ڪوهه مريءَ ۾ اجرڪ جي پٽڪي سان دورو
اها هڪ حقيقت آهي ته پنھنجي ثقافت کي ٻئي هنڌ جتي انجي عزت نه هجي، انکي اتي انھن وٽ قبول ڪرائڻ ڏاڍو ڏکيو ڪم آهي. ڇو ته هو مون کي هميشه اهو چوندا هيا ته يار جڏهن به يونيورسٽي کان ٻاهر هلون ٿا ته جيئن تون هتي پينٽ وغيره پائيندو آهين، اهڙيءَ طرح اسان سان ٻاهر پاڻ کي اسان کان الڳ نه ڪندو ڪر.
مون وٽ هميشه ٻه اجرڪ ۽ هڪ ٽوپي هوندي هئي ۽ ڪوھه مري وڃڻ لاءِ اهو هڪ وڏو محاذ پار ڪرڻو هيو. مون هڪ دوست مرحوم قلندربخش ڦلپوٽو جيڪو ان وقت اسسٽنٽ ڊائريڪٽر ايف آءِ اي هيو، اچي ان سان مشورو ڪيو ته سيءَ به ڏاڍو آهي ۽ پاتي به سنڌي ڊريس اٿم، هاڻي ڇا ڪريان؟ اتي هڪ ٻيو انجو مھمان آيل هيو، تو وٽ اجرڪ هڪ آهي يا ٻه؟ مون کيس ٻڌايو ته ٻه اجرڪ آهن . چيائين ته هڪ رک ڪلھن تي ۽ ٻئي سان ٻن طرن وارو پٽڪو ٻڌ. چيائين ته ان سان تنھنجا ڪن ۽ لوندڙيون سيءُ کان محفوظ ٿي ويندا. ان دوست ٻن طرن وارو پٽڪو ٻڌڻ سيکاريو.
پروگرام مطابق مان به تيار ٿيم. شلوار جي اندران گرم پينٽ ۽ قميص جي هيٺان جرسي ۽ ٻه ٽي گنجيون پائي اجرڪ ڪلھن تي ٽوپيءَ مٿان ٻٺ ٻڌي اچي ميدان ۾ پھتاسين. جيئن ته هي پروگرام صرف ڊپارٽمينٽ ٺاهيو هيو ۽ استادن ۽ شاگردن وٽ پنھنجون گاڏيون هيون، تنھنڪري يونيورسٽي کان گاڏي ڪانه ورتي ۽ پنھنجي گاڏين ۾ ڪوھه مري وڃڻ جو پروگرام ٿيو. ان ڏينھن سڀني مڃيو ته يار هاڻي اسان توکي چئلينج ڪونه ڪنداسين. اٺ گاڏيون هيون، اتفاق سان جنھن گاڏي ۾ مونکي جاءِ ملي، اها شاهد خاقان عباسي جي وڏي ڀيڻ جي گاڏي هئي، جيڪا پوءِ ٻه دفعا سينيٽر به ٿي ۽ ڊپارٽمينٽ جو چيئرمين مسٽر پرويز چيمه صاحب به انھيءَ گاڏي ۾ هيو. جڏهن مال روڊ ڪوھه مري تي پھتاسين ته سڀ کان اڳم اسان جي گاڏي انکان پوءِ ٻيون گاڏيون بيهنديون ويون. چڱي خاصي قطار لڳي وئي. جيئن ته چيئرمين ۽ مان اڳ ۾ لٿاسين ته ٻيا سڀ اسانجي چوڌاري بيھندا ويا. پروگرام پئي طئه ڪيوسين تي ڪٿي ڪٿي وڃون، ۽ ڪيترو وقت اتي هجون، ماني ڪٿي اچي کائون. جيڪڏهن ڪو اڳتي يا پٺتي رهجي وڃي ته ڪٿي اچي گڏ ٿيون. اڃان بيٺي ٿوري دير ٿي ته هڪ پوليس جو صوبيدار آيو ۽ ٻئي ڪنھن کي ڪجھه ڪو نه چيائين ۽ سڌو اچي منھنجي ڪنڌ تي هٿ رکيائين، ۽ عرض واري انداز ۾ چيائين ته سائين مھرباني ڪري گاڏيون هيٺ ڪٿي ٻئي هنڌ بيهاريو ڇوته ايران جو فارين منسٽر هتي آيل آهي. مون به وڏي انداز ۾ چيو ته "اچھا میں دیکھتا ہوں" .
پھريان ته پوليس واري جو مون ڏانهن اچڻ وقت ڪجھه ڀئه ٿيو ڇوته مارشلا نئن لڳل هئي ۽ مان سنڌي، پر هن اهو سمجھيو ته مان ڪو وڏو زميندار يا نواب آهيان، تنھنڪري هن اچي مونکي عرض ڪيو ته سيڪيورٽي جي ڪري گاڏيون ٻئي هنڌ بيھارڻيون آهن، بھرحال ٻيا سڀ کل ۾ ته يار گاڏيون ٻين جون ۽ وڏا ٻيا، پوليس واري اچي عرض به ان کي ڪيو جنھن وٽ پنھنجي سائيڪل به ڪانھي.
