شاگرد تنظيمن جي ليڊرشپ کي مون ڪيئن ڏٺو
ڪوٽڙيءَ ۾ مون سان گڏ ايڊيشنل سپرنٽينڊنٽ آف پوليس مسٽر غلام اصغر شيخ صاحب، ڊپٽي سپرنٽينڊنٽ آف پوليس سيد خداڏنو شاه ڄاموٺ هيا. اسسٽنٽ ڪمشنر مرحوم قبول شيخ هيو. ايڊيشنل ڊسٽرڪٽ سيشن جج رحمت الله جعفري صاحب هيا، جيڪو بعد ۾ سپريم ڪورٽ آف پاڪستان جو جج ٿيو ۽ نوازشريف جي خلاف غداريءَ وارو ڪيس ان ھلايو.
جيئن اڳم ذڪر ڪري چڪو آهيان، اي ڊي ايم ڪوٽڙي جي پوسٽ صرف ڄامشورو ۾ تعليمي ادارن جي امن امان کي قائم رکڻ لاءِ ٺاھي وئي هئي، تنھن ڪري منھن جو بحيثيت اي ڊي ايم اسسٽنٽ ڪمشنر ڪوٽڙي سان ڪنھن به طرح انتظامي طور ڪوئي واسطو ڪونه هيو، بلڪ روينيو جو مڪمل کاتو ڊي سي دادو جي انتظام ماتحت هيو.
مان اڄ تائين ان ڳالھه کي سمجھي ڪونه سگھيو آهيان ته ڇو صرف سنڌ جي وڏي تعليمي ڪامپليڪس ۾ اي ڊي ايم جي پوسٽ ڪريئيٽ ڪئي وئي، جڏهن ته لاهور ۾ پنجاب يونيورسٽي جتي جميعت ۽ ٻين شاگردن تنظيمن جو پاڻ ۾ سنگين قسم جي ڇڪتاڻ وارو ماحول هميشه رهيو آهي. اتي اهڙي قسم جو انتظام ڇو ڪين ڪيو ويو؟ انھيءَ جي مقابلي ۾ ڄامشورو جي تعليمي ادارن ۾ ايتري گھڻي ڇڪتاڻ ڪانه رهي آهي. جڏهن ته اسسٽنٽ ڪمشنر ڪوٽڙي اتي هر وقت سڏ پنڌ تي موجود هوندو آهي. اميد رکان ٿو ته ڪجھه ڄاڻو دوست انھي معاملي تي ڪجھه روشني وجھندا.
بھرحال مون پنھنجي طرفان ڪوشش ڪري مختلف شخصيتن سان ميل جول وڌائڻ شروع ڪيو. استادن ۽ شاگردن کان ويندي پٽيوالي سان بي تڪلف ٿي حال و احوال وٺندو هيم. انھي عمل ڪرڻ سان مون وٽ معلومات جو چڱو خاصو ذخيرو ڪٺو ٿي ويو. جيڪڏهن مان انھيءَ گڏ ڪيل معلومات جي ذخيري کي ٻن اکرن ۾ بيان ڪيان ته حاصل مطلب اهو ٿيندو ته هڪ ئي تنظيم جا شاگرد هڪٻئي سان سچا ڪونه هوندا هيا. ٻيو انھن کي اها خبر به ڪانه هوندي هئي ته ٻين شاگرد تنظيمن سان ڪھڙو فرق آهي. ٽيون هر ڪو اهو چاهيندو هيو ته مون کي ٻئي جي نسبت وڌيڪ اهميت ملي.
تنظيم سان وابستگي صرف ڏيکاءُ ۽ شاگردن تي رعب تاب وغيره لاءِ هوندو هين. گھڻي ڀاڱي تنظيم جي اڳواڻن کي تنظيم جي مول ۽ متن کان به واقفيت ڪونه هوندي هئي. باقي نعريبازي تي زور هوندو هيو.
جيڪو نظريو هو پنھنجي لاءِ عظيم سمجھندا هيا، ان تي عمل ۽ پروان چڙهائڻ لاءِ ڪا به حڪمت عملي يا طريقيڪار ڪونه هوندو هين صرف اهو چوندا وتندا هيا ته وطن يا ڪفن. جيڪڏهن پڇندو هيم ته ايئن چوندا هيا، جيئن ننڍن ٻارن کي سيکاربو آهي ۽ ٻار اهو سڀ چوندو آهي، جيڪو هن کي سيکاريو ويندو آهي پر جيڪو هو چوندو آهي انجي معني ۽ مقصد کان اهو ٻار بيخبر هوندو آهي. اهڙيءَ طرح مون يونيورسٽي جي ھڪ تنظيم جي عھديدارن کي ڏٺو، جيڪو چوندا هيا انجي مقصد کان هو پاڻ به واقف ڪونه هوندا هيا.
عمومن تنظيمن جا عھديدار هڪٻئي جي تنظيم ۾ فرق ٻڌائڻ کان به واقف ڪونه هوندا هيا. مخالفت جو مقصد صرف پسند ۽ ناپسند جي حد تائين محدود هيو. مونکي ڪنھن به گروپ جي اڳواڻ ۾ نظريو بامقصد نظر ڪونه آيو، پر دعويٰ هميشه اها ڪندا هيا جنھن مان سنڌ هڪ خوشحال رياست ٿيندي. مان جڏهن انھن کي چوندو هيم ته ڀاءُ قومن جي ترقيءَ جو دارومدار تعليم جي معيار تي آهي، جيڪڏهن توهان تعليم کي ترجيح نه ڏيندا ته سنڌ ۾ خوشحالي واري ڳالھه صرف خواب ۽ خيالي پلاءُ واري هوندي. جنھن جو جواب هميشه ڏيڻ کان لنوائيدا هيا. اهي چئي ڳالھه ختم ڪندا هيا ته توهان سامراجي قوتن جا نمائندا آهيو.
جيئن ته مان سنڌ يونيورسٽي ۾ پڙهيو ڪين هيم، تنھن ڪري منھنجي ذهن ۾ اڳ انھن اسٽوڊنٽس تنظيمن جي لاءِ سوچ هئي ته هي جيڪو چون ٿا، اهو واقعي حقيقت جي ويجھو آهي، ڇو ته اهڙن تجربن مان لنگھيا هياسين، پر جڏهن سڌو سنئون واسطو پيو، تڏهن خبر پئي ته هاٿي جا ڏند ڏيکارڻ لاءِ هڪڙا کائڻ لاءِ ٻيا آهن وارو حساب نظر آيو.
هڪ دفعي 1986ع ۾ وزير اعظم پاڪستان مرحوم محمد خان جوڻيجو سيوهڻ قلندر جي ميلي جو افتتاح ڪرڻ آيو. ضلعي دادو جو سمورو سپاه اوڏانھن ويل هيو. ايل ايم سي جي چوٿين پروفيشنل جي امتحانن خاطر شاگردن جي لاءِ خاص ڪلاسن جو بندوبست ڪيل هجي. رات جو هڪ شاگرد تنظيم جي اڳواڻن ڪلاس جي تالن ۾ ميجڪ وجھي ڇڏي ۽ پرنسپال کي ڌمڪي ڏنائون ته جيڪڏهن فلاڻي ۽ فلاڻي تنظيم جا شاگرد ڪلاس ۾ ايندا ته امتحان نه ٿيندا.!!!