ريجنل پلاننگ آرگنائيزيشن ھڪ ڪاغذي اِدارو
1977ع کان پوءِ ڄاڻي واڻي آر پي او کي ڪاغذن ۾ ادارو رهڻ ڏنو ويو، جيڪو سراسر سنڌ سرڪار جي خزاني تي بار هيو. ڇوته جنھن مقصد لاءِ هي ادارو وجود ۾ آيو هيو، انھيءَ کان ڪوئي ڪم ڪونه پيو ورتو وڃي. پريڪٽيڪل اهو هڪ ناڪاره بڻجي چڪو هيو، جنھن جي ڪابه افاديت ڪانه هئي. 1985ع کان پوءِ سنڌ جي ترقياتي جي ڪمن جو محور صرف اسيمبلي جي چونڊجي آيل ميمبرن جي ڏنل اسڪيمن کي اهميت ملڻ شروع ٿي، جنھن ڪري پلاننگ اينڊ ڊولپمينٽ ادارو وڃي هڪ پوسٽ آفيس وارو ڪم ڪرڻ لڳو، جيڪو هينئر ته پي اي ڊي رڳو پوليٽيڪل ڊولپمينٽ ڊپارٽمينٽ بڻجي ويو آهي. جنھن جي ڪري نه آر پي او جو نڪي وري پي اي ڊي جو ڪوئي ڪردار رهيو آهي. تنھن ڪري ترقياتي اسڪيمون ڪڏهن به نه ٽائيم تي مڪمل ٿين ٿيون نڪي اهي اسڪيمون عام ماڻھن جي مفاد کي نظر ۾ رکي جوڙيون وڃن ٿيون. تنھن ڪري ترقياتي ڪمن لاءِ جيتري بجيٽ مختص ڪئي وڃي ٿي انھي جو زيان گھڻو آهي، باقي عوام جي بجاءِ خاص شخصيتن کي گھڻو فائدو آهي.
جڏهن مون آر پي او جوائن ڪيو ته هڪ قسم جي Paid Leave پيڊ ليو هئي. ڇوته انھيءَ وقت او ايس ڊي جو ڪلچر ايترو گھڻو ڪونه هيو، تنھن ڪري اهڙي قسم جا ادارا زندهه رکيا ويا هيا ته جيئن وقت جي سرڪار لاءِ ڪارآمد ٿين. بھرحال الله جا احسان جيڪو منھنجو هميشه ڪارساز رهيو آهي، تنھن ڪري مون کي ڪڏهن به اهيو احساس ڪونه ٿيو ته ڪو مون سان زيادتي ٿي آهي. پر مان هميشه اهو تصور ڪندو هيس ته انھيءَ ۾ منھنجي رب ڪائنات ڪا ضرور ڀلائي رکي آهي. تنھن ڪري وڏي سڪون ۽ تحمل سان آفيس ۾ ايندا هياسين چانھه وغيره پي وقت جو انتظار ڪري گھر ڀيڙا ٿيندا هياسين، الله الله خير سلا.
ڪجھه ڏينھن کان پوءِ اسان جو پيارو دوست بينڪ مينيجر جيڪو نوابشاهه ۾ هيو، تنھن جو پروموشن ٿيو، ڪراچي ۾ پوسٽنگ مليس. فون ڪري ٻڌايائين ته ڀائو منھنجو پروموشن گھڻي عرصي رڪيل هيو، الحمدلله ٿي ويو آهي ۽ ڪراچي ۾ پوسٽنگ ٿي آهي. مون کيس پروموشن ۽ ڪراچي پوسٽنگ ٿيڻ تي مبارڪباد ڏني ۽ هفتي کن جي اندر سندس آفيس وڃي ڀاڪر پائي ملڻ ٿيو. چانھه وغيره کان پوءِ سائين چيو ته ڀائو ماني کائو مون چيو ته بلڪل کائينداسين به ۽ کارائينداسين به، پر اڄ نه، پوءِ پاڻ ۾ ڪو وقت مقرر ڪنداسين انھي لاءِ. انھي کان پوءِ چيائين ته يار مونکي سٺو ڪونه ٿو لڳي جو تو جھڙو دلبر ماڻھو ايئن سکڻو وقت گذاري. مون چيو ته ڀائو انھي به يقينن ڪا الله سائين جي حڪمت هوندي. چيائين نه ڀائو منھنجي ڳالھه مڃيو مان ماني جو بندوبست ڪيان ٿو، ۽ ڪيريو صاحب کي به انھي ماني تي مدعو ڪيان ٿو پوءِ اتي مان پاڻھي معاملي کي ٺاهي وٺنداسين. مون سائين کي عرض ته ڀائو هرگز ايئن ڪين ٿيندو.
