ادبي سرگرمين کان وانجھيل سانگھڙ شھر
سانگھڙ شھر ۾ ڪنهن به ادبي تنظيم جو وجود ڪونه ھو. جڏھين 1972ع ۾ گورنمينٽ ھاءِ اسڪول سانگھڙ ۾ مقرر ٿي آيس ته پنھنجي سنڌي ادبي سنگت جي ورڪر ميمبر جي جھول مان حاصل ڪيل تربيت کي ذھن ۾ رکندي، سانگھڙ جي ادبي ذوق رکندڙ دوستن سان رابطا قائم ڪرڻ جي ڪوشش ڪيم، پوءِ جڏھن محترم آفتاب نظاماڻي سان ملاقات ٿي ته انهيءَ تحريڪ کي سانگھڙ ۾ قائم ڪرڻ جو موقعو ملي ويو.
آفتاب نظاماڻي سٺو ڪھاڻيڪار ۽ ترقي پسند ذھن رکندڙ نهايت پرجوش نوجوان ھيو. سنڌي ٻولي ۽ ادب سان تعلق رکندڙ سرگرميون سانگھڙ ۾ برپاڪرڻ ۾ ھميشھ اڳاھون ڏسبو ھو. ان زماني ۾ اسان گڏجي سانگھڙ جي نوجوانن کي علمي، ادبي سرگرمين ۾ شرڪت ڪرڻ لاءِ مائل ڪيو. آفتاب نظاماڻي جي انشورنس واري آفيس ۾ اڪثر ڪري روزانه ادبي بحث مباحثه جاري رھندا ھئا. ان زماني ۾ محمد صلاح پنهنور سانگھڙ ۾ سوشل ويلفيئر آفيسر ٿي آيو. ھيءُ صاحب اسان جي ادبي ڪمن ۾ وڏو معاون ۽ مددگار ثابت ٿي پيو. انهيءَ دور ۾ اسان سانگھڙ ۾ تمام وڏا ادبي مشاعرا، لطيف ڪچھريون، سانگھڙ جي شاعرن سان شامون ملھائڻ جا پروگرام ڪري ھن بيٺڪيت واري شھر ۾ سنڌي زبان ۽ ادب بابت ھڪ لھر پيدا ڪئي، جيڪا جيئن پوءِ تيئن ترقي ڪندي رھي. ھن وقت سنڌي ادبي سنگت جي تنظيم سانگھڙ ۾ باقاعده ادبي ويھڪون ڪندڙ آھي. سانگھڙ جي نوجوانن ۾ افسانا، شارٽ اسٽوريون ۽ ناول لکڻ جو شوق پيدا ٿيو. امر لغاري جھڙا ڪھاڻيڪار ۽ ناولسٽ مشھور ٿيا. راجن مڱرئي جي ڪھاڻين جا مجموعا به شايع ٿي چڪا آھن. ان سان گڏ سانگھڙ مان ادبي سلسلا شايع ڪرڻ جي شروعات ٿي. حر تحريڪ بابت ”جھونگار“ ۽ ”منصور“ جا ڪتابي سلسلا ڇپجن پيا. حر تحريڪ کي انگريز جي ھدايتن موجب ’اونداھي جي سرنگھه‘ ۾رکيو ويو ھيو. ان تي سانگھڙ جي بزرگ محترم ملھار خاصخيلي، انتهائي اھم ڪتاب لکي، جماعت روضي ڌڻي جي فقيرن جي انگريزن خلاف بغاوت جو ذڪر ڪري زماني جي سامھون آندو ۽ سندس انهيءَ ڪوشش کي اڳتي وڌائيندي سانگھڙ ۾ ”حر ھسٽاريڪل سوسائٽي“ جو بنياد پيو. جنهن تحت حر تحريڪ بابت تحقيق جو ڪم جاري رھيو.
ياد رھي ته ان زماني ۾ سانگھڙ اندر حضرت سورھيھ بادشاھه جي ورسي ملھائڻ جي خيال جي به رنڊ روڪ ڪئي ويندي ھئي. پر آفتاب نظاماڻي انهن منع نامن کي نظر انداز ڪندي پھريون دفعو گڙنگ بنگلي تي 20 مارچ حضرت سورھيھ بادشاھه جي شھادت بابت پروگرام رکيو. ھن پروگرام ۾ ڪافي تعداد ۾ نوجوان اديب شريڪ ٿيا. سنڌ يونيورسٽي مان ڪافي شاگرد شريڪ ٿيا. انهن سان گڏ ڊاڪٽر قمر واحد صاحبه به شرڪت ڪئي. ان کان پوءِ حضرت سورھيھ بادشاھه جي ورسيءَ جا پروگرام سنڌ جي ٻين شھرن ۾ به منعقد ٿيڻ لڳا. اھڙي طرح حر تحريڪ جو نئين نسل سان تعارف ٿيڻ لڳو. آفتاب صاحب جي ڪھاڻين جا مجموعا ”ارپنا“ ۽ ”اوھيرا“ جي ٽائيٽل سان ڇپجي ادبي ميدان ۾ آيا.
شھيد آفتاب نظاماڻيءَ جي اھا خوبي ھئي ته حيدرآباد يا ٻين شھرن ۾ ٿيندڙ ادبي پروگرامن ۾ سانگھڙ جي دوستن کي پاڻ سان گڏوٺي ويندو ھو. اھڙي طرح سانگھڙ جي ادبي لڏي جو سنڌ جي ادبي ڌارا ۾ تعارف ٿيو. آفتاب نظاماڻيءَ جي پرجوش ۽ پياري شخصيت کي وساري نه ٿو سگھجي. 1988ع جي فسادن ۾ ھن انمول انسان کي حيدرآباد جي لطيف آباد ۾ سنڌ دشمنن شھيد ڪري ڇڏيو. سندس سربراھي ۾ ٿيندڙ ادبي سرگرميون ان بعد سنڌي ادبي سنگت سانگھڙ ۾ نوجوانن جاري رکيون. آفتاب صاحب جي لاڏاڻي بعد سانگھڙ ۾ سگا جون سرگرميون پڻ ختم ٿي ويون.