اويڪيو ٽرسٽ پراپرٽي بورڊ ۾ بدعنوانيون
انھيءَ ڪري منسٽري آف مينارٽي جو نالو بدلائي منسٽري آف انٽرفيٿ اينڊ نيشنل هارموني رکي، اهي منسٽري آف مينارٽي جا سڀ ادارا هن نئين ٺاهيل وزارت جي حوالي ڪيا ويا. اهڙي طرح ٻيون به ڪيتريون ئي وزارتون آهن جن کي ايئن جي ارڙهين ترميم تحت مرڪز کان ڪڍي صوبن جي حوالي ڪيو ويو. جيئن زراعت، تعليم، صحت، معدنيات، ليبر وغيره وغيره.
انھن سڀني محڪمن کي مرڪزي سرڪار جي ماتحت رکڻ لاءِ نالن ۾ اهڙيءَ طرح ردوبدل ڪئي وئي، جو انھن وزارتن مان هڪ شئي به صوبن جي حوالي ٿيڻ نه ڏني وئي. پنجاب جي ان آفيسر گروپ جي منشا بغير ڪوئي اهڙو قانون هلي نٿو سگھي، چاهي پارليامينٽ ان کي پاس ڪيو هجي. مون کي ياد ٿو اچي ته جڏهن ايئن ۾ ارڙهين ترميم منظور ٿي ته اسانجي وڏي ڀاءُ جي آفيسرن پاڻ ۾ اها سس پس پئي ڪئي ته يار هاڻي ڇا ٿيندو؟ جيڪڏهن ايتريون وزارتون ختم ٿينديون ته اسان جي نوجوانن جا پروموشن رڪجي ويندا ۽ انھن محڪمن جي مٿان اسانجو ڪنٽرول ختم ٿي ويندو، اسان جا ماڻھو بيروزگار ٿيندا. اتي هڪ آفيسر چيو ته صرف بل پاس ٿيو آهي هٿ مان شيون نڪتيون ته ڪونه آهن. چيائين ته گيم ته هاڻي شروع ٿي آهي ۽ توهان اڳئي دل هاري ويٺا آهيو. اسان جا ماڻھو انھي پروجيڪٽ تي گھڻي عرصي کان ڪم ڪن ٿا ۽ توهان اطمينان رکو، توهان جا سڀ معاملا توهان جي هٿ ۾ رهندا. باقي هي غريب ووٽ وٺي آيا آهن انھن جي ٿوري دير لاءِ دل خوش ڪرڻ ڏيو. معني کل تڏهن جڏهن کٽين.
جيئن ته اقليتي وزارت جو نالو ختم ڪري انھيءَ جي ماتحت ادارو اويڪيو ٽرسٽ پراپرٽي بورڊ اي ٽي پي بي کي نئين ٺاهيل ”وزارت بين المذاهب ۽ قومي يڪجھتي“ نالو ڏئي انجي ماتحت ڪيو ويو هيو. تنھنڪري منھنجي ذميواري ۾ اچي پيوته اي ٽي پي بي جي متعلق مامرن کي ڏسان ۽ انھيءَ کي صحيح طور هلائڻ ۾ مدد ڪرڻ هيو. تنھن ڪري بورڊ جي چيئرمين جي فيصلن خلاف اپيلون ٻڌڻ ۽ انھن تي فيصلو ڪرڻ جي اهم ذميواري هئي. جنھن وقت مون چارج ورتي ته هزارن جي تعداد ۾ چيئرمين جي ڪيل فيصلن خلاف اپيلون زير سماعت هيون. مون جڏهن لسٽ گھرائي ڏٺي ته اها ايتري وڏي هئي جو هڪ ٻن ڏينھن ۾ پڙهڻ محال هيو. انھن اپيلن کي ٻڌڻ لاءِ صرف ٽي جڳھون مقرر ڪيل هيون. اسلام آباد، لاهور، ڪراچي.
مون ڏٺو ته هر روز ڪيس رکيل هوندا هيا، سواءِ سومر ۽ جمعي جي. انھن ٻنھي ڏينھن تي ڪيس گھڻو ڪري لاهور لاءِ مقرر ٿيل هيا ڇو ته عمومن هن وزارت سان متعلق سيڪريٽري لاهوري هوندو هيو.
لاهور ۾ هڪ ته اتي هيڊڪورٽر هيو اي ٽي پي بي جو ٻيو لاهوري وڪيل نه پيو چاهي ته انھن ڪيسن جي ٻڌڻي لاهور کان ٻاهر هجي.
