ڏاهپ / اخلاقيات

شرح حُجة الله البالغه

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب شاهه ولي الله رحه جو ”شرح حجة الله البالغه“ اوهان اڳيان حاضر آهي. ڪتاب جو ليکڪ مولانا عبيد الله سنڌي آهي ۽ سنڌيڪار مولانا محمد انس راڄپر صاحب آهي. امام شاهه ولي اللهؓ، اسلامي دنيا جو يگانو عالم هو، جنهن سماجي زندگي ۽ اقتصاديات جي بدلجندڙ انواع کي خدا جو شان قرار ڏنو ۽ ان پسمنظر ۾ شريعت جي حڪمن جا اسرار ۽ حڪمتون نروار ڪيون. سندس جڳ مشهور ڪتاب ”حجة الله البالغه“ کي ان سلسلي ۾ اسلامي دنيا جي علمي حلقن ۾ بيحد مقبوليت حاصل رهي آهي. امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، شاهه ولي اللهؓ جي فڪر جو وڏو شارح رهيو آهي، تنهن حجة الله البالغه جي شرح پڻ لکي هئي. هي ڪتاب ان شرح جو سنڌي ترجمو آهي.
Title Cover of book شرح حُجة الله البالغه

ملڪيت ۽ بهيميت جو گڏ ٿيڻ

هيءُ ٻئي قوتون ڪنهن هڪ انسان ۾ ٻن طريقن سان جمع ٿي سگهن ٿيون:
1- پهرئين قسم جو نالو آهي ”تجاذب“ (ڪشمڪش، ڇڪتاڻ) ان ۾ هر هڪ قوت پنهنجي پنهنجي تقاضائن کي پورو ڪرڻ لاءِ زور لڳائيندي آهي ۽ ترقيءَ جو جيڪو آخري نقطو کيس نظر ۾ هوندو آهي ان تائين پهچڻ جي ڪوشش ڪندي آهي ۽ پنهنجي طبعي نظام کي قائم رکندي آهي. جڏهن ملڪيت ۽ بهيميت ٻنهي مان هر هڪ جي خواهش ان طرح زوردار هوندي ته لازمي طور منجهن ڪشمڪش ۽ ڇڪتاڻ پيدا ٿيندي. اهڙي صورت ۾ جيڪڏهن ملڪيت غالب ٿي وئي ته بهيميت جا اثر ڪمزور ٿي ويندا، جيڪڏهن بهيميت غالب ٿي وئي ته ملڪيت جا اثر ڪمزور ٿي ويندا.
2- ٻئي قسم کي ”اصطلاح“ (سمجهوتو ڪرڻ) چوندا آهن. اهو هيئن ٿيندو آهي ته ملڪيت پنهنجي اصلي تقاضائن کان ٿورو هيٺ لهي ايندي، اها اهڙن ڪمن تي به راضي ٿي ويندي جيڪي بهيميت به ڪري سگهندي آهي، مثال طور، عقل، سخاوت، عفت، (خراب عادتن کان بچڻ) ذاتي فائدي مٿان نوعي فائدن کي اهميت ڏيڻ، مستقبل تي نظر رکڻ، رڳو ويجهي وارين شين تائين پنهنجي نظربند نه ڪرڻ، (دورانديشي)، سمورن ڪمن ۾ بهتريءَ کي پسند ڪرڻ، (جيڪڏهن ملڪيت انهن وصفن تي راضي ٿي وڃي ته ان کي پنهنجي اصل طبعي تقاضا مطابق الاهي صفتن ۽ اسمن ۾ غور ڪرڻ واري رتبي کان هيٺ لهڻو پوندو ۽ ان تي زور ڏيڻ ڇڏڻو پوندو، ڇاڪاڻ ته بهيميت ان رتبي تي ڪڏهن به پهچي نه ٿي سگهي.) ۽ بهيميت کي وري پنهنجي تقاضائن کان ٿورو مٿڀرو ٿيڻو پوندو آهي ۽ جيڪا شيءِ عوامي فائدي واري هجي، ان تائين پنهنجو پاڻ کي زبردستي پهچائڻو پوندو. (شخصي فائدن کي ڇڏي خالص عمومي مصلحت جو تصور جيڪڏهن نه ڪري سگهي ته گهٽ ۾ گهٽ عمومي مصلحت جي مخالف شين کان پاسو ڪرڻو پوندو.) ان نقطي تي ٻنهي ۾ صلح ٿي ويندو آهي ۽ هڪ اهڙو مزاج پيدا ٿي پوندو آهي جنهن ۾ منجهن ڪوبه اختلاف نه رهندو آهي.