ڏاهپ / اخلاقيات

شرح حُجة الله البالغه

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب شاهه ولي الله رحه جو ”شرح حجة الله البالغه“ اوهان اڳيان حاضر آهي. ڪتاب جو ليکڪ مولانا عبيد الله سنڌي آهي ۽ سنڌيڪار مولانا محمد انس راڄپر صاحب آهي. امام شاهه ولي اللهؓ، اسلامي دنيا جو يگانو عالم هو، جنهن سماجي زندگي ۽ اقتصاديات جي بدلجندڙ انواع کي خدا جو شان قرار ڏنو ۽ ان پسمنظر ۾ شريعت جي حڪمن جا اسرار ۽ حڪمتون نروار ڪيون. سندس جڳ مشهور ڪتاب ”حجة الله البالغه“ کي ان سلسلي ۾ اسلامي دنيا جي علمي حلقن ۾ بيحد مقبوليت حاصل رهي آهي. امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، شاهه ولي اللهؓ جي فڪر جو وڏو شارح رهيو آهي، تنهن حجة الله البالغه جي شرح پڻ لکي هئي. هي ڪتاب ان شرح جو سنڌي ترجمو آهي.
Title Cover of book شرح حُجة الله البالغه

عمل ۽ اخلاق جي حوالي سان انسانن ۾ فرق

عمل ۽ ان جي نتيجي طور تي پيدا ٿيندڙ اخلاق کي محفوظ رکڻ ۾ سمورا انساني روح برابر نه هوندا آهن، ڪي روح، ايترو ته طاقتور هوندا آهن جيڪي عملن کان وڌيڪ اخلاقن کي محفوظ ڪندا آهن، جنهن ڪري انهن جي حقيقي ڪمال ۾ عمل نه ڳڻيا ويندا آهن. سندن مدار سندن اخلاقن تي هوندو آهي، پر عمل به سندن لاءِ ڪنهن نه ڪنهن درجي ۾ ضروري هوندا آهن، ڇاڪاڻ ته عمل، اخلاقن جي تصوير ۽ شڪل آهن. هن قسم جي روحن کان عملن جو گهڻو حساب ڪتاب نه ٿيندو، صرف اهو حساب ٿيندو ته عملن جي ذريعي جيڪي اخلاق پيدا ٿيندا آهن، سي پيدا ٿي ويا آهن. ان جو مثال ائين آهي جيئن انسان خواب ۾ معنائن جون تصويرون ڏسندو آهي. مثال ڪنهن ماڻهوءَ خواب ۾ ڏٺو ته هو ماڻهن جي چهرن ۽ لڪل حصن تي مهرون هڻي رهيو آهي. ۽ ان خواب جي حقيقت ۽ تعبير صرف ايتري هيءَ ته اهو ماڻهو رمضان ۾ صبح جي اذان وقت کان پهريان ڏيندو هو ۽ روزي رکڻ مهل وقت کان پهريائين ماڻهن جو کائڻ بند ڪرائي ڇڏيندو هو. ان طرح ظاهر آهي ته هم بستريءَ ۾ مصروف ماڻهن کي به وقت کان اڳ هم بستري روڪڻي پوندي هئي. مطلب ته خواب ۾ جيڪي صورتون ڏسڻ ۾ آيون، سي هڪ معنيٰ ۽ مفهوم سمجهائڻ لاءِ ذريعو بنايون ويون، نه ته حقيقت ۾ سندس غلطيءَ جو خواب واريءَ صورت سان ڪوبه تعلق ڪونهي. ان طرح ان شخص جا عمل ٻئي درجي ۾ پيش نظر رهندا.
ڪي روح وري ايترو ضعيف ٿيندا آهن، جو سندن عمل ئي سندن ڪمال سمجهيا ويندا آهن، ان ڪري جو اهي روحاني ڪيفيتن کي مستقل طور ايستائين سوچي ئي نه سگهندا آهن جيستائين انهن کي عملي صورت ۾ آڻي پاڻ ۾ جذب نه ڪري وٺن. انساني معاشري ۾ ماڻهن جي اڪثريت اهڙي قسم جي روح وارن ماڻهن سان تعلق رکندي آهي. اهڙي قسم جي ماڻهن لاءِ تفصيلي قانون جي تمام گهڻي ضرورت هوندي آهي ۽ اهڙن ماڻهن لاءِ الاهي شريعتن ۾ اخلاقن بجاءِ عملن جو وڌيڪ لحاظ رکيو ويندو آهي. اهڙن ماڻهن جي حساب ڪتاب ۾ عملن جو لحاظ رکيو ويندو آهي. (يعني اهو ڏٺو ويندو ته هن عمل جيڪي هن تي لازم ڪيا ويا هئا، ڪيترا ڪيا ۽ ڪيترا ڇڏيا.)