ڏاهپ / اخلاقيات

شرح حُجة الله البالغه

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب شاهه ولي الله رحه جو ”شرح حجة الله البالغه“ اوهان اڳيان حاضر آهي. ڪتاب جو ليکڪ مولانا عبيد الله سنڌي آهي ۽ سنڌيڪار مولانا محمد انس راڄپر صاحب آهي. امام شاهه ولي اللهؓ، اسلامي دنيا جو يگانو عالم هو، جنهن سماجي زندگي ۽ اقتصاديات جي بدلجندڙ انواع کي خدا جو شان قرار ڏنو ۽ ان پسمنظر ۾ شريعت جي حڪمن جا اسرار ۽ حڪمتون نروار ڪيون. سندس جڳ مشهور ڪتاب ”حجة الله البالغه“ کي ان سلسلي ۾ اسلامي دنيا جي علمي حلقن ۾ بيحد مقبوليت حاصل رهي آهي. امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، شاهه ولي اللهؓ جي فڪر جو وڏو شارح رهيو آهي، تنهن حجة الله البالغه جي شرح پڻ لکي هئي. هي ڪتاب ان شرح جو سنڌي ترجمو آهي.
Title Cover of book شرح حُجة الله البالغه

نباتات ۾ “صورت نوعيه” جو قانون

ڄاڻڻ گهرجي ته الله تعاليٰ پنهنجي ٻانهن کي شرعي قانون جي پابند ٿيڻ جو جيڪو حڪم ڏنو آهي، ان بابت الله تعاليٰ جو دليل ۽ حجت ايتري طاقتور آهي جو ان بابت الله تعاليٰ ڪنهن به قسم جو شبهو رهڻ نه ٿو ڏئي. ان بابت جيڪو ماڻهو سوچي ۽ غور ويچار ڪرڻ گهري، ان کي گهرجي ته الله تعاليٰ عام مخلوقات ۾ حڪمت جي جنهن قانون کي جاري رکيو ويو آهي، ان تي توجهه ڏئي. ان ۾ سٺيءَ طرح سوچ ويچار ڪرڻ سان ان راز جي حقيقت ماڻهوءَ کي سمجهه ۾ اچي ويندي. وڻ کي ئي ڏسو! ان ۾ پن، ٽاريون، ميوا ۽ ٻيون صفتون جيڪي ڏسڻ ۾ اچن ٿيون يا چکي ڪري معلوم ڪجن ٿيون. انهن تي غور ڪرڻ سان هي واضح ٿيندو ته هر هڪ ”نوع“ جا پن پنهنجي پنهنجي مخصوص شڪل مطابق ٺهيل آهن ۽ سندن ٽاريون خاص رنگ جون آهن، ميوا مخصوص قسم جو ذائقو رکن ٿا. ان قسم جي خصوصيت سان اها سڃاڻ ٿيندي آهي ته فلاڻي نوع جو هن قسم جو ”تشخص“ ٿيندو آهي. اُهي جيڪي خاصيتون آهن، سي ”صورت نوعيه“ جي قانون جو نتيجو آهن، اهي خاصيتون ساڻس اتاهون کان گڏ آيون آهن جتان نوعي صورت مقرر ٿي آئي آهي. انهن خاصيتن جو اتاهون کان تعين ٿيل آهي. الله تعاليٰ جڏهن هڪ مادي لاءِ هيءُ حڪم ڪيو ته مثال طور کجي ٿي وڃي، ته ان سان گڏ ئي کجيءَ جي خاصيتن جو هيءُ تفصيل به طئي ٿيل هوندو آهي ته سندس پن هن طرح هوندا، ميوو هن قسم جو هوندو وغيره. نوع جون هڪڙيون خصوصيتون وري اهڙيون هونديون آهن جن کي نهايت گهري سوچ رکندڙ ڪنهن ذهين ماڻهوءَ کان سواءِ هر ڪو نه سمجهي سگهندو آهي، جيئن مشهور آهي ته جيڪو شخص ياقوت پاڻ وٽ رکندو ته ان جي دل ۾ هڪ قسم جي فرحت ۽ بهادري پيدا ٿيندي. (اها اهڙي خصوصيت آهي جيڪا هر ڪو ماڻهو نه ٿو سمجهي سگهي.) نوع جون ڪي اهڙيون خاصيتون ٿينديون آهن جيڪي نوع جي هر فرد ۾ هڪجهڙيون هونديون آهن ۽ ڪي وري اهڙيون ٿينديون آهن جيڪي نوع جي مخصوص فردن ۾ موجود هونديون آهن. ڇاڪاڻ ته انهن مخصوص فردن ۾ ان خاصيت قبول ڪرڻ جي صلاحيت هوندي آهي. جيئن هڪڙو هريڙ جو قسم آهي، جيڪو ڪڏهن ڪڏهن ڪنهن ماڻهوءَ کي دست ڪرائي وجهندو آهي. (اهو اثر هر انسان ۾ هڪ جهڙو نه هوندو آهي، جنهن ماڻهوءَ جو معدو جيڪڏهن ايترو ڪمزور هوندو ته هريڙ ان تي اهو اثر ڪندي.)
اها ڳالهه سمجهڻ کان پوءِ ڪنهن به انسان کي اهو سوال ڪرڻ جو حق نه ٿو رهي ته کجيءَ جو ميوو اهڙيءَ شڪل جو ڇو ٿيندو آهي؟ ڇاڪاڻ ته مٿين وضاحت کان پوءِ اهو سوال بيڪار آهي. فلسفي ۽ حڪمت ۾ اها ڳالهه ثابت ٿي چڪي آهي ته هڪ ماهيت جون جيڪي جيڪي خصوصيتون (لوازمات) ٿين ٿيون، ماهيت جي موجود ٿيڻ کان پوءِ انهن خصوصيتن جو دليل نه پڇڻ گهرجي. (جڏهن اهو تسليم ٿي چڪو آهي ته هيءَ فلاڻي ماهيت جي خاصيت آهي ۽ هيءُ به مڃيل آهي ته اها ماهيت جنهن سان هيءُ خصوصيت لڳل آهي سا به موجود آهي، ته پوءِ ان جي گنجائش ڪٿي ٿي رهي ته اهو سوال ڪجي ته هيءَ خصوصيت ڇو آهي؟ مثال اسان سج هڪ اهڙي جسم کي سڏيون ٿا جنهن منجهان وڏي زور سان شعاع نڪرن ٿا. جيڪڏهن ان مان شعاع نڪرڻ بند ٿي وڃن ته اسان ان کي سج نه چونداسين، ان کان پوءِ جيڪو شخص مڃي ٿو ته سج موجود آهي ته ان کي شعاع بابت ٻيو ڪو نئون دليل نه پڇڻ گهرجي.)