دنيا ۾ انساني عملن جي جزا
قرآن شريف ۾ آهي ته:
وَ مَاۤ اَصَابَکُمۡ مِّنۡ مُّصِیۡبَۃٍ فَبِمَا کَسَبَتۡ اَیۡدِیۡکُمۡ وَ یَعۡفُوۡا عَنۡ کَثِیۡرٍ ﴿ؕ۳۰﴾ (الشوري: 30)
”جيڪي مصيبتون توهان کي پهچن ٿيون، سي توهان جي پنهنجي ڪمن جي سببان پهچن ٿيون ۽ الله تعاليٰ کوڙ مصيبتون معاف ڪري ڇڏيندو آهي.“
وَ لَوۡ اَنَّہُمۡ اَقَامُوا التَّوۡرٰىۃَ وَ الۡاِنۡجِیۡلَ وَ مَاۤ اُنۡزِلَ اِلَیۡہِمۡ مِّنۡ رَّبِّہِمۡ لَاَکَلُوۡا مِنۡ فَوۡقِہِمۡ وَ مِنۡ تَحۡتِ اَرۡجُلِہِمۡ ؕ مِنۡہُمۡ اُمَّۃٌ مُّقۡتَصِدَۃٌ ؕ وَ کَثِیۡرٌ مِّنۡہُمۡ سَآءَ مَا یَعۡمَلُوۡنَ ﴿٪۶۶﴾ (المائده: 66)
(جيڪڏهن هي ماڻهو تورات ۽ انجيل ۽ جيڪو تنهنجي طرف نازل ڪيو ويو آهي، ان کي قائم ڪن ها ته مٿان کان ۽ پيرن جي هيٺان کان کائن ها.)
جنهن شيءِ کي ڪا قوم پنهنجي ذهنيت مطابق خدا جو حڪم مڃي وٺي، اها جيڪڏهن سچيءَ نيت سان ان کي عمل ۾ آڻيندي رهندي ته دنيا جون سڀ شيون کيس ڪم اچڻ لڳنديون آهن ۽ اها قوم جنهن شيءِ مان فائدو حاصل ڪرڻ گهرندي، ان مان فائدو حاصل ڪري سگهندي آهي. يعني انساني زندگي صرف ان صورت ۾ ڪامياب ٿي سگهي ٿي جڏهن اها پنهنجي ضمير مطابق ڪيل فيصلي جي حقانيت ۽ سچائيءَ کي قائم رکي، پر جيڪڏهن اها قوم ان سچي تعليم کان منهن ڦيرڻ شروع ڪندي ته سندس زندگيءَ جو نظام تباهه ۽ برباد ٿي ويندو.
سورة نون ۾ آهي ته باغ جي مالڪن جڏهن صدقي ڏيڻ جو ارادو بدلائي ڇڏيو ته باغ ۾ اتفاق سان باهه لڳي وئي. اهو سڄو قصو ان هنڌ تي قرآن ۾ پڙهي سگهجي ٿو.
قرآن شريف جي هن آيت ته:
لِلّٰہِ مَا فِی السَّمٰوٰتِ وَ مَا فِی الۡاَرۡضِ ؕ وَ اِنۡ تُبۡدُوۡا مَا فِیۡۤ اَنۡفُسِکُمۡ اَوۡ تُخۡفُوۡہُ یُحَاسِبۡکُمۡ بِہِ اللّٰہُ ؕ فَیَغۡفِرُ لِمَنۡ یَّشَآءُ وَ یُعَذِّبُ مَنۡ یَّشَآءُ ؕ وَ اللّٰہُ عَلٰی کُلِّ شَیۡءٍ قَدِیۡرٌ ﴿۲۸۴﴾ (البقره: 284)
(جو ڪجهه توهان جي دلين ۾ آهي ان کي ظاهر ڪيو يا لڪايو، الله ان هر شيءِ جو توهان کان حساب وٺندو.)
۽ ٻي قرآن شريف جي هن آيت:
مَنۡ یَّعۡمَلۡ سُوۡٓءًا یُّجۡزَ بِہٖ ۙ﴿۱۲۳﴾ (النساء:123)
(جيڪو به برو عمل ڪندو ان کي ان جو بدلو ڏنو ويندو) ٻنهي جي تفسير ۾ حضور ﷺ جن فرمايو آهي ته ان ۾ ننڍيون ننڍيون تڪليفون به داخل آهن. (عملن جي حساب جي نتيجي ۾ انسان کي جيڪو عذاب ڏنو ويندو ان ۾ ننڍيون ننڍيون تڪليفون به شامل هونديون.) مثال هڪ ماڻهو پنهنجو سامان کيسي ۾ رکي وساري ٿو ڇڏي ۽ ان کان پوءِ ان جي ڳولها ۾ جيڪو پريشان ٿئي ٿو، ته اها پريشاني به ان حساب ۾ شمار ٿيندي (يعني اها پريشاني ان جي گناهه جي هڪ قسم جي سزا آهي.) اهڙيءَ طرح جي سزا جي عمل سان ٻانهو گناهن کان اهڙو صاف ٿي ويندو آهي جهڙو، بٺيءَ ۾ سون پگهرجڻ کان پوءِ صاف ٿيندو آهي.