پئرس کان لنڊن روانگي ۽ مديني جا نظارا
ريلوي اسٽيشن تان سڌو ساڳي هوٽل ۾ ويس ۽ ڪائونٽر تي ويم ته ساڳيو همراهه ويٺو هيو. تنھن مونکي انھيءَ ساڳي ڪمري جي چاٻي ڏني مان وڃي سمھي پيس. اڌ مني ڪلاڪ کان پوءِ رسيپشن تان فون ڪري چيائين ته جينٽل مين هي ڪمرو ته اسان ڪنھن ٻئي کي الاٽ ڪري چڪا آهيون، تنھنڪري تون ويھه انتظار ڪر ته توکي ٻيو ڪمرو ڏيون. مون ننڊهارڪي آواز ۾ چيو ته برادر مان ڏاڍو ٿڪل آهيان ۽ ننڊ ۾ آهيان، مھرباني ڪري انھيءَ کي ڪو ٻيو ڪمرو ڏي. چيائين اوڪي. مان سمھي پيم. مون صبح جو رسيپشن واري کي ٻڌايو ته يار مون سان هي واقعو ٿي ويو آهي، اڄ رات منھنجي فلائيٽ آهي سعوديه لاءِ، ۽ مون وٽ ڪل کيسي ۾ هڪ سؤ ۽ ڏهه ڊالر آهن. هن مونکي هڪ سو ڊالر جي بدلي ٽي سو ويھه يا پنجويھه فرينڪ ڏنا ۽ هوٽل جي ڪرائي ۾ رعايت ڪيائين. ڪمري جي ڪرائي جا هن هڪ سؤ فرينڪ ورتا. باقي مون وٽ ٻه سو ۽ ويھه فرينڪ بچيا ڪوشش هئي ته صبح سوير جيئن ايمبيسي کلي تيئن برطانيه جي ايمبيسي وڃي ويزه هڻائي لنڊن روانو ٿيان. ٽيڪسي ورتم چڙهي روانو ٿيس ٽيڪسي جيڪڏهن رش سبب ڪٿي بيھي ته به ميٽر ساڳي رفتار سان ڀڄي پيو. جيئن ميٽر جي رفتار تيز ٿيندي پئي وڃي ايتري رفتار ۾ منھنجي دل سست ٿيندي پئي وڃي، خير سان ايمبيسي جي در تي لاٿائين مان پھريون شخص هيس جيڪو اسٽاف کان علاوه اتي پھتو هيس. ويزه لاءِ پاسپورٽ اڳتي ڪيم ته ويزه آفيسر منھنجي مٿان بم جو ڌماڪو ڪيو. چيائين ته هڪ سو اسي فرينڪ سروس چارجز جمع ڪراءِ . منھنجي کيسي ۾ ڪل هڪ سو سٺ فرينڪ ويھه ٻاويھه ڊالر هجن. خير ايمبيسي وارن کي سو سٺ فرينڪ ۽ ڇھه ڊالر ڏنا ويزه لڳي مليو. هاڻي مون وٺ ڪل پندرهن سورهن ڊالر هجن، جڏهن ته پئرس کان پورٽ تائين هڪ سو ويھه فرينڪ ريل گاڏي جو ڪرايو هيو. مون پاڪستان ايمبيسي فون ڪيو. اتان جواب مليو ته توهان ايمبيسي اچو. ٻيو مون فون ڪيو يونيسڪو UNESCOجي آفيس ۾، اتي ڊاڪٽر اعجاز حسين پاڪستان جو نمائندو هيو. ڊاڪٽر اعجاز منھنجو استاد هيو، قائد اعظم يونيورسٽي ۾ ۽ اسان کي انٽرنيشنل لاءِ پڙهائيندو هيو. ڊاڪٽر صاحب ڏانھن فون ڪيم ته خوش قسمتي سان ملي ويو، مون کيس ٻڌايو ته مان هتي پئرس ۾ آهيان ۽ اڄ منجھند کان پوءِ لنڊن ويندس چيائين ته جلدي اچ ۽ پوءِ ڪنھن ٻئي پاسي وڃ. يونيسڪو جي آفيس ويجهي هئي، پاڪستان جي ايمبيسي جي مقابلي ۾ سو سڌو ڊاڪٽر صاحب ڏانھن ويس. ڊاڪٽر صاحب مليو پڇيائين ته ماني کاڌي آهي؟ مون چيو ته نه، چيائين هل ته ڪنٽين تي هلون ماني به کائون ٿا ۽ حال احوال به اتي ٿا ڪيون. سڀ کان اڳ ۾ کائڻ لاءِ گاه کنيوسين انکان پوءِ وڃي ڪجھه چانور ۽ شوربو چانورن تي وجھي اچي ٽيبل تي ويٺاسين. ماني کائيندي مون سڄو تفصيل سائين کي ٻڌايو، چيائين فڪر نه ڪر، تو کي گھڻا پئسه کپن؟ مون چيو ته صرف ريل جو ڪرايو ۽ برطانيه جي حد ۾ به ريل گاڏي جو ڪرايو. انھيءَ بلڊنگ ۾ هڪ جاءِ ريل گاڏي جي بڪنگ جي آفيس هئي اتي وڃي ٽرين جي بڪنگ ڪرائي اطمينان سان واپس موٽياسين. ڊاڪٽر صاحب کان موڪلائي برطانيه روانو ٿيس. خير سان ريل گاڏي رستي سي پورٽ وٽ ايميگريشن ڪرائي، بحري ٻيڙي تي سوار ٿي برطانيه جي حد ۾ داخل ٿياسين. اتان ٽرين جي ذريعي لنڊن پھتس ته ميمڻ صاحب وٺڻ لاءِ اتي پھچي چڪو هيو، ڇوته جڏهن مان ايميگريشن ڪرائي فارغ ٿيم ته اتان ميمڻ صاحب کي اطلاع ڏئي ڇڏيو هيم. رات جي ماني کائي ايئرپورٽ ڏانھن راهي ٿياسين.
