حسن عسڪريءَ جا نظرياتي مقاطعا
سنڌي ٻوليءَ ۾ زمين جو مقاطعو حاصل ڪرڻ مان مراد آھي ته زمين جي اصل مالڪ کان ڪجھه رقم جي عيوض پوکيءَ جو حق خريد ڪرڻ. عسڪري صاحب جي وڏن ھريانه مان ھجرت ڪري پھرئين پنجاب وسايو ۽ پوءِ سانگھڙ ۾ کين ھندن جو ڇڏيل زمينون ڪليم ۾ مليون. سانگھڙ ضلعي کي انگريز پنھنجي وڙھايو ۽ حڪومت ڪريو جي اصول تحت بقول اردو واري جي ”ڀان متي ڪا ڪنبا“ بڻائي ويو. پھرئين ۽ ٻي جنگِ عظيم جي رٽائر فوجين کي زمينون ڏئي ھتي وسايو ويو. پاڪستان ٿيڻ بعد لياقت علي خان جي لشڪر ۾ ايندڙ افراد کي پنجاب مان سنڌ آڻي ڳوٺ گام ۽ زمينون ڏنيون ويون. حسن عسڪري پنھنجي مارڪسزم جي نظرئي تحت ھتي سانگھڙ ۾ جيڪو ترقي پسندانه جدوجھد جو پروگرام پيش ڪيو. ان جي ڪري نوجوانن ۾ بغير ڪنهن ڀيد ڀاءُ جي گڏجي سماج کي سڌارڻ جو رستو مليو. ڪيترائي نوجوان پارٽي جي ”يوٿ ليگ“ مان تربيت ۽ اتساھه وٺي زندگي جي ڊوڙ ۾ اڳتي وڌيا.
ھاڻ عسڪري صاحب پنھنجي انقلابي پروگرام کي ڳوٺن تائين پھچائڻ جو خيال ڪيو. سڀ کان پھريائين سانگھڙ ڀرسان واقع ڳوٺ گل حسن سريوال ۾ (Cell) قائم ڪيائين. مير حسن سريوال ۽ اسحاق مڱريو ڪجھه ٻين نوجوانن سان ڳوٺ ۾ سياسي ھلچل جي شروعات ڪئي. سريوال جيئن ته ننڍي وڏي زميندار طبقي جا رئيساڻا رمزون رکندڙ راڄ جا ماڻھو ھئا. تنهنڪري عسڪريءَ جو نظرياتي فصل ڪا گھڻي پيداوار ڏئي ڪونه سگھيو. آئون جيئن ته ھن ڳوٺ ۾ ڪافي عرصو استاد رھي چڪو ھئس. تنهنڪري عسڪري صاحب کي ھن ڳوٺ ۾ Cell کولڻ کي نظرياتي مقاطعو ڪوٺيندو ھئس. ڇوته ھتي جا ھمراھه اول آخر پنھنجي پراڻي مجيرين سان ٻڌل رھيا.
ھتي گل حسن سريوال ڳوٺ جي انقلابي سيل بابت ھڪ مزيدار واقعي جو ذڪر ڪريان ٿو. بينظير صاحبه جي پھرئين حڪومت دوران اليڪشن ٿي. ان وقت ھندو اميدوران کي فقط ھندو ووٽ ڪري پئي سگھيا. ٻي ڳالھه ته قومي اسيمبليءَ جي ھندو اميدوار جو حلقو سمورو پاڪستان ھيو. ھن اليڪشن ۾ ڪامريڊ سوڀو گيانچنداڻي قومي اسيمبلي جو اقليتي اميدوار ھو. سريوال ڳوٺ جي نوجوانن ڪامريڊ جي ورڪ ڪرڻ شروع ڪئي. اليڪشن واري ڏينهن سندن ڳوٺ جي پولنگ اسٽيشن تي پرزائيڊنگ آفيسر حاجي ولي محمد نظاماڻي مقرر ٿي آيو. حسن عسڪري صاحب جي انقلابي سيل جي چند نوجوانن ڪامريڊ سوڀي کي ووٽ ڏيڻ جو ورڪ پئي ڪيو. پر ڳوٺ جو رئيس سانگھڙ جي دولتمند ڀائي بند کي ووٽ ڏيارڻ جو وچن ڪيو ويٺو ھو. ھن کي جڏھن ڇوڪرن جي ھن ورڪ جي خبر پئي ته نوجوان ڪامريڊن کي چڱو ڪٽڪو ڪڍرايائين. حسن عسڪري صاحب به مار کائيندي بچي ويو. ھن وقت جڏھن آئون نومبر 2018ع ۾ ھي سٽون لکان پيو. عسڪري صاحب جي ھن سياسي سيل جو انقلابي جوش جذبو پڄاڻيءَ تي پھتل آھي.
