ڏاهپ / اخلاقيات

شرح حُجة الله البالغه

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب شاهه ولي الله رحه جو ”شرح حجة الله البالغه“ اوهان اڳيان حاضر آهي. ڪتاب جو ليکڪ مولانا عبيد الله سنڌي آهي ۽ سنڌيڪار مولانا محمد انس راڄپر صاحب آهي. امام شاهه ولي اللهؓ، اسلامي دنيا جو يگانو عالم هو، جنهن سماجي زندگي ۽ اقتصاديات جي بدلجندڙ انواع کي خدا جو شان قرار ڏنو ۽ ان پسمنظر ۾ شريعت جي حڪمن جا اسرار ۽ حڪمتون نروار ڪيون. سندس جڳ مشهور ڪتاب ”حجة الله البالغه“ کي ان سلسلي ۾ اسلامي دنيا جي علمي حلقن ۾ بيحد مقبوليت حاصل رهي آهي. امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، شاهه ولي اللهؓ جي فڪر جو وڏو شارح رهيو آهي، تنهن حجة الله البالغه جي شرح پڻ لکي هئي. هي ڪتاب ان شرح جو سنڌي ترجمو آهي.
Title Cover of book شرح حُجة الله البالغه

روح اعظم

ياد رکڻ گهرجي ته انساني روحن لاءِ عالم مثال ۾ هڪ اهڙي جڳهه آهي، جنهن ڏانهن انساني روح ائين ڇڪجي ويندا آهن جيئن لوهه چقمق ڏانهن ڇڪجي ويندو آهي. ان جڳهه جو نالو ”حظيرة القدس“ آهي. اها جڳهه، سمورن انهن روحن جي گڏ ٿيڻ جو هنڌ آهي، جيڪي جسم جي لباس کان الڳ ٿي چڪا آهن. ان هنڌ تي گڏ ٿيندڙ انساني روحن جي ميڙ جو جيڪو مرڪز آهي، اهو ”روح اعظم“ آهي. جنهن جي تعريف ۾ رسول الله ﷺ جن جو فرمان آهي ته ان جا کوڙ وات، زبانون ۽ کوڙ ٻوليون آهن. ۽ هيءُ روح اعظم حقيقت ۾ عالم مثال جي آئيني ۾ انساني نوع جي هڪ مڪمل عڪسي تصوير آهي ۽ ان عالم کي ڪٿي ڪٿي ”ذڪر“ جي لفظ سان تعبير ڪيو ويندو آهي. اهي ٻئي هڪ ئي شيءِ جا نالا آهن. عالم مثال حڪيمن جو اصطلاح آهي ۽ ”ذڪر“ الاهي شريعتن جو لفظ آهي. ان جڳهه تي جيترا به روح جمع ٿيندا آهن، سندن شخصي خصوصيتن سان پيدا ٿيل عمل ۽ ڪم قطعي طور تي فنا ٿي ويندا آهن. (هتي فنا مان انهن احڪامن جو لڪي وڃڻ مراد آهي، انهن جو مڪمل طور فنا ٿي وڃڻ، جيڪو بظاهر معلوم ٿئي ٿو، مراد ناهي. جهڙيءَ ريت طبيعات دان تمام وڏي تحقيق کان پوءِ ان نتيجي تي پهتا آهن ته مادي جو هڪ ننڍي ۾ ننڍو ذرڙو به ڪڏهن ضايع نه ٿيندو آهي، بلڪ ذرات ختم ٿي وري هڪ قوت جي شڪل ۾ تبديل ٿي ويندا آهن. تئين روحاني حڪيمن جي به راءِ آهي ته انسانيت جو هڪ ننڍي ۾ ننڍو ذرڙو به ضايع نه ٿيندو آهي، بلڪ آهستي آهستي هڪ هڪ ذري جي شخصيت ”روح اعظم“ جي اجتماعيت ۾ گم ٿي ويندي آهي. اها حقيقت ڄاڻڻ کان پوءِ روحاني حڪيمن جي لفظن جي تشريح سنهنجي ٿي وڃي ٿي.) ۽ باقي جيڪي نوعي عمل ۽ ڪم يا اهي عمل جن تي نوع جو پهلو غالب هيو ۽ شخصي ۽ انفرادي پهلو گهٽ هيو، اهي انساني روح ۾ ان مهل موجود هوندا آهن.
ان جو تفصيل هيءُ آهي ته جيترا به انساني فرد آهن، انهن ۾ ڪجهه عمل اهڙا هوندا آهن جيڪي هڪ ٻئي کان ڌار معلوم ٿيندا آهن. جڏهن ته ڪجهه عمل اهڙا به هوندا آهن، جن ۾ سڀ جو سڀ هڪ جيترو شريڪ هوندا آهن. جن عملن ۾ سڀ جو سڀ هڪ جيترا شريڪ هوندا آهن، اهي ظاهر آهي ته نوع جي طرف منسوب هئڻ گهرجن. انهن نوعي احڪامن کي ”فطرت“ سڏبو آهي. جنهن ڏانهن حضور صه جن جي حديث ۾ اشارو آهي: ”ڪل مولود يولد عليٰ الفطره“ (هر هڪ ٻار فطرت تي پيدا ٿيندو آهي.)