لنڊن کي ڏسڻ وارو ڏينھن ۽ رات ٻاهر گذري ويو، جو صحيح طرح لنڊن ڪونه گھمي سگھيس. منھنجي پروگرام مطابق مان آخري هڪ ڏينھن لنڊن جي گھٽين ۽ پارڪن ۾ گذارڻ جو هيو، انھيءَ ۾ الله سائين جي ڪا حڪمت هوندي جو ايئن ٿيو.
رات جو تقريباً ڏهه وڳي سعوديه ايئر لائين جي ذريعي جده لاءِ روانگي ٿي. صبح جو سج مٿي چڙهي آيل هيو، جو جده ايئرپورٽ پھتاسين. هڪ بروهي دوست کي چيل هيو جنھن ايئرپورٽ جي ٻاهران پئي انتظار ڪيو. ايميگريشن جي قطار ۾ وڃي بيٺاسين، مون کان اڳ ۾ صرف اٺ ڄڻا هيا ۽ منھجو نائون نمبر هيو. ايميگريشن تي اسٽاف انسان دشمن ويٺو هيو، قطار مان اڳئين ماڻھو کان پاسپورٽ وٺي اتي پاسپورٽ رکي ڀرواري ساٿي ڏانھن ويو ۽ پاڻ ۾ گپ شپ ڪرڻ ويھي رهيا. ٿوري دير کان پوءِ چانھه يا ڪھوه گھرائي پيتن، وري پاڻ ۾ کل ۾ اونڌا. تقريباً مني ڪلاڪ کان پوءِ واپس آيو، ٻن يا ٽن جي ايميگريشن ڪري ٻئي همراهه کان پاس پورٽ وٺي وري اٿي هليو ويو، ويھن پنجويھن منٽن کان پوءِ واپس اچي وري به ڀر واري ايميگريشن اسٽاف وٽ اچي مزي سان ويھي رهيو. پندرهن ويھه منٽ گذرڻ کان پوءِ واپس آيو، آخر منھنجو به پاسپورٽ ورتائين، ڏسي ٺپو هڻي پاسپورٽ ڏنائين. مونکان پوءِ باقي وڏي قطار هئي اهي ڪڏهن فارغ ٿيا خبر خدا کي، باقي مونکي اتي پوڻا ٻه ڪلاڪ بيھڻو پيو. اڳيان وري ڪسٽم وارا ته صفا حضرت عزرائيل جا ڪي ويجھا مائٽ لڳا پيا هيا. مونکان اڳ واري ماڻھو چاٻي ڳولھڻ ۾ ٿوري دير ڪئي ته ڇريءَ سان سڄي سوٽ ڪيس کي چيري ڦاڙي سامان هيڏي هوڏي اڇلي چيڪ ڪرڻ لڳا، جيئن پوليس ڪنھن گھر جي جھڙتي وٺندي آهي، پوءِ غريب جي مال کي لاپرواهي سان اڇليندا آهن.
جل تون جلال تون، آئي بلا ٽار تون.
مون جڏهن پنھنجو سامان اڳيان رکيو ته بغير کولڻ جي چاڪ سان نشان ڪري اڳتي اڇلائي ڇڏيائين، سامان کڻي ٻاهر نڪتس ته بروهي صاحب بيٺو هيو چيائين ته واجه انت حالي.
يار بس هاڻي جلدي ڪر هتان نڪري هلون ڏاڍو بيھاري بيھاري ٿڪايو اٿن، مون چيو ته جيڪڏهن هتي مڪو ۽ مدينه نه هجي ها ته مان ڪڏهن به هيڏانھن منھن به ڪونه ڪيان پر يار ڇا ڪجي، ڪنين جي ڪاڻ ڳئون چاريم ڳوٺ جون.