ڀلي بک ڀرم، شل ۾ وڃي شان.
جولاءِ مھيني ۾ جنھن لاءِ مون اسلام آباد ۾ زرداري صاحب کي چيو هو ته جيڪڏهن ٿي سگھي ته مونکي فارين ٽريننگ لاءِ نامينيٽ ڪرائجو. پي اي ڊي وارن جي طرفان ليٽر آيو ته ڏهن هفتن لاءِ آمريڪا ۾ هڪ ڪورس لاءِ توهانجي اي اي ڊي نامينيشن ڪئي آهي تنھن ڪري توهان آگسٽ جي ٽئين هفتي ۾ وڃڻ جي تياري ڪيو. پاسپورٽ لاءِ ڪاغذ ٺھرايا ۽ جيڪو هفتي اندر ملي ويو. انھي کان پوءِ ويزه جو مرحلو هيو، سو ڪورس جي نامينيشن ليٽر جي ڪاپي ويزه اپليڪيشن سان لاڳاپيل ڪري آمريڪن قائونصليٽ ڪراچي ۾ هاليڊي ان جيڪو هاڻي ميريٽ هوٽل نالي ٿي ويو آهي، ان جي ڀڪ ۾ هوندو هو، وڃي ڪاغذ پٽ جمع ڪرايا ٽن چئن ڏينھن جي تاريخ ڏنائون. مون سان گڏ ٻه ٻيادوست به هيا، طفيل جماڻي ۽ مظھر سومرو، جيڪي ساڳي ڪورس ۾ وڃڻا هياسين. ڪورس جو نالو هيو اپليڪيشنس آف ڪمپيوٽر ان مينيجمنٽ، ڪورس ٿيڻو هيو، يو ايس ايگريڪلچر ڊپارٽمينٽ واشنگٽن.
الحمدلله بيروني سفر ڪرڻ لاءِ ضروري ڪاغذ پٽ مڪمل ٿي ويا، ڪجھه ڏينھن کان پوءِ اسان کي حڪم مليو ته ميٽروپول هوٽل ۾ هڪ ٽريول ايجنسي سان رابطي ۾ اچو ته جيئن توهان کي ٽڪيٽ ٺاهي ڏين. ٽريول ايجنسي جو نالو ياد ناهي، باقي هئي سنڌ ڪلب جي طرف ڏانھن. اسان ٽئي ڄڻا وڃي حاضر ٿياسين، اسان کي ٽڪيٽون ٺاهي ڏنائون ۽ وڌيڪ ٽريول ايجنسي واري چيو ته جيڪڏهن توهان کي آمريڪا گھمڻ جو شوق هجي ته هتان کان توهان ٽريول ڪوپن وٺو ۽ هر ڪوپن جي قيمت ساڳي هوندي، يعني سو ڊالر پوءِ ڪيترو به پري ڇونه هجي پنڌ. مون انکان ٻه ٽريل ڪوپن ورتا هڪ ميامي، ميامي کان واشنگٽن، ان وقت ڊالر جي قيمت تقريباً نو روپيه هئي.
مون ڪورس ختم ٿيڻ کان پوءِ هڪ مھينو ايڪس پاڪستان ليو گرانٽ ڪرائي ته جيئن ملڪ کان مان ٻاهر پھريون دفعو پيو نڪران ته دل جي خواهش هئي ته ڪجھه ٻاهرين دنيا کي به ڏسون. تنھنڪري مون وڃڻ کان اڳ برطانيه، فرانس، ڪيناڊا، سئٽزرلينڊ ۽ سعوديه جا ويزا به هڻائي ڇڏيا. واپسي جي اچڻ جي ٽڪيٽ اهڙي طرح ٺھرائي جو آمريڪا کان هيٿرو ايئرپورٽ برطانيه، هيٿرو کان جده سعوديه ۽ جده کان ڪراچي.
