ڏاهپ / اخلاقيات

شرح حُجة الله البالغه

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب شاهه ولي الله رحه جو ”شرح حجة الله البالغه“ اوهان اڳيان حاضر آهي. ڪتاب جو ليکڪ مولانا عبيد الله سنڌي آهي ۽ سنڌيڪار مولانا محمد انس راڄپر صاحب آهي. امام شاهه ولي اللهؓ، اسلامي دنيا جو يگانو عالم هو، جنهن سماجي زندگي ۽ اقتصاديات جي بدلجندڙ انواع کي خدا جو شان قرار ڏنو ۽ ان پسمنظر ۾ شريعت جي حڪمن جا اسرار ۽ حڪمتون نروار ڪيون. سندس جڳ مشهور ڪتاب ”حجة الله البالغه“ کي ان سلسلي ۾ اسلامي دنيا جي علمي حلقن ۾ بيحد مقبوليت حاصل رهي آهي. امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، شاهه ولي اللهؓ جي فڪر جو وڏو شارح رهيو آهي، تنهن حجة الله البالغه جي شرح پڻ لکي هئي. هي ڪتاب ان شرح جو سنڌي ترجمو آهي.
Title Cover of book شرح حُجة الله البالغه

عملن جو عود (عملن جو روح ڏانهن موٽڻ)

طبيعت تحت جڏهن عمل نڪتا ۽ وري موٽي انسان جي روح ۾ آيا، ته ان ۾ موٽڻ جو جيڪو عمل آهي، ان جو تفصيل هيءُ آهي ته جڏهن هڪ ماڻهو وري وري ڪو ڪم ڪندو آهي ۽ ان کي تمام گهڻا دفعا ڪندو آهي ته اهو ڪم ان جي عادت ٿي ويندو آهي، جنهن کان پوءِ اهو ڪم ڪرڻ تمام آسان ٿي پوندو آهي ۽ ان ۾ وڌيڪ غور ۽ فڪر ڪرڻ ۽ ارادي جي محنت ڪرڻ جي ضرورت نه پوندي آهي. اهو ان ڪري ٿيندو آهي جو انساني روح ان عمل جو اثر وٺي چڪو آهي ۽ ان سندس پوريءَ طرح اثر قبول ڪري ورتو آهي. ۽ ظاهر آهي ته انسان اهڙيءَ طرح کوڙسارن ڪمن جي ميڙ جو اثر وٺندو آهي. ان اثر ۾ ڪم جي هر هڪ جنس جي هر هڪ ڪم جو اثر هوندو آهي، پوءِ ان حرڪت جو اثر ڪيترو به باريڪ ڇو نه هجي ۽ ظاهر ۾ نظر ڀلي نه ئي ايندو هجي، پر انسان جڏهن هڪ دفعو ڪم ڪندو آهي ته ان جي ذهن ۾ ان ڪم جي نتيجي جي طور هڪ نقطو پيدا ٿي پوندو آهي. اهو نقطو تمام ننڍڙو هوندو آهي جو نظر نه ايندو آهي. پر جڏهن انسان ساڳيو ڪم وري وري ڪندو آهي ته اهو نقطو ايترو گهرو ٿي ويندو آهي جو انسان لاءِ اهو ڪم ڪرڻ آسان ٿي پوندو آهي. ان جو مثال ائين آهي جيئن ڏاند گاڏي هلڻ سان زمين تي هڪ نشان پئجي ويندو آهي، ان کان پوءِ جڏهن گاڏي وري وري گذرندي ته ان سان نشان چٽو ٿي ويندو آهي ۽ گهرو رستو ٺهي ويندو آهي، ان کان پوءِ انهن نشانن تي ان گاڏيءَ جو هلڻ آسان ٿي پوندو آهي. پاڻ سڳورن ﷺ جن جي هن حديث ۾ ان ئي ڳالهه ڏانهن اشارو آهي ته انساني اجتماع جو نظام تباهه ڪندڙ فتنا انسانن جي دل تي ائين اثر ڪندا آهن، جيئن تڏو ٺاهڻ مهل هڪ هڪ تندو ايندو ۽ وڌندو ويندو آهي. اهڙيءَ طرح جيڪا دل فتني جو اثر قبول ڪري وٺندي آهي، ان تي ڪارو نقطو پئجي ويندو آهي ۽ جيڪا دل ان کي قبول نه ڪندي آهي ان ۾ هڪ اڇو نقطو ٺهي بيهندو آهي، جيئن سنگ مرمر اڇو هوندو آهي. ان کان پوءِ ان تي بدانتظاميءَ جو خيال قيامت تائين اثر نه ڪندو آهي. ۽ ٻي جماعت، جنهن جي دل بدنظميءَ جي پروپئگنڊا کي قبول ڪري وٺندي آهي، سا اها آهي جن جي دل ڪاري ۽ لٽ ۾ لٽيل هوندي آهي، اها نه سٺي ڳالهه قبول ڪري سگهندي آهي، نه خراب ڪمن کي ڇڏڻ کان انڪار ڪندي آهي. جنهن ڪري اهڙي جماعت جا ماڻهو هر اهو ڪم ڪندا آهن جيڪو سندن خواهش جي مطابق هوندو آهي. (هنن ماڻهن کي ”ڪاري دل وارو“ ان ڪري چيو ويندو آهي جو منجهن فرق ڪرڻ واري قوت بلڪل نه رهندي آهي ۽ اهي ماڻهو اهو بلڪل وساري ويندا آهن ته انسان کي هر ڪم پنهنجي عقل ۽ سوچ سمجهه سان ڪرڻ گهرجي.)