سول سروس اڪيڊمي ۾ سنڌيءَ جا ڪلاس
هڪ دفعي اسانجي سنڌ واري دوست شرارت ڪندي ٻن پروبيشنرس کي چيو ته هي سوال پڇو. سوال هيو ته وڻ جي پاڙ کان مٿي ۽ ڏارن کان هيٺ واري حصي کي ڇا چئبو آهي؟. مون بي ڌڙڪ چيو ته ”بنڊ“. هڪدم ڪلاس ۾ عجيب قسم جي سس پس ۽ خاموشي ٿي وئي، ڇوته منھنجي ڪلاس ۾ تقريباً ويھارو کن ڇوڪريون هيون،
سول سروس اڪيڊمي ۾ گيسٽ ۽ ميس نائيٽس ۾ لاهور جي سينيئر حاظر ۽ رٽائرڊ آفيسرس ۽ انھن جي گهروارين کي هڪ خاص ۽ ڳجھي مقصد خاطر گھرايو ويندو هيو. مون جيڪو ڏٺو ته لاهور جا رٽائرڊ ۽ سينيئر آفيسرس پنھنجي بيگمات کان علاوه پنھنجون ڪنواريون ڌيئر، ڀينر ۽ ساليون وٺي ايندا هيا، ۽ نموني سان انهن جي شادي جي لاءِ راه هموار ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا هيا. اتفاق سان ان سڄي ملاکڙي ۾ اجرڪ جي پٽڪي سان مان وري لکن ۾ پڌرو هوندو هيس ۽ بيگمات اچي مون سان پاڻ تعارف ڪرائينديون هيون، ته منھنجو مڙس سنڌ جي ڪنھن ضلعي جو نالي وٺي چونديون هيون اتي فلاڻي سال ڊي سي هيو، هاڻي هتي يا رٽائر آهي ۽ هي منھنجي ڌيءُ يا ڀيڻ آهي. ماشاءَ الله تعليم پوري ڪئي اٿس يا ٿيڻ واري اٿس وغيره وغيره، پوءِ ڇوڪري به هيلو هاء ڪندي هئي. اڪثر ڊي جي اچي منھنجي جان ڇڏائيندو هيو، ڪنھن طريقي سان مونکي پاڻ ڏانهن سڏ ڪندو هيو، پوءِ ٿوري دير لاءِ منھنجي جان آجي ٿي ويندي هئي. سنڌي ڊريس پائڻ جي ڪري عمومن بک تي ويلو گذري ويندو هيو. جتي رُڪيس اتي هڪدم سينيئر آفيسرن کان اڳ سندن بيگمات ۽ انھن جي ڇوڪرين جي گھيري ۾ اچي ويندو هيس ۽ ماني کائڻ جو موقعو ڪونه ملي سگھندو هيو، مامو لالو ڪاڏي وڃي.
مان ڳالھه اسلام آباد يونيورسٽي واري پوري ڪو نه ڪري سگھيس، جو سي ايس ايس جي فارم ڀرجڻ جو قصو وچ ۾ نڪري ويو تنھنڪري انھيءَ کي مڪمل ڪرڻ ضروري ٿي پيو.
جڏهن مان اسلام آباد يونيورسٽي اچي ڪلاس شروع ڪيا ته اسانجي ڊپارٽمينٽ جي سينيئر شاگردن اسان جي مان ۾ خوش آمديد پارٽي جو انتظام ڪيو. اسانجي ڊپارٽمينٽ جي اسٽوڊنٽس جي صدر هڪ ڇوڪري هئي، جيڪا هينئر آسٽريليا ۾ پروفيسر رٽائر ٿي اتي سيٽل ٿي وئي آهي. اسان نون آيل شاگردن کي اٽڪ جي پريان جتي ڪابل ندي اچي سنڌو درياء ۾ ڇوڙ ڪري ٿي، انھي ٻيٽ تي پارٽي ڪئي وئي هئي، انھيءَ کي ڪنڊ ڪري چوندا آهن. آچر جو ڏينھن هيو، صبح جو هاسٽل وٽ اچي بس بيٺي مان به تيار ٿيم پينٽ وغيره پاتم. هڪدم خيال آيو ته نڪو يار شلوار قميص ۽ اجرڪ جو پٽڪو ٿو ٻڌان. مان پينٽ لاهي سنڌي ڊريس پاتي، اجرڪ جو پٽڪو ٻڌم، ڪجھه دير لڳي پر منھنجو ٻيو ساٿي نورالدين شيخ صاحب ٻئي ڊپارٽمينٽ ۾ هيو، اچي جھلڻ لڳو ته يار تون مارائيندين توکي ڇاهي؟ اچي همراهه پريشان ٿيو. مون هنجي هڪ به ڪو نه ٻڌي، مڇن کي تيل ۽ وٽ ڏئي جيئن ٻاهر نڪتس ته هڪدم هوڪرا تاڙيون ۽ سيٺيون وڄڻ شروع ٿي ويون، ٿوري دير رڪيم، سمجھه نه پيو اچي ته هاڻي ڇا ڪريان؟ مان به دير ڪانه ڪئي، هنن جي هوڪرن سيٽين جي جواب ۾ اتان بيھي هٿ سان جيئن جلسي ۾ خطاب ڪبو ته شروع ۾ پبلڪ کي هٿ لوڏي جواب ڏبو آهي، مون به اهو طريقو استعمال ڪيو. انھيءَ دوران جيڪي به هاسٽلن ۾ ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون هيون، شور تي اکيون مھٽيندا ڪمرن کان ٻاهر بالڪوني ۾ ڏسڻ لڳا ۽ انھي وقت پوري يونيورسٽي ۾ مان مشھور ٿي ويس.
