ھاري تحريڪ ۽ سانگھڙ جون زرعي زمينون
جھول جي آسپاس ھاري تحريڪ جا ڪجھه ڪارڪن- ميمبر موجود ھئا. حاجي محمد ادريس شر، محمد حيات جلباڻي، ڌڻي پرتو وساڻ، ڳجھه ھيرڻ اڀپور وارو، اھي بزرگ ھاري تحريڪ سان واڳيل ھئا. سانگھڙ پاسي مجنومسلم ھاري تحريڪ جو پرجوش ڪارڪن ھو. ھاري تحريڪ جا ڪارڪن درجي بدرجي زميندار ٿيندا ويا. اھو ھڪ الڳ داستان آھي. 1942ع ۾ ھن خطي ۾ حرن خلاف مارشلا دوران ماڻھن کي سندن اباڻن ڳوٺن ۽ زمينن کان محروم ڪيو ويو. انگريز حڪومت جي 1890ع کان اھا پاليسي ھئي ته ھتي ٻاھران آبادگار آڻي ويھاريو. حرن خلاف مارشلا جي ائڊمنسٽريٽر جنرل رچرڊسن جو حڪم ھيو ته ھن علائقي ۾ حرن کي بالڪل زرعي زمين الاٽ نه ڪئي وڃي. باقي بچيل زمين تي پھرئين عالمي جنگ مان بچي ايندڙ ھندستاني سپاھين سان گڏ 1945ع ۾ ختم ٿيندڙ ٻي عالمي جنگ ۾ برطانيھ لاءِ وڙھندڙ سپاھين کي مکي ٻيلي جي اولھه طرف منڍ جمڙائو تائين زمينون ڏيئي آباد ڪيو ويو. ان پاليسيءَ جي ردعمل ۾ جناب حيدربخش جتوئي صاحب ھاري حقدار ۾ لکيو ته ” ھزارين حرن کي قيد و بند ۾ رکي، انهن جون زمينون ٻاھران آيل ماڻھن کي ڏيئي ظلم ڪيو پيو وڃي.“ پر افسوس ته ان وقت جي سنڌ حڪومت انگريز جي حڪم تي سرڪاري خرچ تي اھي زمينون مشينن ذريعي ھموار ڪري فوجين حوالي ڪيون، اھو بيٺڪي راڄ اڃا تائين قائم دائم آھي.