ساڳئي ريت انهن ڏينهن ۾ عسڪري صاحب ڳوٺ باقر نظاماڻي ۽ ڳوٺ ڪرم خان نظاماڻي ۾ پنهنجا نظرياتي مقاطعا شروع ڪيا. ھنن ڳوٺن جا دوست تمام يار ويس پنھنجي تر جا چڱا موچارا ترقي پسند زميندار ۽ استاد طبقي سان واسطو رکندڙ ھئا. مونکي خبر ھئي ته اھي محبتي ماڻھو انقلاب جون ڳالھيون دلچسپي سان ٻڌندا ھئا. پر سندن روايتي سياسي ناتا ڄام صاحبن ۽ ٽنڊو آدم جي جوڻيجا خاندان سان ھئا. تنهنڪري اھي مرڪز به انقلابي جوش خروش درجي به درجي ماٺو ڪري ويٺا. بھرحال ذاتي طور ھنن محبتي دوستن جي عسڪري صاحب سان ياري اڃان تائين قائم آھي.
ھيءُ باب پورو ڪندي آئون اھو ضرور چوندس ته حسن عسڪري صاحب جي مارڪسي سياست جي ڪري سانگھڙ شھر ۾ پھرئين مئي تي مزدورن جي عالمي ڏينهن بابت ھر سال وڏي جوش خروش سان شھر ۾ مزدور ريلي ڪڍي ويندي آھي. جنهن ۾ مزدور ۽ کاٻي سوچ رکندڙ دوست سرخ جھنڊا کڻي پريس ڪلب سامھون انقلابي تقريرون ڪندا آھن.
جنرل پرويز مشرف جي دور ۾ حسن عسڪري صاحب، ھاري مزدور ڪلاس جي ڏاڏي علي بخش کي آماده ڪيو ته ھو اسيمبليءَ لاءِ فارم ڀرائي. ٻئي پاسي عورتن جي نمائندگي لاءِ شھداد پور مان ميڊم گلاڻي صاحبه صوبائي اسيمبلي لاءِ فارم ڀرايو. ھن جاگيردارانه ھڪ ھٽيءَ واري سماج ۾ حسن عسڪريءَ جو اھو تجربو دراصل ھڪ ٽيسٽ خاطر ھيو ته آخر عوام جي سوچ ۾ ڪيتري قدر تبديلي آئي. نتيجو مايوس ڪندڙ رھيو. ھنن ٻنهي عوامي اميدوارن کي صرف چند ووٽ ملي سگھيا. ھن سال (2018ع) ۾ جڏھين آئون ھي سٽون تحرير پيو ڪريان، انهن چونڊن ۾ محترم حسن عسڪري صاحب پاڻ سانگھڙ مان ھڪ روايتي ڀوتار سامھون فارم ڀرايو. حسن عسڪري صاحب پنھنجي حلقي جي ڳوٺ ڳوٺ ۾ وڃي وڏيرا شاھي خلاف ورڪ ڪئي. اليڪشن ٿي گذري، کيس پنج سئو کن ووٽ مليا. مطلب ته ھن ملڪ ۾ ترقي پسندانه سوچ رکندڙ افراد لاءِ نام نهاد اسيمبلين ۾ وڃڻ جا دروازا بند آھن. بھرحال ”ھنوز دلي دور است!“ ھن ملڪ جي غريب عوام جي ٽنگ ۾ وڏيره شاھيءَ جو ٽوڙھو ٻڌل آھي. ويچارا فيوڊل ڪلاس جي سياسي جبر جي قيد ۾ قابو آھن.