ڏاهپ / اخلاقيات

شرح حُجة الله البالغه

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب شاهه ولي الله رحه جو ”شرح حجة الله البالغه“ اوهان اڳيان حاضر آهي. ڪتاب جو ليکڪ مولانا عبيد الله سنڌي آهي ۽ سنڌيڪار مولانا محمد انس راڄپر صاحب آهي. امام شاهه ولي اللهؓ، اسلامي دنيا جو يگانو عالم هو، جنهن سماجي زندگي ۽ اقتصاديات جي بدلجندڙ انواع کي خدا جو شان قرار ڏنو ۽ ان پسمنظر ۾ شريعت جي حڪمن جا اسرار ۽ حڪمتون نروار ڪيون. سندس جڳ مشهور ڪتاب ”حجة الله البالغه“ کي ان سلسلي ۾ اسلامي دنيا جي علمي حلقن ۾ بيحد مقبوليت حاصل رهي آهي. امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، شاهه ولي اللهؓ جي فڪر جو وڏو شارح رهيو آهي، تنهن حجة الله البالغه جي شرح پڻ لکي هئي. هي ڪتاب ان شرح جو سنڌي ترجمو آهي.
Title Cover of book شرح حُجة الله البالغه

انسان جي ترقيءَ جو راز

ان کان پوءِ توهان انساني نوع تي غور ڪيو، توهان کي ان ۾ اهي سڀ خاصيتون نظر اينديون جيڪي وڻن ۾ هيون (جيئن جسم، وڌڻ ويجهڻ وغيره) ۽ اهي خاصيتون پڻ جيڪي حيوانن ۾ هيون،جيئن کنگهڻ، آرس ڀڃڻ، اوڳرائي ڏيڻ، گندگي پيٽ منجهان ٻاهر ڪڍڻ، پيدا ٿيندي ئي بُبا ڌائڻ وغيره. سڀ حيواني خاصيتون انسانن ۾ به عام حيوانن جيان موجود هونديون آهن. گڏوگڏ انسانن اندر ٻيون به اهڙيون خاصيتون موجود هونديون آهن جيڪي کيس عام حيوانن کان الڳ حيثيت ڏينديون آهن، انهن خاصيتن مان ڪجهه هي آهن: ڳالهائڻ، ٻئي جي ڳالهه کي سمجهڻ، سوچڻ، ”بديهيات“ (اهڙا مسئلا جيڪي انسان بغير سوچ ۽ ويچار جي عام طور حواس ذريعي سولائيءَ سان سمجهي سگهندو آهي.) کي ترتيب ڏئي انهن مان نوان علم پيدا ڪرڻ، تجربي ۽ هڪ ئي قسم جا نتيجا ڏيندڙ مختلف واقعن کي سامهون رکي صحيح اندازو ۽ تخمينو لڳائي انهن تجربن ۽ واقعن مان اصول ۽ ڪليا قاعدا ٺاهڻ، انهن ذريعي نوان علم تجويز ڪرڻ، جن شين جي وصف حواس ۽ تخيل سان متعين نه ٿي ڪري سگهجي، انهن شين جي وصف کي عقل سان متعين ۽ منضبط ڪرڻ، پوريءَ همت ۽ قوت سان تهذيب ۽ تمدن ۽ پاڻ سنوارڻ جي گهرجن کي پورو ڪرڻ، عدل قائم ڪرڻ لاءِ ملڪ فتح ڪري پنهنجي حڪم هيٺ آڻڻ وغيره انساني نوع جون خصوصيتون آهن. مٿين شين جو انساني خاصيتون هئڻ بابت دليل اهو آهي ته سموريون قومون، کوڙسارن اختلافن باوجود، انهن مٿين خصوصيتن جي مٿان متفق آهن. ايتري حد تائين جو چوٽيارن جبلن جي وچ ۾ غارن ۾ رهندڙ جابلو قومون پڻ انهن جذبن کان خالي ناهن.
ان منجهان هيءُ نتيجو نڪري ٿو ته انساني ”صورت نوعيه“ جي تهه منجهان هڪ راز پيدا ٿئي ٿو جيڪو انهن خوبين کي پاڻ سان لازم رکي ٿو ۽ اهو راز هيءُ آهي ته انساني مزاج جي گهرج آهي ته سندس عقل سندس جذبن تي غالب هجي ۽ سندس جذبا سندس طبعي خواهشن تي غالب هجن. (دماغ جيڪو عقل جو مرڪز آهي، اهو سڀ کان مٿي آهي، دل جذبن جو خزانو آهي، اها وچ ۾ آهي ۽ جگر جيڪو طبعي ضرورتن جي پيدا ٿيڻ جي جاءِ آهي، سو سڀ کان هيٺ آهي. انهن سڀني جي قدرتي ساخت منجهان ئي اهو نتيجو ٿو نڪري ته صحيح انسان اهو ٿيندو، جنهن جو عقل جذبن تي ۽ جذبا طبعي خواهشن تي ڪنٽرول رکن.)