پروفيسر محمد عمر چنڊ
پروفيسر محمد عمر چنڊ سان منھنجي پهرئين ملاقات 93-1992ع ڌاري ٿي. هي ان زماني جي ڳالهه آهي، جڏهين ڄام صادق علي، پير سائين سردار جن کان معافي وٺي، جماعت جي فقيرن سان پڻ دوستانه ٺاهه ڪيو. ان موقعي تي ڄام صاحب ضلعي سانگهڙ جي انتظاميه کي چيف منسٽر جي حيثيت ۾ ترقياتي ڪمن لاءِ فنڊ جاري ڪيا. هن ترقياتي پروگرام موجب ضلعي سانگهڙ جي تاريخ، خاص ڪري حر تحريڪ جي تاريخ تي هڪ شاندار سيمينار پڻ منعقد ڪيو ويو. ان زماني ۾ سانگهڙ جو ڊپٽي ڪمشنر ڊاڪٽر علي رضا سيهڙ صاحب هيو. هن صاحب مونکي سيمينار جي موقعي تي حر تحريڪ جي تاريخ تي هڪ يادگار سووينيئر ترتيب ڏيڻ لاءِ چيو. هي سووينيئر سيمينار جي موقعي تي عالمن اديبن ۾ تقسيم ڪيو ويو. ان زماني ۾ پروفيسر محمد عمر چنڊ صاحب برونائي دارالسلام جي ڪنهن تعليمي اداري ۾ انگريزي زبان پاڙهيندو هو. هن صاحب ان سووينيئر جيڪو ” سانگهڙ جي سرهاڻ“ جي نالي سان شايع ٿيو هو، انهيءَ جي مطالعي بعد چنڊ صاحب موڪل تي جڏهين پنھنجي ڳوٺ پراڻي نئون آباد آيو ته ان موقعي تي ڪچهري ڪرڻ لاءِ سانگهڙ اچي پهتو. آئون اليمينٽري ڪاليج آف ايجوڪيشن سانگهڙ ۾ پاڙهيندو هئس. سائين سان پهرئين ملاقات نهايت متاثر ڪرڻ واري ثابت ٿي. محبت ۽ عقيدت جي ڌاڳي ۾ دل قابو ٿي چڪي. پروفيسر صاحب جو چوڻ هو ته ”حر تحريڪ“ سنڌي ماڻهن جي برطانوي راڄ خلاف نهايت بهادرانه جدوجهد آهي، جنهنکي هيل تائين، انگريز دوست ادارن ڄاڻي ٻجهي نظر انداز ڪيو آهي. تنهنڪري پاڻ هن موضوع تي گڏجي ڪري تحقيق ڪري حر تحريڪ کي دنيا سان متعارف ڪرائينداسون. ساڳئي زماني ۾ ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي معرفت حضرت پيرسائين پاڳاري ڇٽ ڌڻي رح سان محمد عمر چنڊ ملاقات ڪري حر تحريڪ تي قلم کڻڻ جي اجازت ورتي. چنڊ صاحب برونائي جي سروس مان رٽآئر ٿيڻ بعد واپس وطن آيو ۽ حر تحريڪ تي تحقيق جو ڪم شروع ڪيائين. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ جي معرفت اسلام آباد ۾ واقع ڪيئبنيٽ ڊويزن جي لئبريريءَ ۾ انڊيا آفيس لئبريري ۽ سنڌ اسپيشل پوليس جا فائيل اٽڪل ڇهه مهينا پڙهندو رهيو ۽ نوٽ لکندو رهيو. آخر ۾ ان لئبريري مان اٽڪل ٽي چار سئو ضروري فائيل فوٽو اسٽيٽ جلد بندي ڪرائي ڳوٺ کڻي آيو. وڏي محنت کان پوءِ انگريزي ٻوليءَ ۾ اٽڪل ٻن هزار صفحن جو مواد لکي پورو ڪيائين. هن صاحب اهو ڪم في سبيل الله سنڌ جي محبت ۾ ڪيو. مٿئين مواد مان ست اٺ سئو صفحن تي مشتمل ڪتاب:
“The Brutality of the British Empire against Pir Sahib Pagaras Family” روشني پبليڪيشن طرفان شايع ٿي مارڪيٽ ۾ آيو. بدقسمتي سان باقي مواد ڇپجڻ کان رهجي ويو. ان ۾ اسان جي معتبرن جي بي پرواهي شامل آهي. گذريل 20 مارچ 2018ع تي پروفيسر صاحب، نيوزي لئنڊ مان هتي آيل هو ۽ مذڪوره تاريخ تي حضرت سورهيه بادشاهه جي سانگهڙ ۾ منعقد ٿيندڙ ورسيءَ ۾ شريڪ ٿيو. حر تحريڪ جي موضوع تي، سنڌي زبان ۾ سندس ڪافي مضامين شايع ٿيل آهن. انهن مضمونن جو مجموعو ”جهونگار پبليڪيشن“ وارن ڇپائي پڌرو ڪيو آهي. هي ماڻهو روحاني رمزن سان سرشار علم جو چنڊ هن وقت پنھنجي پٽن ۽ آڪهه سان نيوزي لئنڊ ۾ مقيم آهي ۽ اڪثر ڪري اسان فقيرن کي ياد ڪرڻ فرمائيندو آهي. ياد رهي ته مٿيون ڪتاب چنڊ صاحب روشني پبليڪيشن وارن کي بغير ڪنهن معاوضي جي ڇپجڻ لاءِ ڏنو هو.