ڳوٺ گل حسن سريوال ۾ پاڙھڻ
ٿورن ڏينهن کان پوءِ سائين جمن دائود پوٽي وعدي موجب منھنجي بدليءَ جو آرڊر ڏياري موڪليو، جنهن ۾ لکيل ھيو ته:
” مانوارو منشي الھه ورايو ٿئي ن-م گورنمينٽ پرائمري اسڪول گل حسن سريوال.“ اھو آرڊر ڏسي مونکي تمام گھڻي خوشي ٿي ته ڪيئن نه قدرت منھنجي لاءِ مددگار ٿي گرھوڙ شريف جي پنڌ ۾ موڪليو ۽ منھنجو وڏو مسئلو حل ٿي ويو.
ڳوٺ گل حسن سريوال ۾ استاد محمد يوسف سومري صاحب وٽ، اچي ڊيوٽي رپورٽ ڪيم. استاد محمد يوسف سومرو اصل موري، نوابشاھه جو رھاڪو ھو. ان وقت موري، نوشھري ۽ نوابشاھه جا تمام گھڻا استاد ضلعي سانگھڙ ۾ سروس ڪندڙ ھئا. سائين محمد يوسف ھڪ با اصول ۽ ھوشيار استاد ھو. ان مونکي رئيس داري خان سريوال سان متعارف ڪرايو. اسان وارو اسڪول رئيس داري خان سريوال جي اوطاق جي احاطي اندر ھڪ صفحي ۽ ورانڊي ۾ ھلندڙ ھو. رئيس روايتي نموني سان ڀليڪار ڪئي ۽ آڇ ڪيائين ته ”ھتي نيرن پاڻي به ڪندا ڪريو!“ رئيس تمام سادي طبيعت وارو ۽ مھمان نواز ھو، اسان لاءِ اڪثر منجھند جي ماني پاڻ کڻي ايندو ھو. سندس فرزند به قربائتا ماڻھو ھئا.
سريوال ذات جا ماڻھو سرائيڪي ڳالھائيندا آھن، سري وال معنى سري وارا ماڻھو، يعني سنڌ جي اتر کان ايندڙ لوڪ. ھن ڳوٺ جي سريوال برادري جا ماڻھو پنهنجن ٻارن کي اسڪول ۾ داخلا وقت ذات جي ڪالم سريوال ۽ بريڪٽ ۾ نظاماڻي ضرور لکائيندا آھن. يعني ته سريوال نظاماڻي. ڳوٺ گل حسن سريوال ۾، سريوال برادري سان گڏ مڱريا، وساڻ، خاصخيلي ذاتيون رھندڙ ھيون. ھي سڀ ماڻھو جماعت روضي ڌڻي سان تاريخي طور وابسته ھئا. باقي ڳوٺ ۾ ڪھيري ذات جي ماڻھن جا ھڪ ٻه گھر ۽ پارڪريا ڀيل ذات جا ماڻھو به رھندڙ ھئا.
جيئن ته سرائيڪي لوڪن جو رواج آھي ته ھو ھڪ ٻئي کي اڪثر ڪري ”رئيس“ لفظ جي لقب سان مخاطب ٿيندا آھن. اھو رواج سڀني سرائيڪي ڳالھائيندڙ ذاتين ۾ موجود آھي. ڇاڪاڻ ته سنڌ جي ڪلھوڙا دور جي تاريخ ۾ ھي ماڻھو سنڌ ۾ اچي مقيم ٿيا ۽ مير صاحبن جي حاڪميت تائين ڪافي قدر سنڌ ۾ ڇيڙي نبيري ۽ زمين جا مالڪ رھيا آھن.
سريوالن جي بزرگن جا نالا به يوناني ڪردارن وارا ھوندا ھئا. ھنن ۾ ”دارا“ ”سڪندر“ ۽ ”رستم“ جھڙا نالا عام ھئا. بھرحال رئيس دارو خان ڳوٺ جو ھڪ رڄ چڱو مڙس، انتهائي سادي طبيعت رکندڙ، علم لاءِ چاھه رکندڙ انسان ھو. سندس وڏو ڀاءُ حاجي سڪندر تمام مذھبي ماڻھو. ڳوٺ جي مسجد ۾ نمازن جي امامت ڪندڙ ۽ ھر جمعي نماز دوران مولانا جتوئي صاحب جي رسالي مان خبطو پڙھڻ. ديني صلاح مصلحت ۾ ماڻھن جي مدد ڪندڙ بزرگ ھيو. رئيس دارا خان جا ھاري اڪثر ڪري پارڪري ڀيل ھوندا ھئا. مون ڏٺو ته رئيس ڀيلن سان نهايت روانيءَ سان پارڪري ڀيلڪي ٻولي ڳالھائيندو ھو. ھن ڳوٺ جا مڱريا فقير ۽ خاصخيلي گھڻو ڪري ھاري ناري ھئا.
اسڪول ۾ انهن سڀني ذاتين جا ٻار زيرتعليم ھئا. استاد محمد يوسف جي ڳوٺاڻا تمام گھڻي عزت ڪندا ھئا. ھن ڳوٺ ۾ رھندڙ ماڻھو پنھنجي نياڻين کي به ساڳئي ڳوٺ جي اسڪول ۾ پڙھڻ لاءِ موڪليندا ھئا. ھن ڳوٺ مان شروعاتي شاگردن مان گل محمد مڱرئي کي 1970ع ڌاري ”حبيب بئنڪ“ ۾ ملازمت ملي. سريوال برادري جي ھڪ ٻئي زميندار ڪٽنب مان رئيس عبدالڪريم سريوال پڙھي وڪيل ٿيو ۽ ضلعي ڪائونسل جو ميمبر به رھيو. سندس ننڍو ڀاءُ ڊاڪٽر محمد علي سريوال ضلعي سانگھڙ ۾ صحت کاتي جي مختلف عھدن تي رھيو. آئون جنهن وقت سريوال ڳوٺ ۾ مقرر ٿي آيس، ان وقت رئيس عبدالڪريم وارن جو ڪٽنب پنھنجي برادري سان زمين تان جھڳڙي سبب لڏي وڃي سانگھڙ ۾ مقيم ٿيو. اسڪول ۾ اچڻ وڃڻ لاءِ مون ھڪ ”ھرڪيولس“ سائيڪل خريد ڪئي. صبح جو سائيڪل تي اسڪول ٽائيم اندر وڃبو ھو. جھول مان اسڪول ڏانهن نڪرندي مونسان گڏ ھڪ شخصيت سائيڪل تي ھمسفر ھوندي ھئي. اھو بزرگ ”صوفي صاحب“ سانگھڙ پوليس ۾ ايس پي صاحب جي دفتر ۾ ھيڊ ڪلارڪ مقرر ھيو. سياري اونهاري اڪثر ڪري صبح جي وقت جھول کان سانگھڙ ڏانهن مونسان سائيڪل جي سفر جو ”ھم سفر“ ماڻھو نهايت سادو ۽ پوليس کاتي جي اھم ٽيبل تي تعينات ھوندي به فقط حق حلال جو پگھار کڻندڙ انسان ٿي گذريو آھي.