ڏاهپ / اخلاقيات

شرح حُجة الله البالغه

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب شاهه ولي الله رحه جو ”شرح حجة الله البالغه“ اوهان اڳيان حاضر آهي. ڪتاب جو ليکڪ مولانا عبيد الله سنڌي آهي ۽ سنڌيڪار مولانا محمد انس راڄپر صاحب آهي. امام شاهه ولي اللهؓ، اسلامي دنيا جو يگانو عالم هو، جنهن سماجي زندگي ۽ اقتصاديات جي بدلجندڙ انواع کي خدا جو شان قرار ڏنو ۽ ان پسمنظر ۾ شريعت جي حڪمن جا اسرار ۽ حڪمتون نروار ڪيون. سندس جڳ مشهور ڪتاب ”حجة الله البالغه“ کي ان سلسلي ۾ اسلامي دنيا جي علمي حلقن ۾ بيحد مقبوليت حاصل رهي آهي. امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، شاهه ولي اللهؓ جي فڪر جو وڏو شارح رهيو آهي، تنهن حجة الله البالغه جي شرح پڻ لکي هئي. هي ڪتاب ان شرح جو سنڌي ترجمو آهي.
Title Cover of book شرح حُجة الله البالغه

نفسي حالتن (اندروني ملڪن) سان انساني عملن جو ڳانڍاپو

انساني عملن مان، انسان جي روح جون حالتون (نفسي حالتون) ۽ ڪيفيتون ظاهر ٿينديون آهن. انسان جي روح جون ڪيفيتون سڀ کان وڌيڪ کولي چٽيون ڪري مڪمل وضاحت ۽ تشريح سان عمل ئي ٻڌائي سگهندا آهن. نه صرف اهي اندروني ملڪا يا ڪيفيتون عملن سان معلوم ڪري سگهبيون آهن بلڪ عمل ئي هڪ اهڙو ڄار آهي جنهن سان اهي روحاني ڪيفيتون شڪار ڪري ۽ حاصل ڪري سگهبيون به آهن. (جيڪڏهن انسان چاهي ته پنهنجو پاڻ ۾ روحاني ڪيفيتون پيدا ڪري ته ان جو واحد ذريعو عمل ئي آهن يعني هتي ٻنهي طرفن کان تماشو آهي. عمل، اندروني ملڪہ/ ڪيفيت جي علامت يا ان جو مظهر آهي، عمل ئي ٻڌائيندو ته اندروني ڪيفيت ڪهڙي آهي ۽ اهڙي طرح وري عمل سان ئي اهي ڪيفيتون پختيون ۽ مضبوط ٿينديون آهن. يعني اندروني ملڪا عمل سان سڃاتا به ويندا آهن ته عملن سان حاصل به ڪري سگهبا آهن.) عام ماڻهو فطري طور روحاني ڪيفيتن توڙي عمل ٻنهي کي هڪ ئي شيءِ سمجهندا آهن، ان جو مطلب اهو آهي ته عام ماڻهو جڏهن روحاني ڪيفيتون ٻڌائڻ گهرندا آهن ته انهن جي جاءِ تي عملن جو ئي بيان ڪندا آهن. عملن ۽ روحاني ڪيفيتن جو پاڻ ۾ ڳانڍاپو ايترو گهرو هوندو آهي، جو طبعي طور تي پوري انساني نوع ۾ ان کي محسوس ڪيو ويندو آهي. دنيا جي ڪنهن به حصي ۾ توهان وڃي ڏسو، هر هنڌ ماڻهو روحاني ڪيفيتن کي عملن جي ذريعي ائين بيان ڪندا آهن، جو ٻئي بنهه هڪ محسوس ٿيندا آهن. انساني نوع جو ڪوبه اهڙو طبقو ڪونهي جيڪو ان معاملي ۾ ٻين کان الڳ هجي، ان ڪري اهو چئي سگهجي ٿو ته انساني نوع جي هي فطري خاصيت آهي. ان جو سبب اهو آهي ته انساني خيال جڏهن هڪ ڪم ڪرڻ طرف متوجهه ٿيندو آهي ۽ انسان جون روحاني قوتون ان خيال جي موافقت ڪنديون آهن ته اهو عمل ۽ خيال وڌيڪ کلي ۽ واضح ٿي پوندو آهي. پر جيڪڏهن انسان جون روحاني قوتون ان خيال جي موافقت نه ڪن ته اهو خيال ڪمزور ٿي پوندو آهي. مطلب ته انسان جي روحاني ڪيفيتن جي تائيد سان انسان جون عملي قوتون وڌيڪ مضبوط ٿينديون آهن. ان کان پوءِ جڏهن انسان ڪم ڪندو آهي ته ان خيال جو سرچشمو ملڪيت هجي يا بهيميت، ٻنهي صورتن ۾ خيالن جو منبع ۽ سرچشمو مضبوط ٿيندو آهي ۽ ان جو مخالف منبع ڪمزور ٿيندو آهي. حضور اڪرم ﷺ جن جو هيءُ قول ان ئي ڳالهه ڏانهن اشارو ڪري ٿو ته انسان جي نفس ۾ تمنا ۽ شهوت پيدا ٿيندي آهي ۽ جنسي اوزار، ان جي تصديق ڪندا آهن يا ان جو انڪار ڪندا آهن.