ھندن جون ڇڏيل زمينون
ھندن جون ڇڏيل زمينون سڀ جو سڀ ڪليمين کي ملي چڪيون، انهيءَ عمل ۾ وڏن وڏيرن جي قبضن ۾ آيل زمينون ڪليمي کڻي ويا! انهن ڪليمين مان ڪجھه ماڻھو ھندوستان ۾ به زرعي پورھيو ڪندڙ ھئا. جيتوڻيڪ اھي تعداد ۾ ٿورا ھئا. ليڪن ڪليم ۾ مليل زمينن تي پاڻ آبادي ڪرڻ لڳا. ھنن ماڻھن ۾ پنجاب، ھريانه کان آيل ڪليمين جو طبقو زراعت ڪرڻ لڳو. باقي ڪافي اھڙا به ڪليمي ھئا، جن کي زمينون ته مليون پر اصل ۾ اھي سچا پچا ڪاشتڪار ڪونه ھئا. انهن فقط ڪليم جي ڪاغذن ۾ دعوى ڪئي ته ھندستان ۾ سندن زمينون ۽ ”ڦودني جا باغ“ ھئا. انهن انتظار پئي ڪيو ته مناسب وقت تي سٺي اگھه ۾ اھي زمينون وڪڻندا. اھي ڪليمي سنڌ جي وڏيري جا اڳتي ھلي گراھڪ بنجڻ وارا ھئا. درجي به درجي اھڙا ڪليمي پھرئين زمينون مقاطعن تي ڏيندا ويا ۽ پوءِ آھستي آھستي مقامي وڏيرن کي مفت ۾ مليل زمينن جو چڱي خاصي قيمت تي وڪرو ڪندا ويا. اھڙي طرح سنڌ جي ھن تاڪائو طبقي جي طبيعتن کي تقويت ملي.