مون پھرين جيڪو شيڊول ڏنل هيو انھيءَ کي هڪ هفتو هلڻ ڏنو. انھيءَ دوران مان اسٽاف کي چيو ته ڪيسن جي ڊويزن جي حساب سان لسٽ ٺاهي ڏيو ته مان پوءِ انھي متعلق ڪوئي فيصلو ڪندس. جڏهن مون کي ڊويزن وائيز پيل اپيلن جي لسٽ ڏنائون ته مون ڏٺو ته اپيلون گھڻي قدر پنجاب جي لاهور، ملتان ۽ ڪراچيءَ جون ڪافي هيون. باقي ٻين ڊويزن جون به هيون. مون پھرين هفتي کان پوءِ هڪ مھيني لاءِ نئون شيڊول جاري ڪيو. ان شيڊول مطابق، هڪ ڏينهن لاهور سينٽرل پنجاب، ملتان سائوٿ پنجاب، ڪراچي، حيدرآباد ۽ سکر، لاڙڪاڻو ۽ ميرپور خاص، باقي اسلام آباد راولپنڊي ۽ڪي پي ڪي.
جڏهن مان اپيلون ٻڌڻ لاهور ويس ته وڪيل برادري جو وڏو جٿو اچي مون سان مليو ۽ چوڻ لڳا ته سائين اپيلون صرف لاهور ۾ ٻڌو ۽ ملتان وغيره جو چڪر ڇڏي ڏيو ۽ توهان اسان جي روزگار تي لت ٿا ڏيڻ چاهيو. مون هنن جو سڀ ڪجھه جيڪو هو چوڻ چاهن پيا، آرام سان ٻڌو. وڪيلن جو مقصد صرف اهو هيو ته جيئن ٻئي ڪنھن علائقي خاص طور تي سائوٿ پنجاب جي وڪيل کي فائدو نه پوي. ڇوته جيڪڏهن ملتان ۾ ڪيس هوندو ته لازمن ملتان يا بھاولپور جو وڪيل هوندو. مون وڪيلن کي چيو ته الله توهانجي روزي ۾ برڪت وجھي، مون کي رڳو اهو ٻڌايو ته مظلوم جي داد رسي ڪجي يا ان غريب کي رلائجي؟ چيائون ته سائين همدردي ڪجي ته مون چيو ته اهو ڪٿان جو انصاف آهي ته صادق آباد جو ماڻھو پنھنجي انصاف لاءِ لاهور اچي، جڏهن ته ملتان هن جي لاءِ وڌيڪ ويجھو پوي ٿو. مون چيو ته مون جيڪو فيصلو ڪيو آهي اهو سوچي سمجھي ڪيو آهي، تنھن ڪري سينٽرل پنجاب جا ڪيس لاهور باقي پنجاب جا ملتان. مون کي چوڻ لڳا ته سائين انھن وڪيلن کي ڪا ڄاڻ ناهي. وغيره وغيره
بھرحال ٻئي ڏينھن لاهور کان ملتان پھتس. ملتان ۾ ڪجھه وڪيل آيا ۽ سرڪاري وڪيل هڪ کوسه عورت هئي. چيائين ته سائين توهان اسان سائوٿ پنجاب وارن تي وڏو احسان ڪيو آهي. ٻڌايائين ته سائين مان سرڪار جي طرفان وڪيل آهيان، پر مونکي ڪيس ۾ پنجابي پيش ٿيڻ ڪونه ڏيندا آهن. بھرحال پھريون دفعو هيو جو اتان جي ڪيسن جون اپيلون اتي ٻڌڻ لاءِ ڪورٽ لڳي. ملتان جا وڪيل اچي پيش پيا، جن پھرئين پيشي تي ٻي ٻڌڻي جي تاريخون ورتيون ته جيئن هو ڪيس جي تياري ڪري سگھن مون انھن کي اها سھولت مھيا ڪئي.
