ٽيچرس ٽرينگ اسڪول سانگھڙ جا شب و روز
قسمت جي ڪرڻي اھا ٿي جو، ساڳئي ٽيچرس ٽريننگ اسڪول ۾ اسان 1963-1964ع ۾ پرائمري ٽيچرس ٽريننگ جا امتحان اچي ڏنا. ان وقت ھيءُ ڪاليج نئين نئين تعمير ٿيل ھئي. اڪيڊميڪ بلاڪ، جنهن ۾ پرنسپال جي آفيس، ھڪ آڊيٽوريم ھال ۽ ٽي عدد وڏا ڪلاس روم، سامھون تمام سھڻي وڻڪار سان خوبصورت گلن وارو پارڪ، اڪيڊميڪ بلاڪ جي اترئين پاسي به تمام سھڻي وڻڪار ۽ ان جي اتر طرف ٻه منزلا ھاسٽل جي عمارت، جنهن جي درميان ۾ ھڪ وڏو ڊائيننگ ھال، ان سان گڏيل بورچيخانو. ٻي ڀلي ڳالھه اھا ته ان وقت اھا ڪاليج، رھائشي ڪاليج ھئي. يعني ته شاگردن جي اڪثريت ھاسٽل ۾ رھندڙ ھئي. ان ڪري ھاسٽل ۾ به ھڪ تعليمي، تدريسي ماحول مھيا ڪيل ھو. شاگرد رات جو پنهنجن عملي سبقن بابت خاڪا (Lesson Plan) تيار ڪرڻ لاءِ ھڪ ٻئي سان صلاح مشورا پيا ڪندا ھئا. ٻي بھترين انتظامي ڳالھه اھا ته صبح جو ناشتي بعد تيار ٿي، سڀئي شاگرد ڊريس پائي اچي اسيمبلي ۾ شريڪ ٿيندا ھئا. حمزو چنو پٽيوالو ھارمونيم جو ساز کڻي اچي سامھون ٽيبل تي رکندو ھو ۽ پوءِ اسان جو ميوزڪ ٽيچر محترم قمر سومرو ساز وڄائي قومي ترانو پڙھندو ھو. ان بعد پرنسپال مختصر تقرير ڪندو ھو. پوءِ پي ٽي ٽيچر محمد اشرف شاگردن کي قطار در قطار ڪلاسن ۾ وڃڻ لاءِ چوندو ھو. ان وقت شاگردن جي لباس تي به ھڪ نظر وجھبي ھئي. اھا ھئي ڳالھه ٽيچرس ٽريننگ اسڪول جي تعليمي تدريسي ماحول جي.
ان وقت ڪاليج جو پرنسپال اردو ڳالھائيندڙ عسڪري صاحب ھو، جيڪو لنڊن مان ڪو تعليمي ڪورس به ڪري آيو ھو. سندس اسٽاف سان رويو نهايت دوستانه ھوندو ھو. ٻن ٽن ڏينهن جي گذرڻ کان پوءِ، صاحب کي چيم ته سائين مونکي به ٽائيم ٽيبل ۾ ڪو مضمون سونپيو ته جيئن آئون ڪلاس ۾ وڃي پنهنجا تدريسي فرائض شروع ڪريان. ھاڻي روزانه ھڪ ٻه ڪلاس وٺڻ بعد معلوم ٿيو ته شاگردن جي اڪثريت نهايت ادب ۽ سنجيدگيءَ سان ليڪچر ٻڌي ٿي. مون پنھنجي ليڪچر دوران شاگردن کي اھا به اجازت ڏني ته ليڪچر جي آخر ۾ ھو موضوع سان تعلق رکندڙ سوال ۽ وڌيڪ وضاحتون بغير ڪنهن ھٻڪ جي پڇي سگھن ٿا. اھا ڳالھه ڪلاس جي ذھين شاگردن کي تمام گھڻو پسند آئي.
مون اٿندي ئي پھرئين وڃي ڪاليج لائبريري جي چارج ورتي، ھڪ ته مونکي خود مطالعي جو تمام گھڻو شوق ھوندو ھو. ٻي ڳالھه اھا ته اھي لئبريرين ۾ پيل لاوارث ڪتاب ڇنڊي ڦوڪي شاگردن جي سامھون آڻي، انهن جي مطالعي لاءِ شاگردن ۾ آمادگيءَ جو شوق پيدا ڪرڻ، ان لاءِ مون ڇا ڪيو جو سموري لئبريري مان شاگردن جي نصاب خواھه عام مطالعي بابت اھم ڪتاب چونڊي ھڪ ڪٻٽ ڀري وڃي ھاسٽل جي انچارج جي حوالي ڪيا ۽ سندس ڊيوٽي لڳايم ته جنهن به شاگرد کي جيڪو ڪتاب پسند اچي، اھو ان کي جاري ڪري. ان جو نتيجو اھو نڪتو جو ڪافي شاگرد مطالعي ڏانهن مائل ٿيا، انهن مان ڪافي ذھين شاگرد اڳتي ھلي ترقيءَ وارن عھدن تي پھتا.