خير اتان ايئرپورٽ مان نڪري مڪي مبارڪ ڏانھن روانه ٿياسين. جده جي ٻاهران هڪ مسجد هئي ۽ چيائين ته هتي لھو ۽ احرام ٻڌو. احرام اتان بروهي صاحب خريد ڪري آيو ۽ احرام ٻڌي لبيڪ جا نعره هڻندي مڪي ڏانھن روانا ٿياسين. پاڪستان هائوس وياسين ته ڪو ڪمرو وٺون. جڏهن ڪمري جا ريٽ ٻڌايا ته دوست چيو ته ڇڏ پاڪستان هائوس کي، ان کان ته سستا هوٽل آهن. اتان واپس وڃي هوٽل ڪرائي تي وٺي جيڪو پاڪستان هائوس کان ڪافي سستو هيو. سامان رکي وضو تازو ڪري ڪعبته الله شريف جي حاضريءَ لاءِ پيادل روانو ٿيم. الحمدلله عمرو نصيب ٿيو، الله جي در جي حاضري ڀري ٻه ٽي ڏينھن اتي رهي. مڪه مبارڪ جون زيارتون جبل نور، جنت الموليٰ ۾ امھات المومنين حضرت بي بي خديجت الڪبريٰ جي آخري آرامگاه آهي۽ عرفات اهو مقام آهي جتي حاجين جو حج قبول پوندو آهي، انھي کان علاوه اتي جبل رحمت آهي، جنھن جاءِ ڏاڏو آدم ۽ ڏاڏي حوا ٽي سو سال جدائي کان پوءِ ميدان عرفات ۾ هڪٻئي سان مليا، آخري خطبه حج پاڻ ڪريم جن جبل رحمت وٽ اٺ تي ويھي امت کي ڏنو. مزدلفه اهو مقام آهي، عرفات کان حاجي مغرب آذان وقت مغرب نماز بغير پڙهي نڪري مزدلفه ڏانھن ويندا آهن ۽ جھڙي وقت پھچن اتي اڳ ۾ نماز مغرب ادا ڪري پوءِ نماز عشاء پڙهندا آهن، فجر نماز کان پوءِ وڏي شيطان کي پٿريون هڻڻ لاءِ هتان کان پٿريون کڻي ويندا آهن، پوءِ منيٰ ۾ قرباني ڪري مٿي جا وار ڪوڙائي تڙ ڪري احرام لاهيندا آهن. منيٰ جتي حج جا پانڌيئڙا اٺ ذوالحج جو اچي اتي رهندا آهن ۽ ٻارهين يا تيرهين تائين اتي قيام ڪندا آهن. منا ۾ قيام ڪرڻ وقت هڪ دفعو ڪعبته الله وڃي عمره ادا ڪندا آهن، پھرين ڏينھن وڏي شيطان ۽ عمره ڪرڻ کان پوءِ ٻئي ڏينھن ٽنھي شيطانن کي پٿريون هڻندا آهن. انھن سڀني مبارڪ جاين جا ديدار ڪري پوءِ يثرب جي والي شھنشاهه مدينه جي در جي حاضري لاءِ روانو ٿيم. مالڪ ڪريم جا اڻڳڻيا احسان جو مدينه المنوره ۾ حاضري نصيب ٿي . 1989ع ۾ مسجد الحرام ۽ مسجد نبوي جي توسيع ڪانه ٿيل هئي، ان وقت مسجد الحرام جي ٻاهران روڊ هيو، جنھن تي ٽريفڪ هلندي هئي. جتي هينئر وڏو ٽاور آهي، اتي ترڪ بادشاهن جو قلعو تعمير ڪيل هيو، جيڪو اتي قائم هيو. جتي هينئر ڪنگ فھد جي نالي وارو گيٽ آهي، اتان پڪو رستو گذرندو هيو. ايترا وڏا هوٽل ڪونه هوندا هيا.
اهڙيءَ طرح مسجد نبوي به ايتري وڏي ڪانه هئي، جتي هينئر اتر طرف ڇٽيون لڳل آهن، اتي هوٽل هيا، جن ۾ اسان رهياسين ۽ اتي ڀرپاسي ۾ بازار هئي. مسجد نبوي صرف اندر لڳل ڇٽين جي پويان باب مجيد تائين هئي ۽ ان جي اتر طرف ٽين جون ڇتيون هيون .
