جنرل جهانداد خان سنڌ جو گورنر مقرر
گورنر سکر کان لاڙڪاڻي جھاز ۾ ويو، سردارمرحوم غلام محمد مھر جي گاڏي سکر کان نوابشاهه لاءرواني ٿي، جنھن لاءِ حڪم مليو ته گورنر صاحب گاڏي صرف سردار صاحب جي استعمال ڪندو. انھيءَ گاڏي ۾ گورنر هائوس جو بورچي به اڳواٽ نوابشاهه پھچندو ۽ ماني گورنر ۽ گورنر جي مھمانن جي اهو تيار ڪندو. اهو به هڪ وڏو مسئلو هوندو آهي ته ڊاڪٽر صاحب اڳ ۾ ماني کائي چيڪ ڪندو هيو، پوءِ اها ماني وي آء پي کي ڏبي هئي. هاڻي ته بورچي به سيڪيورٽي پاس.
حسب معمول اسان پنھنجي طرفان سيڪيورٽي ۽ ٻيا انتظام ڪيا هيا. ٻيو حڪم گورنر هائوس مان آيو ته گورنر سان ماني صرف اهي کائيندا، جن جي لسٽ گورنر هائوس مان ايندي.
منجھند جي قريب گاڏي ۽ گورنر هائوس جو بورچي صاحب نوابشاهه پھچي ويا. بورچي صاحب پھچڻ شرط سامان جي لسٽ ڏني ۽ برانڊ جانالا به مھيا ڪيا ۽ چيو ته بل ٺھرائي کڻي اچي مونکي ڏيو. اسين به خوش، چلو سامان جيترو به گھرائن پئسه انھن کي ڏيڻا آهن ته پوءِ اسان کي ڪھڙو اعتراض. ڊنر جي لاءِ سامان لسٽ مطابق وٺي بل سميت اچي بورچي صاحب کي ڏنوسين. ڊنر تقريباً اٺن ماڻھن لاءِ تيار ڪئي وئي، جنھن تي ڪچي سيدي جي ماليت ويھن هزارن جي لڳ ڀڳ هئي.
انھي ڊنر ۾ اهي ماڻھو هيا، جيڪي بعد مجلس شورا جا ميمبر ٿيا. اها ڊنر واحد هئي جنھن ۾ ڪمشنر، ڊي آء جي، ڊي سي ۽ ايس پي موجود نه هيا. ڇو ته اها ڊنر گورنر هائوس جي طرفان هئي، اسان چيو ته مڙئي خير. ڊنر ختم ٿي گورنر هائوس جي بورچي صبح جي ناشتي لاءِ هڪ ٻي لسٽ ڏني، جنھن تي مبلغ رائج الوقت سڪي جا تقريباً ڏهه هزار روپين جو سامان بل سميت بورچي صاحب جي حوالي ڪيوسين. بورچي صاحب مختيارڪار کي چيو ته يار ٻه سٺا اجرڪ ٽوپ پر سعيد آباد جا هٿ جا ٺھيل هجن ڏجائين. رات جو مختيارڪار مٽياري ۽ سعيد آباد مان اهي ٻئي گفٽ طور گھرايون پر انھي جي خبر اسان کي بعد ۾ پئي.
گورنر صاحب ڊنر مان فارغ ٿيو ۽ چيو ته مان صبح جو هلڪي کليل ڪچھري ڪندس پر ماڻھو گھڻا نه هجن. شايد اها ان کي خبر ڪونه هئي ته چڱا مٺا نوابشاهه جا جيڪي پ پ سان واسطيدار هيا، اهي اڳئي ڪونه پيا ملڻ گھرن . خير اسان ڪجھه ماڻھو گھرايا، ان ۾ مرحوم سائين امداد محمد شاهه (سائين جي ايم سيد جو فرزند) به هڪ هيو.