خير بس ۾ چڙهي روانا ٿياسين، مونکي اڳئين سيٽ تي ويھارين ۽ مون سان گڏ هڪ ڇوڪري ۽ ٻيو ڇوڪرو ويٺو. اسلام آباد کان ٿيندي راولپنڊي مان گذرندي، پشاور ڏانهن گاڏي جو رخ ٿيو. ڪوهنور مل انوقت جھنگ ۾ هئي، جڏهن اتان گذر ٿيو، شرارت ڪري جيڪا منھنجي سيٽ جي پويان ويٺل ڇوڪري هئي، ان هڪ ڪينو کڻي منھنجي پٽڪي جي طري جي مٿان رکيو. گاڏي ۾ سڀ خاموش ٿي ويا، بس ۾ اسان جا استاد ۽ انھن جون گھرواريون به هيون. هاڻي سڀني جون نظرون مون ڏانهن ته منھنجو ردعمل ڇا ٿو اچي؟ ڪجھه دير مونکي سمجھه ۾ نه پيو اچي ته ڇا ڪريان؟ غصو به آيو پر ڪنٽرول ڪري دل ۾ سوچيم ته جيڪڏهن مان هتي چڙيم ته پوءِ ٽوڪ ٺھي ويندي، بس مون به ڪينو پٽڪي تان کڻي کل لاهي کائڻ شروع ڪيو. وري مٿان ٻيو، پوءِ ٽيون مون به لاهي پاڻ به کائڻ لڳس ۽ ٻين کي به ڏنم، وري هڪ دفعو ڪيلو رکين ان کان پوءِ کيل ختم. بس پوءِ جتي گاڏي بيـٺي ٻاهر سڀني جون نظرون مون ڏانهن.
ان کان پوءِ جيڏانهن به ٽوئر تي وڃڻ ٿيندو هيو ته مان هميشه سنڌي ڊريس ۾ ويندو هيس. جڏهن اسٽوڊنٽ ڪارڊ ٺھڻ لاءِ فوٽو ورتا ويا ته مون اجرڪ جي پٽڪي سان فوٽو ڏنو، يونيورسٽي ايڊمنسٽريشن وارن انھيءَ تي اعتراض ڪيو ته فوٽو ٻيو ڏي، مون به اچي ضد ڪيو ته فوٽو مان صرف اهو ڏيندس. ڪافي ڏي وٺ ٿي، آخرڪار رجسٽرار وٽ پيشي ٿي ۽ چيائين ته فوٽو توکي ٻيو ڏيڻو پوندو. جنھن تي مون ورائي چيو ته فوٽو جيڪڏهن لڳندو ته صرف اهو اجرڪ جي پٽڪي وارو لڳندو، نه ته مونکي توهان جي ڪارڊ جي ڪابه ضرورت ناهي. معاملو وري به ڪو نه نبريو، آخرڪار مان مرحومه ڊاڪٽر مس ڪنيز فاطمه جيڪا اڳ ۾ وائيس چانسلر هئي، جنھن کي ڀٽي صاحب لڳايو هيو. جنرل ضياءَ جي مارشلا اچڻ سان کيس هٽائي هڪ پٺاڻ محمد هاشم کي رکيو ويو هيو. بھرحال ميڊم مس ڪنيز فاطمه کي وڃي عرض ڪيم ته بٽ صاحب جيڪو رجسٽرار هيو، انکي چئو ته منھنجي اسٽوڊنٽ ڪارڊ تي جيڪو مان فوٽو ڏيڻ ٿو چاهيان اهو هڻي ڏئي. مرحومه کي الله جنت ۾ اعلي مقام عطا ڪريس، رجسٽرار کي فون ڪيو ۽ چيائينس ته ان فوٽو هڻڻ سان ڪھڙو فرق ٿو پوي؟ سنڌ کان هڪ شاگرد آيو آهي، اسان وٽ سنڌ جي نمائندگي اڳ ئي ڪانھي. مان وڃي ٻيھر رجسٽرار سان مليس، مجبورن هن ڳالھه مڃي پر ڊپٽي رجسٽرار وري انڪار ڪيو، بعد ۾ رجسٽرار هن کي سختي سان حڪم ڏنو ته هي ضدي ڇوڪرو جيڪا تصوير چوي ٿو هڻي ڏيوس. پوءِ آخر ڪار اجرڪ جي فوٽو سان منھنجو يونيورسٽي سان اسٽوڊنٽ وارو شناختي ڪارڊ جاري ڪيو ويو. 1977 جي ڊسمبر ۾ برف باري ڏسڻ لاءِ پروگرام رٿيو ويو.