ارتقائي سلسلي ۾ مرڪبات جو مقام
طبيعات جي پراڻن عالمن جو هيءُ مڃيل نظريو هو ته ڪائنات چئن عنصرن مان ٺهيل آهي: پاڻي، هوا، مٽي ۽ باهه. انهن جي هڪ ٻئي سان ملڻ کان پوءِ اڳتي ٻيون شيون ٺهيون آهن. عنصر جي تعريف اها ڪئي ويندي آهي ته ”اهو وڌيڪ ٽٽي نه سگهندو آهي“. ان کي (Elements) چئبو آهي. بظاهر هيءُ نظريو تمام گهڻو قابل اعتراض آهي. هيءُ عنصر اهڙا آهن جن کي انسان سولائيءَ سان تقسيم ڪري سگهي ٿو. ان مان معلوم ٿئي ٿو ته طبيعات جي پراڻن عالمن جو مطلب اهو هو ته عام ماڻهن کي جيڪي شيون مفرد ۽ مستقل محسوس ٿين ٿيون، انهن تي طبيعات جي ڪيمياوي فن جو بنياد رکيو وڃي. اهي شيون، پاڻي، مٽي، هوا ۽ باهه آهن. جيتوڻيڪ اڳتي هلي اهي شيون عنصر ثابت نه ٿي سگهن بلڪه خود هڪ مرڪب ثابت ٿين، پر ان سان پراڻن عالمن جي مقصد جي ڪا مخالفت ڪانه ٿي ٿئي. هو ان جو انڪار نه ٿا ڪن، عام ماڻهن جي ذهني سطح مطابق انهن کي سمجهائڻ لاءِ هڪ سطح فرض ڪئي وئي آهي. جيئن رياضيءَ جي سمورن بحثن ۾ اهو فرض ڪيو ويو آهي ته اسين هڪ نقطو فرض ڪري سگهون ٿا، هڪ سڌو ليڪو ڪڍي سگهون ٿا، هڪ پورو گول دائرو ڪڍي سگهون ٿا. ٻارن لاءِ جيڪڏهن انهن مقرر اصولن کي ابتدائي اصول نه مڃيو ويندو ته رياضي سمجهڻ تمام ڏکي ٿي پوندي. اڳتي هلي اها خبر پوندي آهي ته اهو نقطو فرض ڪرڻ تقريباً ناممڪن آهي. هڪ سڌو ليڪو ڪڍڻ به ناممڪن هوندو آهي ۽ هڪ گول دائرو ٺاهڻ ۾ به هيٺ مٿي جا مسئلا سامهون رهندا آهن. ته اهڙيءَ طرح اسان جي راءِ آهي ته انهن چئن عنصرن کي به عنصر فرض ڪرڻ گهرجي. ان جو مطلب اهو ناهي ته اهي ڪي واقعي عنصر آهن. ان سان اهو فائدو ٿيندو ته طبيعات جي پراڻي تحقيقات جو سلسلو هن نئين تحقيقات جي سلسلي سان ملي ويندو.
طبيعات جي پراڻن عالمن، عناصر کان پوءِ معدنيات (لوهه، ٽامو وغيره) جو درجو مقرر ڪيو آهي. عناصر کانپوءِ هيءَ پهرين ڪيميائي صورت آهي، ان کانپوءِ نباتات آهن، (وڻ، ٻوٽا وغيره) معدنيات کان پوءِ ٻيون دور ڪيمياوي مرڪبن ۾ نباتات جو آهي. ان کان پوءِ ٽيون دور حيوانات جو مقرر ڪيو ويو آهي ۽ چوٿون دور انسانيت جو آهي.