همتِ مردان، مدَدِ خدا
نيت جي صفائي، محنت، سٺو ڪردار، ڪنھن جي حق تلفي نه ڪرڻ، ظلم ۽ ڏاڍ کان پاسو ڪرڻ، هر ڪنھن سان ڀلائي ڪرڻ ۽ ٻئي لاءِ سٺو سوچڻ وغيره وغيره.
جڏهن ماڻھو مٿي ڏنل اصولن تي هلڻ شروع ڪندو آهي ته مشڪلاتون ضرور اچي پاسو وٺنديون آهن پر آخرڪار فتح حق جي ٿيندي آهي.
جيڪڏهن اسين ترقي يافته دنيا کي غور سان جاچينداسين ته اهي مٿي ڄاڻايل اصول توهان کي اتي نظر ايندا. سڀ کان اول اتي ڪير ڪنھن سان زيادتي ۽ حق تلفي ڪري نٿو سگھي، ڇو ته اتي جي سوسائٽي پنھنجي رهڻ لاءِ اهي اصول ٺاهي ۽ انھن تي عمل پيرا ٿيا آهن.
سوسائٽي کي ٺاهڻ ۽ ڊاهڻ وارا به انسان هوندا آهن. فرق صرف ايترو هوندو آهي ته هڪڙا پنھنجي ذات سان سچا هوندا آهن ۽ ٻيا پاڻ سان سچا ڪونه هوندا آهن. جيڪي پاڻ سان سچا هوندا آهن اهي نيت جا هڪٻئي لاءِ سچا ۽ محنت ڪري اڳتي وڌڻ لاءِ هر وقت ڪوشش ڪندا آهن.
اهڙيءَ طرح جيڪي انسان ڪامياب ٿيندا آهن انھن جي لاءِ اهو ضروري هوندو آهي ته محنت تي گھڻو ڌيان ڏيندا آهن. محنت هڪ تمام وسيع ميدان آهي، جنھن ۾ اهي مٿي ڄاڻايل اصول تقريباً سڀ اچي وڃن ٿا. اڄ ڪلهه ڪنھن جي لاءِ سٺو سوچڻ ۽ ڪنھن سان زيادتي نه ڪرڻ لاءِ به تمام گھڻي محنت درڪار ٿئي ٿي. ڇوته اڄ ڪلهه اسين محنت گھٽ ۽ شارٽ ڪٽ جي وسيلي ٻئي جي حق تلفي ۾ مصروف گھڻا آهيون ۽ انھيءَ کي اسين برو ڪونه ٿا سمجھون. بدقسمتي سان اهڙي شارٽ ڪٽ وسيلي سان حاصل ڪيل ڪنھن حقدار سان زيادتي کي اسين هڪ برائي جي جاءِ تي ڪاميابي تصور ڪريون ٿا ۽ سوسائٽي ان عمل کي قبول ڪري ٿي، جنھن ڪري محنت ڪندڙ جي حق تلفي ٿئي ٿي جيڪا الله جي ذات کي پسند ناهي، ڇوته اها ان ڏسيل اصول جي مخالف ۽ بد نيتي تي مبني آهي جيڪا اشرف المخلوقات جي تذليل آهي. هڪ پاسي اسين پاڻ کي اشرف المخلوق سڏايون وري عمل ڪيون انجي ابتڙ ته ظاهر آهي ڪاميابي ته نصيب ڪونه ٿيندي.
جڏهن ناانصافي کي هٿي، محنت ڪندڙ ۽ حقدار جي حق تلفي عروج تي هجي، اتي يقينن پاڻ سان يا حقدار جي حق جي حمايت هڪ وڏو ڏکيو ڪم ڪري ڇڏيو آهي، انھي جو هرگز اهو مطلب ناهي ته اسين اهڙي حالت ۾ محنت ۽ مظلوم جو ساٿ ڇڏي ڏيون ۽ صرف پاڻ کي لاچار ۽ ڪمزور سمجھي همت هاري ويھي رهون.
همت مردان ته مدد خدا
بي همت مردان ته بيزار خدا.
اهي مرد هميشه تاريخ ۾ ياد ڪيا ويندا آهن جيڪي اهڙي تاريڪي جي دور ۾ انھي انسان دشمن نظام کي همت ۽ محنت سان منھن ڏيندي پنھنجي لاءِ راه ڳولھي ڪڍن ٿا. جنھن جي هن وقت سنڌ ۽ سنڌ جي ماروئڙن کي سخت ضرورت آهي. الحمدلله سنڌ ۾ ٻين صوبن جي مقابلي ۾ اهڙا گھڻا مجاهد ميدان ۾ لٿل آهن، جيڪي انتهائي ۽ تاريخ جي بدترين حالتن جو مقابلو ڪندي پنھنجي لاءِ راه هموار ڪن پيا. تنھنڪري مان هينئر ڪافي حد تائين مطمئن آهيان ته سنڌ جو نوجوان باوجود زيادتين ۽ بي انصافين جي ميدان خالي ناهي ڇڏيو.
اسان جي سول سوسائٽيز ۾ به آهستي آهستي انھيءَ ڳالھه جو احساس ٿيندو وڃي پيو.
سنڌ ۾ هن وقت جيڪي وصفون هڪ انسانيت جي ناتي سان هجڻ کپن، انھن جو پري پري تائين نشان نظر نٿو اچي. سٺي ڳالھه ٿئي پئي ته هاڻي جڏهن سنڌ جو رهاڪو ڏيھه ۽ پرڏيھه ۾ وڃي رهيو آهي ته انھيءَ شئي جو احساس به ٿيڻ لڳو آهي ته جيستائين اسين محنت جي پنھنجي پاڻ ۾ عادت ڪين وجھنداسين تيستائين اسين هن برائي واري جڪڙيل نظام مان جان آزاد ڪرائي ڪونه سگھنداسين.
اسانجي ڪمزوري وسائل جي نه هجڻ ناهي. الحمدلله اسان وٽ وافر مقدار ۾ وسائل آهن، جيڪڏهن ڪمي ۽ ڪوتاهي آهي ته اسين انھن وسيلن کي پنھنجي ڀلائي خاطر استعمال ڪرڻ جي طريقن ۽ بدنيتي تي مبني جڙيل هن هٿ ٺوڪئي نظام جي آهي، جنھن کي اسين پاڻ پروان ۽ مضبوط ڪندا آيا آهيون. هاڻي اسان کي،
محنت ۽ مثبت سوچ جي سخت ضرورت آهي.