ڏاهپ / اخلاقيات

شرح حُجة الله البالغه

سنڌ سلامت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب شاهه ولي الله رحه جو ”شرح حجة الله البالغه“ اوهان اڳيان حاضر آهي. ڪتاب جو ليکڪ مولانا عبيد الله سنڌي آهي ۽ سنڌيڪار مولانا محمد انس راڄپر صاحب آهي. امام شاهه ولي اللهؓ، اسلامي دنيا جو يگانو عالم هو، جنهن سماجي زندگي ۽ اقتصاديات جي بدلجندڙ انواع کي خدا جو شان قرار ڏنو ۽ ان پسمنظر ۾ شريعت جي حڪمن جا اسرار ۽ حڪمتون نروار ڪيون. سندس جڳ مشهور ڪتاب ”حجة الله البالغه“ کي ان سلسلي ۾ اسلامي دنيا جي علمي حلقن ۾ بيحد مقبوليت حاصل رهي آهي. امام انقلاب مولانا عبيدالله سنڌي، شاهه ولي اللهؓ جي فڪر جو وڏو شارح رهيو آهي، تنهن حجة الله البالغه جي شرح پڻ لکي هئي. هي ڪتاب ان شرح جو سنڌي ترجمو آهي.
Title Cover of book شرح حُجة الله البالغه

تمهيد

انسان فطري طور جنهن شيءِ کي پنهنجو نه سمجهندو آهي، ان کي پنهنجو نه بڻائيندو آهي ۽ جنهن شيءِ کي پنهنجو سمجهندو آهي، ته ان سان نفرت يا بغض نه رکندو آهي، بلڪ ان کي ئي سڄي دنيا کان سٺو سمجهندو آهي. ڪنهن انسان کان جيڪڏهن اهو سوال ڪجي ته هو پنهنجي انهيءَ فطري ڪيفيت کي بدلائڻ لاءِ راضي ٿيندو؟ ته ان جي دل منجهان فطري طور جواب نڪرندو ته ڪڏهن به نه. انساني ميڙ ۾ انسانيت کوڙسارن فرقن ۾ تقسيم ٿي ويندي آهي ۽ فرقا پاڻ ۾ ٿورن گهڻن عملن جي بنسبت مڃيا ويندا آهن، پر توهان ننڍي کان ننڍي فرقي کي ڏسو، اهو به پاڻ کي ڪنهن وڏي ۾ وڏي فرقي کان گهٽ نه سمجهندو. يعني انسان جي سڄي دنيا اها آهي، جنهن کي هو ”آءٌ“ ”مان“ ”انا“ (Self Ago) سان تعيبر ڪندو آهي. جيڪا شيءِ ان جي ”آءٌ“ ۾ اچي ٿي، اها ان جو اڻ ٽٽ حصو آهي. عارضي طور تي مٿس جيڪي ٻاهريان اثر ٿيندا آهن، اهي جيترو جلدي ٿيندا آهن اوترو ئي جلدي ختم به ٿي ويندا آهن. جيڪا شيءِ انسانيت سان هميشه لازمي آهي، سان صرف اها آهي جيڪا سندس اندر ۾ آهي. چون ٿا ته انسان کي ڪوبه نئون علم نه ٿو سيکاري سگهجي، بلڪ جيڪا صلاحيت ماڻهوءَ جي طبيعت ۾ موجود هوندي آهي، ان کي ئي اڀاريو ۽ اجاريو ويندو آهي. يعني ان کي ٻاهران ڪوبه علم ڏيڻ ممڪن ناهي، بلڪ اندر ۾ ٻرندڙ چنگاريءَ کي شعلو بڻائڻو آهي. هيءَ، وڏن نفسيات جي ماهر ماڻهن جي راءِ آهي. جيئن ڪلاس ۾ استاد شاگردن کي هڪ ئي تعليم ڏيندو آهي. جن شاگردن جي صلاحيت ان تعليم جي مطابق نه هوندي آهي، اهي ان کان پرائي نه سگهندا آهن. ماهر استاد اهو سمجهيو ويندو آهي، جيڪو شاگرد جي صحيح صلاحيت جو اندازو ڪري ان مطابق کيس سکيا ڏئي. انسانيت جي ان خاصيت جو ٻين نوعن ۾ پڻ مثال ملي ٿو، جَوَ، جوئر، ڪڻڪ وغيره جي داڻن ۾ جيڪي خاصيتون رکيل آهن، جڏهن انهن کي پوکيو ويندو ته ساڳي شيءِ انهن مان پيدا ٿيندي. ڪو نئين قسم جو پاڻي ڏئي جَوَن مان جوئر پيدا ڪئي وڃي، اهو فطرت جي قانون جي خلاف آهي. ذهنيت جا عالم (ماهر نفيسات) ان مسئلي کي انهن ئي مثالن جي ذريعي عام ماڻهن جي ذهنن ۾ ويهارين ٿا.
جڏهن ماڻهو اها ڳالهه سمجهي وٺندو ته منجهس جيتري صلاحيت آهي، ايتري ئي ترقي ڪري سگهي ٿو ته ان صورت ۾ سٺو رهبر ملڻ کان پوءِ هو برابر ترقي ڪري سگهندو. پر مصيبت اها آهي ته ماڻهو پنهنجي صلاحيتن مطابق پوريءَ طرح ڪوشش ڪونه ٿا وٺن، معاشري تي ڇانيل جماعتن جي پروپئگنڊا ۾ اچي ويندا آهن. دنياوي زندگيءَ ۾ ڪجهه اهڙيون شيون پيش اينديون رهنديون آهن، جن جي ڪري ماڻهو پنهنجي طبيعت جي ان اصول کي وساري ڇڏيندا آهن، پر مرڻ کان پوءِ جي زندگيءَ ۾ فقط اهوئي اصول ڪم ڪندو آهي.