دل گھريو پئي ته ٿورو گھڻو گھمجي، پر ان لاءِ پئسه ڪونه هيا تنھنڪري شاهد جتوئي انڪم ٽيڪس ۾ آفيسر هيو، مان ان وٽ ويم ته يار مان آمريڪا وڃان ٿو ڪجھه مدد ڪر چيائين ته يار مان صرف پنج هزار روپيه ڏيڻ جو واعدو ڪري سگھان ٿو، مون چيو ته يار ٺيڪ آهي. انھيءَ سان گڏوگڏ مون محمد رمضان ڄامڙو کي چيو ته ڀائو ڪجھه اوڌر ڪندين، چيائين هائو مان تو وٽ سڀاڻي ڪجھه رقم کڻي ايندس. مون چيو ته ٺيڪ آهي، ٻن ڏينھن کان پوءِ مون فون ڪري پڇيس ته توکي ڪالھه اچڻو هيو، خير ته هيو ڪونه آئين، چيائين مان اڄ اچان ٿو خير وڃڻ کان هڪ ڏينھن آيو، مون پڇيو ته خير ته هيو جو دير ڪيئي؟ چيائين ته مان پئسه کڻي توڏانھن اچان پيو ته هاڪس بي تي مون پلاٽ ورتا هيا، انھن جي قسطن لاءِ فون آيو ته اڄ آخري تاريخ آهي، تنھن ڪري مان اتان اوڏانھن ويس ۽ قسطون جمع ڪرائي آيس ۽ منھنجا ڪجھه يئسه کٽا پئي اهي به ڪنھن دوست کان وٺي قسطون جمع ڪرائي سڌو تو وٺ پيو اچان. مون چيو ته خير پر تون مونکي ڪالھه ٻڌائين ها ته مان ڪو ٻيو بلو ڪيان ها. شاهد جتوئي صاحب پنج هزار ڏنا ۽ ڪجھه ٻيا ملائي تقريباً ست اٺ سو ڊالر مان پاڻ سان پنھنجي طرفان کڻي ويس.
جيئن اسان کي هدايت مليل هئي ته ڪورس شروع ٿيڻ کان ٻه ڏينھن اڳ ۾ پھچڻو آهي. تنھن ڪري انھي حساب سان ٽڪيٽ ورتل هئي ۽ انھيءَ جو اطلاع يو ايس ڊي وارن کي اي ايڊي گورنمينٽ آف پاڪستان ڏئي ڇڏيو هيو. اسان کي به سڀ ڊٽيل مليل هيا ته ڪٿي ۽ ڪئين پھچڻو آهي. تنھن ڪري اسان کي منزل تي پھچڻ ۾ ڪابه ڏکيائي پيش ڪانه آئي. اسان خير سان واشنگٽن ۾ هڪڙو ڪمرو ورتو، جنھن ۾ اسان ٽي ڄڻا هياسين. شام جو اسان هيٺ لٿاسين ته جيئن شھر جي رونق ڏسي دل پشوري ڪريون. مان دوستن کان ٿورو اڳتي نڪري ويس ته ڏسون اڳتي ڇا آهي. ٿورو اڳتي ويم ته هڪ رستي وارو ريسٽورنٽ نظر آيو، پاڻ کي چانھه جي ٻاڙ لڳي، سو مون وڃي پڙهيو ته لکيل هيو ته آئيس ٽي ته مون سمجھيو ته اها به ڪولڊآئيس ڪريم جي طرز تي چانھه هوندي. مان وڃي قطار بيٺس، جڏهن منھنجو وارو آيو ته هڪ ڊالر ڏئي ڪائونٽر تان ٺوٺ جيترو وڏو گلاس ٽري ۾ کڻي اچي ڪرسي تي ويٺس ڏسان ته سليماني چانھه ۽ ان ۾ برف جا ڳڙا پيا آهن. کڻي جو چپ تي رکان ته ٿڌو پاڻي ٿوري چانھه پيل مٿو ته ويو ڦري، دل ۾ چيم يار منھنجو هڪ ڊالر زيان ٿي ويو. بھرحال ان گلاس کي ڪنڊ ۾ ڪچري لاءِ رکيل ڌٻي ۾ اڇلي خير سان واپس اچي هوٽل پھتاسين.