الحمدلله منھنجي پھرين حاضري وڃي رياض الجنته ۾ ٿي. انوقت رات جو ٻارهين وڳي مسجد نبوي جا دروازه بند ٿي ويندا هيا ۽ تھجد جي ٽائيم دروازا کلندا هيا. جنت البقيع به سادو سودو هيو پر پُر وقار زيارتون ڪرڻ جو خوب موقعو مليو. مسجد قباء، مسجد جمعه، مسجد ستين جنگ خندق جي وقت جنھن جاءِ تي اصحابي سڳورن نمازون ٽوليون ڪري پڙهيون هيون، انھن جاين تي ست مختلف نالن سان مسجديون هيون، جيڪي هينئر شھيد ڪري حڪومت وڏيون مسجديون تعمير ڪيون آهن. مسجد قبلتين، جتي نماز پڙهڻ لاءِ ڪعبته الله ڏانھن رخ ڪري نماز پڙهڻ جو حڪم ٿيو. انھي کان اڳ بيت المقدس ڏانھن نماز پڙهڻ لاءِ رخ ڪيو ويندو هيو. جبل احد ۽ اها جاءِ جتي پاڻ ڪريم جن شديد زخمي ٿيا هيا ۽ احد پھاڙ تي ٿورو مٿي وڃي ٽيڪ ڏئي آرام فرمايو هين. جبل احد کان ڏکڻ طرف باغ ۽ کوهه جيڪو حضرت عثمان غني يھودي کان خريد ڪري مسلمانن لاءِ وقف ڪري ڇڏيو. اڄ تائين انھيءَ باغ جي جيڪا آمدني ٿيندي آهي اها حضرت عثمان غنيؐ جي هلندڙ اڪائونٽ ۾ جمع ٿيندي آهي. ٻه ٽي سال اڳ مونکي دوست ٻڌايو ته هن وقت حضرت عثمان جي اڪائونٽ ۾ ستر ملين ريال آهن، جن مان حڪومت سوچي پئي ته ان رقم مان ڪو هوٽل تعمير ڪري اهي پئسه استعمال ڪن. مسجد قبه جي اوڀر ڏکڻ ڪنڊ تي هڪ کوهه هيو، جنھن ۾ نبي سائين جي نالي واري مھر ان کوهه ۾ ڪري پئي هئي، جيڪا پاڻي ڪڍڻ کان پوءِ به ڪانه لڌي. ان کوه جي اوڀر طرف اهو مقام هيو، جتي حضرت علي سائين جن جي ٽيپھري جي نماز جو وقت قضا ٿيو، جو پاڻ ڪريم جن سندن سٿر مبارڪ تي مٿو رکي آرامي ٿيا هيا، جنھن جي ڪري نماز نه پڙهي سگھيان . جڏهن پاڻ ڪريم جن آرام مان اٿيا ته حضرت علي سائين جي پريشاني کي محسوس ڪندي پڇيو ته ڇاجي ڪري پريشان آهيو؟ چيائون ته نماز پڙهي ڪين سگھيس ۽ نماز جو وقت گذري ويو. جنھن تي پاڻ ڪريم جن حضرت علي سائين جي خواهش مطابق سج کي واپس ٽيپھري جي نماز تي گھرائڻ لاءِ رب ڪائنات کي عرض ڪري سج واپس گھرايو ۽ حضرت علي ڪرم الله وجه وقت جي نماز ادا ڪئي.
انھي جاءِ کان اوڀر ڏکڻ طرف يھودي جو قلعو هيو جنھن کي قتل ڪيو ويو هيو، جيڪو نبي سائين جي شان ۾ گستاخي ڪندو هيو. ان قلعي جي اتر ۾ تقريباً ميل ڏيڍ پنڌ تي اهو باغ هيو، جتي حضرت سلمان فارسي غلام هيو، يھودي وٽ ۽ يھودي شرط رکي هئي ته مان تڏهن حضرت سلمان فارسي کي آزاد ڪندس، جڏهن هي باغ پوکيندو ۽ انھن کجين جو پڪل ڦل مان کائيندس. جيڪا نبي سائين شرط قبول ڪئي ۽ پاڻ ڪريم جن ان يھودي کي چيو ته کجيءَ جون چڪيون کڻي اچ ۽ اسين اهي کجيون پوکينداسين. جيڪي نبي سائين پنھنجي هٿن مبارڪن سان اهي کجين جون چڪيون پوکيون ۽ صبح جو الله جي حڪم سان انھن پوکيل نئين کجين ۾ پڪل کارڪون ٿيون ۽ واعدي مطابق حضرت سلمان فارسي کي غلاميءَ مان آزادي ملي ۽ حضرت سلمان پوءِ هميشه جي لاءِ نبي سائين جي قرب ۽ صحبت جو غلام ٿي ويو. ۽ اهي کجيون 1989ع به موجود هيون جن جو مونکي ديدار نصيب ٿيو. دل هميشه ايئن چوندي آهي؛-
الا مونکان نٿا وسرن، مديني جا نظارا.