صبح ٿيو سرڪٽ هائوس جي لان ۾ شاميانو هڻايوسين، ڪرسيون وغيره سڀ انتظام ٿي ويو، گورنر صاحب آيو مرڪزي ڪرسي وڏي رکي وئي، جنرل صاحب جو قد مون وانگر پورو سارو، ان ۾ ڄڻ ته لڪي ويو. گورنر صاحب کي جيڪي چوڻو هيو اهو چئي پوءِ چيائين ته ڪنھن ڪجھه چوڻو هجي ته ڳالھائي. سڀ کان پھريان سائين امداد محمد شاهه اٿيو. گورنر صاحب اشارو ڪيو ته ارشاد فرمايو. سائين شروع ٿي ويو حڪومت ۽ مارشلا جي ڪجھه پاليسن جي خلاف ڳالھائي دنگ ڪيو. جنرل صاحب جا ڪن اڀا ٿيندا ويا ۽ ڊي سي صاحب کان پڇيائين ته هي ڪير آهي؟ ڊي سي صاحب ٻڌايس ته سائين جي ايم سيد جا فرزند آهن. جنرل صاحب خاموش ٿي ويو ۽ انھي کان پوءِ کليل ڪچھري بند ٿي وئي. تقريباً ڏهين يارهين وڳي حيدرآباد کان ڪراچي لاءِ روانا ٿيا. جنرل صاحب وڃڻ وقت خرچ جو پڇيو اسان کيس ٻڌايو، گورنر صاحب پنھنجي کيسي جي تلاشي ورتي ۽ سؤ سؤ روپيه جا ڏهه عدد ڪڙڪ نوٽ اسانکي سموري خرچ جا ڏئي حساب چڪتو ڪري پاڻ ڪراچي روانا ٿي ويا.
نوابشاهه ضلعي لاءِ جيڪڏهن حاجي خان خواجه جو ذڪر نه ڪجي ته اها زيادتي ٿيندي. خوجه صاحب ايڇ ايم خواجه جي نالي سان مشھور آهي، پاڻ اسماعيلي فرقه سان لاڳاپيل هيا ۽ نوابشاهه ۾ هڪ استاد جي حيثيت ۾ آيا. اصل سندن وڏا ڳوٺ جھرڪ جا هيا، اتان پوءِ حيدرآباد ضلعي ۾ آباد ٿيا پر هينئر دفن نوابشاهه ۾ پنھنجي اڏايل اسڪول جي احاطي ۾ آهن. ايڇ ايم خواجه صاحب آيو ته هڪ استاد جي حيثيت ۾ پر نوابشاهه ۾ تعليم کي عام ڪرڻ ۾ سائين خواجه صاحب جو وڏو ڪردار آهي.
خواجه صاحب نوابشاهه جا جيڪي به سرنديءَ وارا زميندار هيا انھن سڀني ڏانهن پاڻ لنگھي ويندو هيو ۽ تعليم لاءِ انھن کي صلاح ۽ مشورو ڏيندو هيو ۽ انھن کان ڪجھه رقم وٺي اسڪول تي خرچ ڪندو هيو. ڪجھه خرچ بچائي غريب ٻارن جي پڙهائڻ ۽ رهائش تي خرچ ڪندو هيو. خواجه صاحب جي اسڪول ۾ پرائمري تعليم کان ويندي ميٽرڪ تائين مختلف سيڪشن ۾ ڏني ويندي هئي. نوابشاهه جا سڀ وڏاماڻھو خواجه صاحب جي ڪري تعليم جي زيور سان آراسته ٿيا.
ڀٽي صاحب جڏهن چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج لاڙڪاڻو جو بنياد رکيو ته سنڌ جي نياڻين لاءِ نوابشاهه ميڊيڪل لاڪاليج به منظور ڪيو جنھن لاءِ گھڻي ڀاڱي زمين ايم ايڇ خواجه صاحب پنھنجي اسڪول مان ڏني، جنھن تي نوابشاهه ميڊيڪل ڪاليج ٺھيو. باقي زمين حامد خان ڪلب جي زمين مان ڏني وئي. حامد ڪلب نوابشاهه جي پھرين ڊپٽي ڪمشنر جي نالي سان منسوب آهي.
آگسٽ 1984ع حج واري عيد هئي اسين به ڳوٺ عيد لا ويل هياسين. اتان مان سکر ويس ڪمشنر سکر سان عيد ملڻ لاءِ، مرحوم عليڏنو پنھور صاحب ڪمشنر سکر هيو ۽ ٻيا به ڪافي آفيسر آيل هيا. عيد مبارڪ ڪري نڪرڻ جي پئي ڪئي ته چيائين ٻڌون ٿا ڪجھه بدليون ٿيڻيون آهن. حالانڪ جن به اسسٽنٽ ڪمشنرس جون بدليون ٿيڻيون هيون، انھن جي بدلين جا آرڊر ڪمشنر صاحب جي کيسي ۾ هيا. مون کي به چيائين ته جمن ٻڌون ٿا چينجز اينديون. مون پڇيو ته سائين منھنجي به آهي؟ چيائين خبر ناهي پر ٿي به سگھي ٿو. خير مان واپس نوابشاهه آيس صبح جو اخبار ۾ لکيل هيو ته منھنجي بدلي شھدادڪوٽ ٿي وئي آهي، ٻئي ڏينھن چارج ڏني.