جان جيڪب جو گهڙيال
مون جيڪب آباد جي ماڻھن کان ٻڌو ته انھن جا وڏڙا چوندا هيا ته جان جيڪب بلوچي زبان بلڪل روانيءَ سان ڳالھائيندو هيو. چون ٿا ته هڪ دفعي بلوچ قبيلن جي وڏن کي پاڻ وٽ گھرايائين. جڏهن قبيلن جا وڏڙا پاڻ ۾ ويٺا ته بلوچيءَ ۾ ڪي گٿا لفظ ڪجھه جان جيڪب لاءِ ته ڪجھه انگريز سرڪار لاءِ چئي ويا. هنن جو خيال هيو ته جان جيڪب کي بلوچي سمجھه ۾ ڪونه ايندي، تنھنڪري هنن پاڻ ۾ اهو سڀ ڪجهه چيو. جان جيڪب وچ ۾ ڪجھه ڪونه ڳالھايو. جڏهن جان جيڪب انھن قبيلن جي وڏڙن سان مخاطب ٿي بلوچي زبان ۾ ڳالھائڻ شروع ڪيو ته اهي سڀ ششدر ٿيا ۽ ڪجھه خوف ٿيڻ لڳن ته متان سرڪار اسانجي مٿان ڪو قدم کڻي. جان جيڪب هنن سڀني کي چيو ته توهان ڪنھن به قسم جو خوف نه ڪريو ۽ توهان جو چوڻ مان ڪنھن ليکي ۾ ڪونه آڻيندس.
جيئن ته انگريزن کي ڪابل ۽ قنڌار مان خطرو رهندو هيو تنھنڪري انگريز سرڪار پنجاب ۾ باقائده گھوڙن کي پالڻ خاطر زميندارن کي زمينون الاٽ ڪري ڏنيون، ۽ چيو ته توهان کي اهي زمينون انھي ڪري ڏنيون ٿيون وڃن ته جيئن توهان اعليٰ نسل جا گھوڙا پاليو. جيئن ته انھي وقت روڊ ۽ رستا ڪونه هيا، تنھن ڪري فوجي سازوسامان کي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ پھچائڻ لاءِ گھوڙا ۽ خچر استعمال ڪندا هيا. جيئن ته انگريز سرڪار کي سنڌ ۽ بلوچستان جي عوام تي ڀروسو ڪونه هيو، تنھنڪري هڪ منصوبي تحت گھوڙن کي پالڻ لاءِ زمين ڏيڻ کان بغير هڪ طريقو ايجاد ڪيو. اُهو اِهو ته هر سال جيڪب آباد ۽ سبي ۾ مال مويشي خاص ڪري گھوڙن ۽ ڏاندن جا جنوري ۽ فيبروري مھيني ۾ مقابلا ڪرائيندا هيا ته جيئن سٺي نسل جي گھوڙن ۽ ڏاندن جي پرورش ٿئي. جيئن بوقت ضرورت انھن ماڻھن کان مدد وٺي گھوڙن ۽ بيل گاڏي جي رستي فوجي سازوسان جي نقل و حرڪت ڪري سگھجي. تنھنڪري هر سال جنوري فيبروري ۾ جيڪب آباد ۾ ڪيٽل شو ٿيندو هيو، جيڪو جيڪب آباد جي لاءِ هڪ اعزاز سمجھيو ويندو هيو ۽ باقائده گورنر سنڌ پاڻ اچي ان ميلي ۾ شرڪت ڪري انعام تقسيم ڪندو هيو.
جيڪب آباد جو عوام هڪ سٻاجھڙو، مھمانواز، بھادر، خوددار ۽ پنھنجي قبيلي جي اڳواڻ جي تابع ٿي گذاري ٿو.
تعليم جي لحاظ کان ڪافي پٺتي پيل علائقو آهي. قبيلي جي وڏي جي ڳالھه عمومن حرف آخر هوندي آهي. هٿيار جي ڏيکاءُ کي پنھنجي لاءِ عزت ۽ شان و شوڪت تصور ڪندا آهن.
جيڪب آباد، ڪشمور ۽ صحبتپور ٽنھي ضلعن ۾ عددي حساب سان کوسه برادري ٻين برادرين جي مقابلي تمام گھڻا ۽ ساهيٽا آهن. جيڪڏهن کوسه برادي پاڻ ۾ ٻڌي ڪري ڪنھن به هڪ ماڻھو جي پنھنجي تڪ ۾ حمايت ڪن ته منھنجي حساب سان ٻيو ڪوبه ماڻھو سواءِ کوسن جي ايم اين اي يا ايم پي اي نٿو ٿي سگھي. سڀ کان سٺي ڳالھه مون جيڪب آباد ۾ محسوس ڪئي ته گھڻائي جي باوجود کوسو برادري جا ماڻهو نھايت شريف ۽ امن سان رهڻ وارا آهن.
منھنجي ان مٿي ذڪر ڪيل ڳالھه سان دوستن کي اختلاف ٿي سگھي ٿو، ڇو ته هر ماڻھو جي سوچڻ جو انداز پنھنجو هوندو آهي.
ڊپٽي ڪمشنر ۽ ڊسٽرڪٽ ڪوآرڊينيشن آفيسر لاءِ مان چاهيندس ته انھن ٻنھي پوزيشن متعلق ڪجھه پنھنجو ذاتي تجزيو پيش ڪيان. منھنجي اها ذاتي راءِ تصور ڪئي وڃي، باقي اختلاف ڪرڻ جو هر هڪ کي حق آهي.
ٻنھي نظامن جا ڪجھه فائدا به آهن ته ڪجھه نقصان به. ماڻھن جي ٺھيل نظام ۾ هر حال ۾ نقص هوندو آهي، سواءِ رب ڪائنات جي نظام جي، جيڪو مڪمل جامع ۽ بقادار هوندو آهي. ظاهر ڳالھه آهي ته جيڪو ڪنھن نظام کي ٺاهيندو آهي، انھي جي پٺيان سوچ هميشه انھي جي مفاد سان سلھاڙيل هوندي آهي.