءَ قبول ڪرڻ جا اهل آهن يا نه؟ (صلاحيتن جو اندازو ڪيو ويو ته انهن ۾ ڪم ڪرڻ وارو مادو آهي يا نه؟) ۽ جيڪو چيو ويو ته ”انهن انڪار ڪيو.“ ان مان زباني انڪار مراد ناهي بلڪ طبعي انڪار مراد آهي، يعني طبعي طور تي انهن ۾ ان ڪم ڪرڻ جي لياقت ۽ صلاحيت ناهي. ۽ جيڪو چيو ويو ته ”انسان انهيءَ وزن کي قبول ڪيو.“ ان جو مطلب آهي ته ان ۾ ڪم ڪرڻ جي صلاحيت آهي.