سنڌي ماڻھن جي دوڪانداري فقط چند روز
ڇاڪاڻ ته سنڌي ماڻھو اصل ۾ تجارتي ڪلاس جا ماڻھو ڪونه ھئا، تنهنڪري ھندن جي خالي ڪيل بازار ۾ ديکا ديکي دوڪان کوليائون، پر ”ھٽ واڻيو“ ٿي واپار ڪرڻ جو ھنر وٽن ڪونه ھو. تنهن ڪري درجي به درجي مارڪيٽ مان ناڪ آئوٽ، يعني ته ناڪام ٿيندا ويا. منھنجو نالي ڀائي پاڙيسري خاصخيلي واڻين جي خالي ڪيل دوڪان جي دڪيءَ تي سال اڌ سيٺ ٿي ويٺو، پر درجي به درجي سندس دوڪانداري محدود ٿيندي وئي ۽ دوڪان بند ٿي ويو. جتي پوءِ ڪنهن ڪليمي اچي قبضو ڪيو ۽ مون وارو نالي ڀائي شاھي بازار جي مرڪزي چونڪ ۾ اس ۾ بيھي ڇولا وڪڻندو ھو.
انهيءَ ساڳي چوڪ تي اسماعيل انصاري نالي ھمراھه کٽ پاسيري رکي ان تي گوڏ ٻڌڻ وارا ٽوال ٽنگي وڪڻندو ھو. سو درجي به درجي ترقي ڪندي جھول شھر ۾ ڪپڙي جو وڏو تاجر ٿي ويو ۽ ڪليمن جي ذريعي حاجي سخاوت ان سيٺ کي اڌ شھر جا دوڪان ۽ مڪان حاصل ڪري ڏنا. ھنن مڪانن ۾ سيٺ ڪلياڻ داس جي مشھور ماڙي به ان سيٺ کي ملي، جنهن پنھنجي تجارت جي شروعات فوٽ پاٿ تان ڪئي ھئي. اھڙي طرح باقي دوڪانن ۾ ڌنڌو ڪندڙ ملوکاڻي، جلالاڻي، شر ۽ مڪراني بازار مان آئوٽ ٿيندا ويا ۽ انهن دوڪانن تي لڏي آيل ماڻھن اچي بزنس شروع ڪئي. انصاري ماڻھو راجستان جي ڀيلواڙي جا رھاڪو ھئا. سندن اصلي ڌنڌو ٻيڙيون ٻڌڻ جو ھيو. زالين، مڙسين ٻيڙين جا ٻاڌا ھئا. پوءِ درجي به درجي ڪپڙي ۽ ريزڪي دوڪانداري ۾ داخل ٿيا. اڄ اھي ماڻھو مالي طور مستحڪم آھن ۽ اسان جي پاڙي وارا اصلي باشنده سندن ٻڪريون ۽ مينهون چارين ٿا، جيڪي پھرئين ھندن جون ڳئون پھرائيندا ھئا. يعني ته ” اُتي ئي آھين. جتي اوھان ڇڏيون!“ جي مصداق ايڏي اٿل پٿل ۾ لڏي ايندڙ ڪامياب ثابت ٿيا. اسان ماڻھو ساڳي غربت جي دنيا ۾ ويٺا رھياسين.