ٻئي دفعي مان جڏهن لاهور ويس ته وڪيلن جارويه ڪجھه بدليل هيا. وڪيلن جي طرفان چيو ويوته توهان اها زيادتي ڪئي جو ملتان ۾ اپيلون ٻڌڻ لاءِ وڃو ٿا، اسان کي اهو قبول ناهي ۽ اسين هتي بائيڪاٽ ڪنداسين. مون چيو ته ڪوئي فرق ڪونه ٿو پوي، توهان لاهور ۾ بائيڪاٽ ڪيو مان اڳتي لاهور ڪونه ايندس باقي لاهور جي بجاءِ مان گجرانوالا ۽ ساهيوال ۾ هرپندرهين ڏينھن رکندس توهان ڀلي نه اچو. وڪيل خاموش ٿي ويا ۽ٻاهر وڃي پاڻ ۾ مشوره ڪرڻ لڳا. مان باقي جيڪو ڪيسن جي اپيلن کان سواءِ معاملات هيا، انھن کي اڪلائڻ ۾ لڳي ويس. پٽيوالو آيو چيائين ته سائين وڪيل توهان سان ملڻ ٿا چاهن. مون انھن کي چيو ته ڏهه منٽن کان پوءِ توهان اچو. ڏهن پندرهن منٽن کان پوءِ چار پنج سينيئر وڪيل آيا ۽ چوڻ لڳا ته اسان پنھنجا چيل لفظ واپس ٿا وٺون ۽ اسان توهان سان مڪمل سھڪار ڪنداسين ۽ توهان جڏهن چاهيو لاهور اچو، اسان جون اکيون ٿڌيون. مون انھن کي هڪڙو ڪاغذ کڻي ڏيکاريو ته مون ته هي پروگرام گجرانوالا ۽ ساهيوال جي تيار ڪري ڇڏيو آهي. چيائون ته سائين بس توهان انھي ڳالھه تان لھي وڃو، اسين سڀ توهان وٽ آيا آهيون. مون چيو ته ٺيڪ مان ان ڪاغذ انھن جي سامھون ڦاڙي ردي جي ٽوڪري اڇليو، وڪيل خوش ٿي ڪڏندا ويا.
گھڻي قدر اپيلون دڪانن جي ڪرائي جي وڌايل رقم خلاف هيون. هڪ هڪ اپيل ۾ سؤ جي لڳ ڀڳ دڪاندارن گڏجي اپيلون ڪيون هين. مون انجو آسان طريقو استعمال ڪڍيو. جنھن جي ڪري هزارن جي تعداد ۾ ڪيس ٻن مھينن جي اندر اڪلائي ڇڏيا.
سرڪاري وڪيل، اپيل ڪندڙن جو وڪيل ۽ اپيل ڪندڙ جي پنج ڇھه ماڻھن کي گڏ ويھاري ميوچل انڊراسٽينڊنگ ڪرائي، انھن ٽنھي کي چيو ته توهان پاڻ ۾ ويھي اڌ ڪلاڪ ۾ اهڙي ڪرائي تي متفق ٿي اچو، جنھن ۾ نه ڊپارٽمينٽ کي نقصان پھچي نه وري دڪاندار کي ڏکيائي ٿئي پر دڪان جو ڪرايو هر حال ۾ موجوده ڪرائي کان پنجاهه سيڪڙو واڌارو هجي، انھي کان گھٽ نه هجي. عمومن ستر اسي سيڪڙو واڌ ۾ فيصلو ڪري درخواست لکي ڏيندا هيا ته اسان کي هيترو ڪرايو قبول آهي ۽ اسان اپيل واپس ٿا وٺون. انھي ڪرڻ سان ڊپارٽمينٽ جي آمدني وڌڻ شروع ٿي وئي ۽ ڪيسن جو تعداد به ڪافي گھٽجي ويو. يعني جيترا گذريل ٽن سالن ۾ اپيلون اُڪلايون ويون هيون انھي کان وڌيڪ ٻن مھينن ۾ اپيلون اڪلائجي ويون.
ڪجھه ڪيس اهڙا به هوندا هيا، جن ۾ ڏاڍيون پيچيدگيون هونديون هيون. تنھن ڪري اهڙي قسم جي ڪيسن لاءِ ڪافي مغز ماري ڪرڻي پوندي هئي، ڇوته گھڻا اهڙا ڪيس هيا، جيڪي سپريم ڪورٽ اپيلون سماعت ڪري فيصلي ڪرڻ لاءِ موڪليون هيون. ان مان اندازو لڳائي سگھجي ٿو ته سول جا ڪيس ڪيتري عرصي کان پوءِ سپريم ڪورٽ تائين پهتا هوندا.
مان رڳو هڪ اهڙي ڪيس جو ٿوروتفصيل لکان ٿو، ان مان اندازو ٿي ويندو ته غريب ۽ بي پھچ ماڻھو سان ڪيتري نه زيادتي ٿئي ٿي.