عملن جا نتيجا
وَ کُلَّ اِنۡسَانٍ اَلۡزَمۡنٰہُ طٰٓئِرَہٗ فِیۡ عُنُقِہٖ ؕ وَ نُخۡرِجُ لَہٗ یَوۡمَ الۡقِیٰمَۃِ کِتٰبًا یَّلۡقٰىہُ مَنۡشُوۡرًا ﴿۱۳ اِقْرَاۡ کَتٰبَکَ ؕ کَفٰی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیۡکَ حَسِیۡبًا ﴿ؕ۱۴﴾ ﴾ (بني اسرائيل 13)
(اسان هر انسان جي ڳچيءَ ۾ ان جو نصيب لٽڪائي ڇڏيو آهي ۽ قيامت جي ڏينهن ان جي لاءِ هڪ لکيل تفصيل ظاهر ڪنداسين، جيڪو ان کي ملندو. ان کي چيو ويندو ته پنهنجي لکئي کي پڙهه، اڄ پنهنجي نفس جو حساب ڪرڻ لاءِ تون پاڻ ڪافي آهين.)
پاڻ ڪريم ﷺ جن، الله تعاليٰ جو فرمان ٻڌايو آهي ته: ”قيامت جي ڏينهن فرمائيندو ته جيڪو ڪجهه توهان هتي ڏسي رهيا آهيو، اهي توهان جا عمل آهن، جن کي توهان لاءِ محفوظ ڪيو ويو آهي ۽ انهن جو توهان کي پورو پورو بدلو ڏنو ويندو.“ سو جيڪڏهن ڪو ماڻهو پنهنجي عملن ۾ سٺي ڳالهه ڏسي ته ان کي الله تعاليٰ جو شڪر ادا ڪرڻ گهرجي، (يعني الاهي قدرت ان جي فطرت کي شروعاتي درجي ۾ اهڙو موقعو ڏنو، جو ان جي عملن جو سٺو نتيجو نڪتو) ۽ جيڪو شخص پنهنجي عملن ۾ سٺي ڳالهه نه ڏسي ته اهو پنهنجي نفس کان سواءِ ڪنهن کي ملامت نه ٿو ڪري سگهي. (يعني قدرت جيڪا کيس فطرت ڏني هئي، ان کي ترقي ڏيارڻ ۾ ان پاڻ گهٽتائي ڪئي.)
ڳالهه جو نتيجو اهو ته انسان پنهنجي فطرت مطابق جيڪڏهن ترقي ڪندو رهندو ته آخر ۾ هڪ بلند نتيجي تي ضرور پهچندو. جيڪڏهن هيءُ ماڻهو مفيد نتيجي تي نه پهتو ته چئبو ته ان پنهنجي فطرت جي ترقيءَ ۾ قصور ۽ گهٽتائي ڪئي آهي. انسان کي جيتري قدر سرمايو ۽ صلاحيت ڏني وئي آهي، پاڻ جيڪڏهن ان کي وڌائيندو ۽ ان کان ڪم وٺندو رهندو ته فائدي ۾ رهندو، پر جيڪڏهن ان صلاحيت کان ڪم نه وٺندو، ته نقصان ۾ رهندو.
پاڻ سڳورن ﷺ جن فرمائن ٿا ته، ”انسان جي نفس ۾ تمنا ۽ شهوت پيدا ٿيندي آهي. ان کان پوءِ انسان جا جنسي اوزار ان کي پورو ڪرڻ ۾ مدد ڏيندا ۽ سچو بنائيندا آهن يا ان کي روڪيندا ۽ ڪوڙو بنائيندا آهن.“ يعني هي سڀ ڪجهه انسان جي پنهنجي ارادي ۽ اختيار سان ڪيل ڪم آهن.