1977ع جي شروع واري زماني ۾ سائين قائم علي شاهه وزير مملڪت انڊسٽري ۽ پيداوار هو. مون ملڻ خاطر ڪيئي فون ڪيا، پر سائين جو پي اي هر دفعي چئي ته سائين مصروف آهي. هڪ دفعي فون ڪيم ته ساڳيو جواب مليو، ٿوري دير ۾ وري فون ڪيم پي اي چيو ته صاحب مصروف آهي. مون کيس چيو ته بابا نواب جي ايم جي خان ڳالھائيندو، چيائين ته مان چيڪ ڪيان. ايتري ۾ سائين قائم علي شاهه پاڻ لائين تي آيو، نواب صاحب ڪيا حال هي؟ مون چيو ته سائين ڪو ٽائيم ڏيو. چيائين سائين توهان کي جيڪو ٽائيم بھتر لڳي توهان هليا اچو. ٻئي ڏينھن ڏنل وقت تي پھتم ته پي اي صاحب آڌرڀاءُ ڪيو. ايئن اڳتي ويم شاهه صاحب ڏاڍي سٺي نموني مليو. نواب صاحب توهان ڪيئن آيا آهيو ۽ ڪٿان جا آهيو. سائين مان نواب آف نن لينڊ Nawab of none landجو آهيان. هتي قائداعظم يونيورسٽي ۾ پڙهندو آهيان. نواب صاحب نوڪري ڪيو ته اڄ ڪلهه ڪجھه آساميون خالي آهن. مان توهان کي ڊسٽرڪٽ مينيجر رائيس ڪارپوريشن ارڙهين گريڊ ۾ رکان . پھريان دل ۾ آيو ته ها ئو ڪيان پر پوءِ خبر ناهي ڇو مون انجو انڪار ڪيو ۽ چيم ته سائين توهانجي مھرباني، پر مان اڳم پنھنجي ڊگري ڪندم پوءِ جيڪو نصيب هوندو.
منھنجي لاءِ سڀ کان وڏي ۾ وڏو چئلينج اهو هيو ته مان ڪيئن هن يونيورسٽيءَ مان ڊگري حاصل ڪريان؟ ڇو ته هاءِ اسڪول کان ويندي ايل ايل بي ڪرڻ تائين مان نوڪري به ڪندو رهيس ۽ ڪڏهن به ڪاليج ۽ يونيورسٽي جو ماحول مون ڪونه ڏٺو. وري منھنجي پاڪستان جي ٽاپ يونيورسٽي ۾ داخلا به ٿي، جتي سڀ هڪ ته وڏن فيملين جا ٻار ۽ سٺن انگلش ميڊيم مان تعليم حاصل ڪيل. اها بلڪل حقيقت آهي ته مون کي پھريان ته تمام گھڻي ڏکيائي پيش آئي. هڪ ته استاد گھڻا ٻاهرين ملڪ جا، ڪجھه برطانيه ۽ جرمني جا هيا، انھن جو آواز سمجھه ۾ ڏکيو، ٻيو وري مٿان انگلش ۾ سڀ ڪجھه، پاڻ سنڌي ميڊيم جا شاگرد. مونکي پاڻ تي تعجب ايندو هيو ته يار منھنجي هتي داخلا ڪيئن ٿي. الحمدلله لکڻ واري معاملي ۾ ڪم ڪڍي ويندا هياسين پر باقي انھن جي ڳالھائڻ جي لھجي اچي اسان کي منجھايو هيو. مون ڏاڍي ڪوشش ڪئي پر ڪم ڏاڍو ڏکيو هيو پر ناممڪن ڪو نه هيو.
مسٽر ڊار صاحب چيئرمين هيو، مون کي گھرائي چيائين ته ڄامڙا تون واپس وڃي سنڌ يونيورسٽي پڙهه، يا هي ڊپارٽمينٽ ڇڏي ڪنھن ٻئي ۾ داخلا وٺ. مون کيس جواب ڏنو جيڪو گھڻي وقت تائين يونيورسٽي ۾ منھنجو مثال ڏيندا هيا. مون اٿي وڏي اعتماد سان کيس چيو ته سائين مان هن ڊپارٽمينٽ مان ۽ هن يونيورسٽي مان ۽ بي گريڊ ۾ ڊگري حاصل ڪندس. هو منھنجو منھن ڏسندو رهيو.
مان پاڻ سان پڪو پھه ڪيو ته اهو ڪم ڪري ڏيکارڻو آهي. ڏينھن رات هڪ ڪئي پر جڏهن سيميسٽر امتحان ٿيڻ وارو هيو ته مون پاڻ ۾ ڀوتو ڪونه ڀانئيو ته مان امتحان پاس ڪري سگھندس، باوجود منھنجي ڏينھن رات محنت ڪرڻ جي. مون امتحان کان اڳ وڃي چيئرمين ڊپارٽمينٽ کي درخواست ڏني ته مان هن سيميسٽر جو امتحان ڪونه ڏيندس، باقي مان ايندڙ سيميسٽر ۾ امتحان ڏيندس. چيئرمين پڇيو ته ڇاجي ڪري مون کيس ٻڌايو ته سائين منھنجي تياري سٺي ناهي مرڪيو ۽ درخواست قبول ڪيائين.
انھيءَ کان پوءِ منھنجو معمول اهو هوندو هيو ته چوويھن ڪلاڪن مان تقريباً ارڙهن کان ويھه ڪلاڪ صرف پڙهائي تي ٽائيم صرف ڪرڻ لڳم ٻه ڊڪشنريون ورتم، هڪ انگلش ۽ سنڌي ۽ ٻي آڪسفورڊ جي انگلش ٽو انگلش، ڇوته منھنجي انگريزي يونيورسٽيءَ جي لحاظ کان تمام گھڻي ڪمزور هئي.